Nghệ sĩ Nhân dân duy nhất được đặc cách phong tặng danh hiệu khi đang bị ung thư giai đoạn cuối

Được trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân trước khi mất 2 tháng

Từ năm 1984 đến 2023, Việt Nam đã tổ chức tất cả 10 đợt trao tặng danh hiệu này, lần lượt vào các năm 1984, 1988, 1993, 1997, 2001, 2007, 2011, 2015, 2019 và 2023 với 451 nghệ sĩ được phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân. Trong tổng số 451 nghệ sĩ được phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân, Y Moan là nghệ sĩ duy nhất được đặc cách phong tặng danh hiệu này vào năm 2010. Ông cũng là Nghệ sĩ Nhân dân duy nhất của đồng bào dân tộc Ê-Đê tính đến thời điểm này.

Nhạc sĩ Nguyễn Cường kể, năm 2010, dù đang mang trong mình căn bệnh ung thư dạ dày, biết không còn sống được bao lâu nữa nhưng nghệ sĩ Y Moan - giọng ca hiếm có của đại ngàn Tây Nguyên vẫn "cháy" hết mình với âm nhạc. Ông luôn khao khát được hát và giành giật từng hơi thở để hát. Tháng 8/2010, với sự giúp sức của nhạc sĩ Nguyễn Cường, nghệ sĩ Y Moan cùng hai con trai Y Vol và Y Garia đã có liveshow duy nhất và cuối cùng tại Hà Nội mang tên Ngọn lửa cao nguyên tại Nhà hát Âu Cơ. Trong chương trình, dù hát không nhiều nhưng tiếng hát cất lên từ trái tim và chút sức lực còn lại của Y Moan đã chạm vào xúc cảm của khán giả.

Và trong sự kiện âm nhạc này, Hội Nhạc sĩ Việt Nam đã trao Huy chương Vì sự nghiệp âm nhạc; Bộ VHTTDL đã thừa ủy quyền của Chủ tịch nước trao danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân cho nghệ sĩ Y Moan. Đây là điều chưa từng xảy ra trong lịch sử phong tặng danh hiệu nghệ sĩ.

Trước đó, hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân của Y Moan được Hội đồng xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú lần thứ 7 ở các cơ sở đồng thuận thông qua với số phiếu tuyệt đối. Tuy nhiên, theo Thông tư 06/ 2010/TT-BVHTTDL lúc đó, việc xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú được thực hiện 2 năm/lần, vào dịp 2/9. Với quy định này, đợt xét danh hiệu lần 7 sẽ thực hiện vào năm 2011. 

Tuy nhiên, ngay trước thềm diễn ra liveshow Ngọn lửa cao nguyên, Bộ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Tuấn Anh lúc đó đã đến khách sạn - nơi Y Moan cùng gia đình đang lưu trú thăm, tặng quà và thông báo tin vui là Chủ tịch nước đã ký quyết định đặc cách phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân cho Y Moan. Sau 2 tháng nhận được danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Y Moan đã trút hơi thở cuối cùng tại nhà riêng ở buôn Dhă Prông (Buôn Mê Thuột, Đắk Lắk), hưởng dương 53 tuổi.

Ông Nguyễn Quốc Hưng - Hội viên Hội VHNT Đắk Lắk kể rằng, tháng 9/2010, ông cùng một người bạn quay phim đến đón Y Moan lên TP. Buôn Mê Thuột để dự lễ công bố trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân. Sau khi quần áo chỉnh tề, ông được vợ con dìu ra phòng ngoài tiếp khách, dù rất mệt nhưng ông vẫn say sưa nói nhiều chuyện về âm nhạc. Thậm chí, có lúc ông còn ngẫu hứng hát những câu quen thuộc với một tinh thần lạc quan, yêu đời đến lạ lùng.

"Tại lễ công bố danh hiệu, đông đảo khán giả đã mang hoa tới chúc mừng Y Moan. Hôm ấy, Y Moan không hát mà chỉ nói lời tâm huyết gửi đến khán giả hâm mộ. Một điều rất khác biệt so với những lần mà Y Moan xuất hiện trên sân khấu là không có tiếng reo hò, cổ vũ như mọi khi mà chỉ có những tràng vỗ tay kéo dài không ngớt. Rất nhiều giọt nước mắt của khán giả đã lặng lẽ rơi vì cảm động. Mọi người ai cũng có một tâm trạng vui buồn lẫn lộn. Họ mừng cho anh vì sự vinh quang của nghề nghiệp với danh hiệu cao quý nhưng lại xen lẫn chút buồn thương và tiếc nuối người nghệ sĩ tài năng đang ngày đêm phải chống chọi với bệnh tật hiểm nghèo. Suốt cuộc đời anh đã có hơn 35 năm cống hiến hết mình cho sự nghiệp ca hát, gắn bó với Đoàn Ca múa dân tộc Đắk Lắk, hoang dã và đam mê đến tột cùng giống như một con tằm chăm chỉ nhả những sợi tơ óng mượt để làm đẹp cho đời", ông Nguyễn Quốc Hưng kể thêm.

Là Nghệ sĩ Nhân dân duy nhất của đồng bào Ê-Đê

Y Moan tên đầy đủ là Y Moan Êñuôl, tên thật là Y Bliêo, sinh 1957 tại buôn M'Đrắk, trong một gia đình dân tộc Ê-Đê. Năm 18 tuổi, ông được tuyển vào Đoàn văn công giải phóng Đắk Lắk, làm quen với âm nhạc và nhanh chóng trở thành một ca sĩ hát chính của Đoàn. Năm 1977, ông đoạt Huy chương vàng tại hội diễn ca múa nhạc toàn quốc. Năm 1979, khi đang theo học Thanh nhạc tại Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia), ông được nhạc sĩ Nguyễn Cường phát hiện ra tài năng và bồi dưỡng nhiều kiến thức thực tế về âm nhạc. Sau đó, Y Moan tiếp tục được tu nghiệp tại Bulgaria, Đức, Nga, Hungary, Romania…

Năm 1981, Sở Văn hóa – Thông tin Đắk Lắk mời nhạc sĩ Nguyễn Cường vào Đắk Lắk để sáng tác các ca khúc cho tỉnh và đây cũng được coi như một bước ngoặt lớn đưa sự nghiệp của Y Moan lên đến đỉnh cao. Tên tuổi của Y Moan được khẳng định từ đây, không chỉ trong phạm vi cộng đồng các buôn làng Tây Nguyên mà còn đưa Tây Nguyên đến với công chúng Việt Nam và một số nước trên thế giới.

Ông thành công với các nhạc sĩ sáng tác phong cách Tây Nguyên như: Trần Tiến, Nguyễn Cường, Y Phôn Ksor, Mạnh Trí, Linh Nga, Đức Hùng, Quang Dũng, Vũ Lân, Sĩ Hùng... Những ca khúc của Nguyễn Cường được Y Moan biểu diễn rất thành công như: Ơi M'Đrắk, Ly cà phê Ban Mê, Anh muốn sống bên em trọn đời... Không chỉ ca hát, ông còn sáng tác nhiều bài hát về Tây Nguyên, như: Bài ca quê hương, Đi chơi với gió. Y Moan từng biểu diễn ở nhiều nước như: Trung Quốc, Triều Tiên, Hàn Quốc, Thái Lan, Ba Lan, Đức, Tiệp Khắc, Pháp…

Y Moan cả một đời gắn trọn và yêu thương mảnh đất Tây Nguyên, không bao giờ chịu xa rời mảnh đất này. Cho đến lúc trút hơi thở cuối cùng, ông vẫn sống cùng gia đình trong một ngôi nhà của buôn làng Tây Nguyên vừa ca hát, vừa làm cà phê. Có lần ông phát biểu cảm nghĩ: "Cuộc đời tôi vừa được ca hát, vừa trồng cà phê, vừa được sống giữa núi rừng, sống với thiên nhiên. Người ta vẫn hỏi tôi, tại sao không dời nhà về thành phố, tại sao không đi diễn nhiều, tại sao không làm kinh tế, câu trả lời của tôi rất giản dị, tôi yêu cuộc sống ở cao nguyên, tôi yêu thiên nhiên quê mình, tôi thích cách sống như vậy, và dù không biết đó có phải là lựa chọn đúng hay không, nhưng tôi không bao giờ hối hận về sự lựa chọn của mình".

Trong hơn 35 năm theo đuổi nghệ thuật, Y Moan đã giành được nhiều thành tích và các giải thưởng danh giá như: Huy chương Vàng Liên hoan ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc tại Quy Nhơn (1977); Huy chương Bạc Hội diễn ca múa nhạc toàn quốc tại Hà Nội (1980); Giải Nhì liên hoan ca múa nhạc toàn quốc tại Hà Nội (1983); Huy chương Vàng Hội diễn ca múa nhạc toàn quốc (1985); Giải Ca sĩ xuất sắc tại Hội diễn ca nhạc nhẹ tại Nha Trang (1989); Giải nhì Cuộc thi đơn ca nhạc nhẹ toàn quốc (1991); Huy chương vàng Hội thi ca múa nhạc dân tộc (1992); Huy chương vàng Hội diễn ca múa nhạc toàn quốc tại Đà Nẵng (1995); Huy chương vàng Liên hoan ca múa nhạc chuyên nghiệp các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên (2002), Huy chương vàng hội diễn ca múa nhạc toàn quốc tại TP. Hồ Chí Minh (2005); Huy chương Vì sự nghiệp văn hóa Việt Nam (Bộ Văn hóa – Thông tin tặng năm 2000); Huy chương Vì sự nghiệp âm nhạc (2010)… Ông được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú năm 1997.

Y Moan lập gia đình năm 1979, vợ ông người gốc Bắc là Nguyễn Thị Minh Ngẫu, hoạt động cùng đoàn nghệ thuật. Ông bà có với nhau hai người con trai và một người con gái. Y Vol Ênuôl (sinh 1980) là con trai đầu lòng, Y Garia Ênuôl (sinh 1983) là con trai thứ hai và H'Dresden Ênuôl (sinh 1992) là con gái út. Trong đó, hai người con trai của ông đã và đang nối tiếp con đường nghệ thuật của ông.