Làng cổ dáng trâu nằm, có 72 ông thần đất nổi tiếng với đình trăm cột độc đáo ở Hưng Yên

Đình Đa Ngưu có kiến trúc độc đáo

Ông Đoàn Văn Côi, thủ từ đình Đa Ngưu ở làng Đa Ngưu, xã Tân Tiến, huyện Văn Giang (Hưng Yên) cho biết, căn cứ vào dấu tích lăng Bà Chúa cũng như sắc phong của các triều đại (trong đó có sắc phong của Vua Quang Trung năm xưa để lại, đình Đa Ngưu được xây dựng từ rất sớm. Năm 1520, hai anh em ông Cống Cả, Cống Hai đã đứng lên tổ chức xây dựng đình. 

Khi khởi dựng, các bô lão trong làng đã mua 101 cây lim và sử dụng 100 cây lim làm cột, 1 cây chẻ ra làm cán đục và không sử dụng bất cứ một đinh sắt nào. Hiếm có một ngôi đình, đền nào tại vùng Đồng bằng Bắc Bộ có cấu trúc hiên với hàng cột bao quanh như đình Đa Ngưu.

Theo truyền ngôn của người xưa: “Đa Ngưu như ngưu ngọa, thất thập nhị tinh phong” (nghĩa là: “Làng Đa Ngưu có dáng trâu nằm, có 72 ông thần đất”), chính nơi giữa làng có địa thế cao đẹp, thoáng mát đó đã xây dựng nên ngôi đình có 100 cột.

Ngôi đình gồm 3 tòa là: Tiền đình, trung đình và hậu cung. Mặt trước đình nhìn ra hướng Tây Bắc. Gian trung tâm có nhiều bức đại tự lớn chạm trổ hoa lá long quần. Tòa hai có các hàng cửa võng chạm rồng phượng lộng lẫy cùng bức đại tự “Thánh cung vạn tuế”. 

Các bức hoành phi câu đối sơn son thếp vàng, khảm trai được treo ở các cột và trước ban thờ ca ngợi công đức của ba vị thần thờ ở hậu cung là: Chử Đồng Tử, Tiên Dung và Hồng Vân công chúa. 

Trước và sau đình có hai giếng Ngọc trồng sen. Những ngày hè hương sen tỏa thơm ngát. Vào ngày hội làng hằng năm (10 đến 12/2 âm lịch), các vị bô lão thường làm lễ tắm rửa cho các ngai trong điện thờ ở hai giếng Ngọc. Phía đông đình là nhà tiên lão-nơi thờ cúng những người có công với nước, phía tây là Khánh Vân Tự.

Nghi môn của đình Đa Ngưu được xây dựng theo lối truyền thống của đình, đền vùng đồng bằng Bắc Bộ, gồm 4 trụ biểu tạo hành tam quan. Trụ biểu xây bằng gạch.

Hai trụ biểu tại giữa cao, to; hai trụ biểu hai bên nhỏ, thấp. Cả 4 trụ biểu có đỉnh trụ trang trí tứ phượng, thân trụ phía trên trang trí các ô lồng đèn, giữa là ô trang trí câu đối, đế thắt dạng cổ bồng.

Giữa hai trụ biểu cao là cổng chính vào đình. Hai bên cổng chính là hai cổng phụ, phía trên có mái che, dạng 4 mái. Xung quanh đình có tường bao.  

Sân đình rộng 20m, dài 32m, lát gạch Bát Tràng. Giữa sân có một con đường tạo bởi gạch lát cao hơn so với nền sân xung quanh. Bên trái sân có một tòa Tả vu, là nơi đặt các đồ tế lễ.

Đại đình gồm 2 tòa Tiền điện, Chính điện đặt song song với nhau. Tiền điện dài 20m, rộng 7,7m, gồm 5 gian, 4 mái, có hành lang rộng 1,4m bao quanh 3 phía. Tiền điện có cấu trúc của một ngôi đình. Gian chính giữa có sàn thấp gọi là gian lòng thuyền, là nơi tế lễ. 4 gian hai bên đều có sàn cao, là nơi hội họp.

Tiền điện có 40 cột, cột cái cao 4,2m, đường kính rộng 0,45m, cột quân cao 3,1m, đường kính rộng 0,35m. Chính hệ thống cột bố trí dọc theo hành lang làm cho đình có số cột nhiều hơn so với các ngôi đình truyền thống khác. Phía trước và hai đầu hồi tòa tiền điện đều có cửa bức bàn cao 2,25m, trên lắp chấn song.

Đến nay đình Đa Ngưu vẫn lưu giữ 100 cột gỗ lim vững chắc

Chính điện có cấu trúc của một ngôi đền với mặt bằng hình chữ “đinh” hay chữ T, gồm bái đường và hậu cung. Bái đường xây dựng áp sát tiền đường. Đi trong đình không có sự phân biệt giữa hai tòa.

Tòa bái đường thiết kế như tiền đường với 5 gian, 4 mái, 44 cột. Tại gian giữa có bức đại tự “Thánh cung vạn tuế” và các bức hoành phi câu đối sơn son thiếp vàng khảm trai được treo ở các cột và trước ban thờ để ca ngợi các vị thần được thờ cúng ở đình.

Hậu cung có chiều dài 7,6m, rộng 4,7m, gồm 2 gian, 2 mái, 16 cột. Trong hậu cung đặt một ban thờ với bài vị thờ Chử Đồng Tử, Tiên Dung, và Hồng Vân công chúa. Tòa hậu cung xung quanh ghép ván, phía trước có cửa bức bàn.

So với các ngôi đình nổi tiếng, đình Đa Ngưu có ít các bức chạm khắc. Các bức chạm khắc tập trung chủ yếu tại gian trung tâm tòa tiền điện và bái đường.

Các bức chạm khắc trong đình Đa Ngưu cũng được thể thiện theo các nhóm theo chủ đề về: Cõi trần và cõi tiên; Tự nhiên, Cảnh lễ hội; Đời sống thường nhật.

6 đầu dư tại 6 cột trung tâm của gian giữa tiền điện, bái đường đều được trạm trổ đầu rồng. Các bức đại tự lớn tại gian trung tâm đều được trạm trổ tứ linh, tứ quý.