Quá trình chuyển đổi số đã tác động đến nông nghiệp, nông dân, nông thôn như thế nào?

Ngày 30/3/2024, Học viện Nông nghiệp Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia: Thực trạng quan điểm, định hướng và giải pháp phát triển bền vững nông nghiệp, kinh tế nông thôn và nông dân gắn với chuyển đổi số quốc gia, đô thị hóa và thích ứng với biến đổi khí hậu. 

GS.TS Trần Đức Viên, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Chủ nhiệm đề tài K.X04.20/21-25; TS.Cao Đức Phát, Phó Chủ tịch Hội đồng Học viện Nông nghiệp Việt Nam đồng chủ trì hội thảo.

Khai mạc Hội thảo, GS.TS Trần Đức Viên nhấn mạnh, mục đích của Hội thảo là tạo diễn đàn học thuật để các nhà nghiên cứu, các giảng viên trong và ngoài Học viện thảo luận và tạo điều kiện để các thành viên tham gia thực hiện nhiệm vụ xin ý kiến các chuyên gia nhằm tìm ra các nút thắt trong triển khai các quan điểm, chính sách phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn, nông dân gắn với chuyển đổi số quốc gia, đô thị hoá và thích ứng với biến đổi khí hậu thời gian qua, đồng thời nhằm đề xuất quan điểm, định hướng, giải pháp mới cho phát triển bền vững nông nghiệp, kinh tế nông thôn, nông dân gắn với chuyển đổi số quốc gia, đô thị hoá và thích ứng với biến đổi khí hậu thời gian tới.

Phát biểu đề dẫn, giới thiệu mục đích của Hội thảo, TS.Cao Đức Phát nhấn mạnh, khu vực nông nghiệp, nông thôn, đời sống người nông dân Việt Nam đã có những thay đổi mạnh mẽ trong thời gian qua, nhất là Nghị quyết 26-NQ/TW ra đời, đã dẫn đường cho sự phát triển nông nghiệp, nông dân và nông thôn.

Nhiều chương trình, dự án và chính sách đã được triển khai thực hiện làm thay đổi căn bản diện mạo của nông thôn, của ngành nông nghiệp và nâng cao điều kiện sống và năng lực của người nông dân trong phạm vi toàn quốc.

Nông nghiệp tiếp tục phát triển cả về quy mô và trình độ sản xuất, duy trì tăng trưởng ở mức khá cao, khẳng định vị thế quan trọng, là trụ đỡ của nền kinh tế, bảo đảm vững chắc an ninh lương thực quốc gia. Sản xuất kinh doanh nông nghiệp phát triển mạnh theo hướng chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, ứng dụng khoa học - công nghệ, nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng, phát huy lợi thế vùng, miền, địa phương, thích ứng với biến đổi khí hậu. 

Hệ thống tổ chức sản xuất kinh doanh trong nông nghiệp ngày càng được hoàn thiện; tỉ lệ nông sản qua chế biến tăng dần, thị trường tiêu thụ được mở rộng, xuất khẩu tăng nhanh cả về sản lượng, giá trị và tỉ trọng sản phẩm chất lượng cao. Việt Nam trở thành một trong những nước có một số mặt hàng xuất khẩu nông sản lớn trên thế giới.

Tuy nhiên, theo TS.Cao Đức Phát, bên cạnh những thành tựu đạt được, nông nghiệp phát triển còn thiếu bền vững, tốc độ tăng trưởng có xu hướng giảm, tổ chức sản xuất kinh doanh của khu vực kinh tế nông thôn còn manh mún và chưa cân đối, chủ yếu vẫn dựa vào nông hộ nhỏ, thiếu liên kết, giá trị gia tăng thu được chưa cao, đời sống nông dân còn nhiều khó khăn. 

"Tại hội thảo này, Ban tổ chức mong muốn nhận được các ý kiến hiến kế của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu về các giải pháp, định hướng phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn bền vững, từ đó đề xuất, kiến nghị với Đảng, Nhà nước những giải pháp phù hợp", Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, Học viện Nông nghiệp Việt Nam nhấn mạnh.

Các nghiên cứu trình bày tại Hội thảo đều có chung nhận định, dù bức tranh nông nghiệp, nông thôn Việt Nam đã có những bước chuyển mạnh mẽ nhưng thách thức trong quá trình đô thị hóa, biến đổi khí hậu đòi hỏi phải có hệ thống chính sách, giải pháp mang tính đồng bộ. 

Theo TS.Lê Phương Nam, Khoa Kinh tế và PTNT (Học viện Nông nghiệp Việt Nam), hơn 50% nông hộ tại các điểm nghiên cứu đã nhận thức được các tác động của biến đổi khí hậu, không chỉ trên khía cạnh tiêu cực mà còn cả những ảnh hưởng tích cực mà nó mang lại.Việc nhận thức rõ các thiệt hại là một cơ sở quan trọng để triển khai các giải pháp, đồng thời đạt được sự đồng thuận từ người nông dân.

Đơn cử như ở Đắk Lắk, Sóc Trăng, qua khảo sát, đã có nhiều nông hộ thay đổi cách sử dụng phân bón, thay đổi cách phòng trừ sâu bệnh, theo dõi tin tức dự báo về thiên tai,... để chủ động ứng phó với những thay đổi của thời tiết khí hậu.

TS. Nguyễn Minh Đức, Khoa Kinh tế và PTNT (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) thì chỉ ra những cơ hội và thách thức của nông dân trong quá trinh chuyển đổi số.

Theo nhóm nghiên cứu của Học viện Nông nghiệp Việt Nam, cơ hội chuyển đổi số được mở ra nhờ sự tiến bộ vượt bậc của những công nghệ mới từ cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 có tính đột phá, nhất là công nghệ số với các trụ cột chính là công nghệ điện toán đám mây, dữ liệu lớn, internet vạn vật, chuỗi khối, trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo.

Chuyển đổi số mang lại nhiều cơ hội nhưng quá trình chuyển đổi số cũng có nhiều khó khăn, thách thức, trong đó, khó khăn lớn nhất của chuyển đổi số là thay đổi nhậnthức; thứ hai là thách thức về thể chế liên quan đến việc thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ số, của môi trường thực – số; thách thức về công nghệ liên quan đến khả năng sáng tạo và làm chủ công nghệ số.

Được biết, Bộ NNPTNT đã xây dựng Đề án chuyển đổi số của ngành Nông nghiệp giai đoạn 2021- 2025, định hướng đến năm 2030 với 3 trụ cột chính: Chính phủ số, kinh tế nông nghiệp số và nông thôn số, nông dân số nhằm đạt mục tiêu triển khai chuyển đổi số nông nghiệp nhanh, đồng bộ và hiệu quả. Các chủ thể chuyển đối số gồm cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân. 

Trong đó, chuyển đổi số sẽ tạo ra “nông dân số”, họ là những nông dân sử dụng công nghệ số trong quá trình sản xuất nông nghiệp của mình. Chuyển đổi số với nông dân là thay đổi tư duy sản xuất truyền thống của nông dân sang một nền nông nghiệp minh bạch, trách nhiệm. Chuyển đổi số đối với nông dân là sự thay đổi của người nông dân trong các quy trình sản xuất, tiêu thụ sản phẩm dựa trên các phần mềm ứng dụng công nghệ số và tham gia sâu rộng các sàn thương mại điện tử.

Dưới góc độ môi trường, TS.Mai Văn Trịnh, Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp nhấn mạnh, để có được nền nông nghiệp bền vững thì cần triển khai các hoạt động sản xuất nông nghiệp vừa thích ứng với biến đổi khí hậu, vừa giảm phát thải khí nhà kính, đáp ứng mục tiêu cam kết với quốc tế về phát thải ròng bằng 0 vào 2050 cần các giải pháp chọn giống cây trồng vật nuôi thích ứng thay đổi thời tiết, chống chịu hạn, mặn, ngập lụt, thay đổi hệ thống cây trồng thích hợp với điều kiện khí hậu mới, thay đổi lịch thời vụ để né tránh khí hậu cực đoan; và các giải pháp giảm phát thải khí nhà kính như quản lý nước trong ruộng lúa, quản lý phân bón cho cây trồng, cải thiện thức ăn chăn nuôi, xử lý chất thải gia súc, quản lý chất thải chăn nuôi và phụ phẩm trồng trọt, áp dụng các thực hành nông nghiệp tốt, nông nghiệp hữu cơ.