Ký ức Hà Nội: Món tương bần thơm phức thời thơ ấu

Tôi nhớ lắm cái hồi ông bà ngoại cùng cha mẹ khi còn sống ở ngoại thành Hà Nội. Ngày xưa thời thế hệ 8x như chúng tôi được sống trong ngôi nhà ngói ba gian đã là cả một vấn đề và phải lo ăn từng bữa một. Mỗi khi chúng tôi học xong nửa buổi ở trường là về phụ giúp công việc gia đình cho ông bà cha mẹ, nếu nhỏ tuổi phụ giúp trông em, nhà cửa, thóc lúa phơi còn lớn tuổi hơn thì theo ông bà cha mẹ ra ruộng trồng lúa, ngô, khoai.

Tuy cuộc sống vất vả nhưng mọi người có nhiều thời gian được sống quây quần gần gũi yêu thương nhau trong từng bữa ăn giấc ngủ cùng với biết bao món ăn ngon, những trò chơi dân gian chơi cùng chúng bạn hay mùa hè lại ùa nhau xuống ao tắm mỗi buổi chiều về hay đêm về được ngồi chiếc chõng che cùng gia đình người thân chuyện trò rôm rả. Cuộc sống thật yên bình và hạnh phúc biết bao.

Tôi chẳng thể quên được cái món tương bần, nó đã gắn liền trong suốt tuổi thơ tôi ở ngoại thành Hà Nội. Hồi đó những ngôi nhà ngói ba gian cùng đường đất, nhưng người ra người vào tình làng nghĩa xóm đượm tình yêu thương. Người dân nơi chúng tôi sống chỉ trông vào mấy sào ruộng lúa và trồng ngô khoai nên ăn uống chỉ toàn đồ thực vật rau cỏ là chính. 

Quanh mỗi nhà lúc nào cũng sẵn thóc, ngô khoai và những đống rơm cùng bể nước mưa và 1 lọ tương để chế biến đồ ăn. Tương bần được làm từ những hạt thóc say ra thành hạt gạo. Nhà nào có điều kiện thì làm bằng gạo nếp, còn lại đa số người dân chỉ làm bằng gạo tẻ.

Hạt gạo sau khi nấu thành cơm sẽ bỏ ra cái nia lớn ủ cho lên mốc, sau đó kết hợp đậu tương đem rang chín thơm say nhỏ. Tất cả nguyên liệu bao gồm cả muối, nước mưa được cho hết vào một cái chum đậy lại bằng 1 tấm vải mỏng sau đó úp nắp lên vò tương để tránh côn trùng, kiến gián.

Chum đựng tương để nơi có ánh sáng mặt trời chiếu vào thì tương càng thơm và ngon ngọt béo ngậy. Cạnh cái vò tương là cái thìa múc tương được làm từ thân cây che. Ủ vài tháng kiểm tra nếu ngả màu vàng và mùi thơm ngào ngạt là đem ra ăn.

Món tương bần hồi đó không thể thiếu được trong từng bữa ăn, cuộc sống của người dân chúng tôi. Mỗi khi nấu cơm là trong mâm cơm luôn có chén tương để chấm thêm với món rau muống luộc cùng với nước me chua hay chưng với mắm tép hoặc kho cá.

Thậm chí món tương bần mà đem nấu với nải chuối tiêu hái ở vườn về cho tí mẻ, thêm tí rau thơm như mùi tàu tía tô, sương sông lá lột nấu lên thì mỗi người cũng hết veo đôi ba bát cơm.

Hồi đó đói kém và cũng chẳng có món ăn đa dạng như bây giờ nhưng anh em bạn bè chúng tôi thường đến nhà nhau chơi kể chuyện cho nhau nghe và ăn cơm với tương bần. Mỗi đứa 1 bát cơm gạo tẻ trắng chan thêm một tí tương bần lên ăn cùng với cây chuối tây non thái trộn tí rau thơm tía tô, mùi tàu cũng chén hết vài ba lưng cơm.

Tôi cũng chẳng thể quên được những món ngon mà ông bà ngoại cũng như bố mẹ khi còn sống nấu với món tương bần. Những dịp tháng 9 hằng năm vào mùa đông lạnh là gia đình tôi lại trồng thật nhiều cây xu hào, đến thời điểm nhiều củ xu hào quá, khi thu hoạch lại có nắng hanh mọi người thái ra từng miếng vừa phải phơi khô sau đó đóng vào từng túi một buộc nịt kín.

Sau đó sang mùa xuân hạ từ tháng 3 tháng đến tháng 5 đi cấy, đi làm đồng về mệt mỏi mọi người lại đem xu hào phơi khô rửa qua nước rồi cho ít tương vào đun lên mùi thơm ngon, béo ngậy làm sao. Tôi thì thường vẫn thích món xu hào khô ăn quanh năm với tương bần cho chút nước và dầu vào sào khô ăn với cơm thì ngon hết sẩy.

Tôi nhớ lắm món tương bần kho với củ cải đường trắng mới thật sự là ngon. Củ cải sau khi thu hoạch ở vườn còn tươi đem gọt cắt ra thành từng miếng và kho với tương bần ăn cùng với cái thời tiết lạnh của mùa đông thì vô cùng hạnh phúc ngọt ngào, yêu thương.

Ở quê chúng tôi hồi đó những dịp lễ chùa hay hội làng thì chẳng ai quên cái món bánh đúc chấm với tương bần cả. Dịp hè, bà ngoại và mẹ tôi hồi đó hay đi đình, chùa nên mỗi khi về kiểu gì cũng cho tôi vài bát bánh đúc.

Nhìn những miếng bánh đúc vàng óng cùng với vài hạt lạc bên trong tôi hau háu đem bát đến và đặt cạnh đó là bát tương bần tuyệt hảo. Chao ôi! Ăn bánh đúc chấm tương bần mà lại sống trong tình yêu thương của ông bà cha mẹ thật yên bình và hạnh phúc biết bao.

Giờ đây ông bà cha mẹ tôi không còn nữa, cuộc sống khá lên và có nhiều món ăn ngon. Xong trong tâm trí tôi món tương bần ngày xưa được ăn vẫn là món ngon nhất, hạnh phúc và ngọt ngào nhất. Đó là món ăn giản đơn dễ làm nhưng nó thấm đượm tình yêu thương của ông bà cha mẹ, sự yên bình giản dị của làng quê và tâm hồn bình yên hạnh phúc.

Tôi luôn thầm cảm ơn cuộc sống, cảm ơn ông bà ngoại, bố đẻ, đặc biệt mẹ Nguyễn Thị Bẩy sinh năm 1950 ở Thôn Kỳ Dương xã Chương Dương, Thường Tín, Hà Nội đã sinh tôi ra và nuôi dạy bảo tôi khôn lớn cho tôi biết đến món tương bần thơm ngon.