Tộc người Mã Liềng ở Quảng Bình với những phụ nữ cuối cùng còn biết chơi đàn ống làm từ cây nứa

"Báu vật" chỉ dành riêng cho phụ nữ

Ngồi trước hiên nhà, bà Phạm Thị Lựu (ở bản Cáo, xã Lâm Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình) đang kéo dây đàn bằng một loại nhạc cụ được làm từ ống nứa và dây cước, âm thanh từ loại nhạc cụ này rất trầm ấm, du dương, tựa như mọi muộn phiền của cuộc sống bà gửi vào tiếng đàn này.

Dứt tiếng đàn, PV Dân Việt tiến tới hỏi bà Lựu, được bà cho biết, đây là "đàn ống", một lại nhạc cụ tồn tại hàng trăm năm qua của bà con Mã Liềng.

Trò chuyện với PV, bà Phạm Thị Lựu nhớ lại: "Từ nhỏ, tôi đã được mẹ dạy cách làm đàn ống và cách chơi. Đến nay, trong các bản người Mã Liềng còn rất ít người biết làm và chơi loại nhạc cụ này".

Theo bà Phạm Thị Lựu, những năm 90 của thế kỷ trước, bà cùng người dân Mã Liềng sống len lỏi khắp núi rừng, cuộc sống rất bấp bênh. Thời điểm đó, dù khổ cực nhưng bên cạnh luôn có một "báu vật" được gọi đàn ống.

Phần lớn người chơi đàn ống là phụ nữ, truyền nhau cách chơi đàn từ mẹ sang con gái. Do vậy, kỹ thuật chơi đàn ống của phụ nữ Mã Liềng hay hơn đàn ông.

Đàn ống được người Mã Liềng chơi trong các dịp lễ cưới xin, ma chay, lễ cúng thần rừng... Tùy thuộc vào mỗi hoàn cảnh, họ sẽ đánh đàn theo nhịp điệu khác nhau.

Đặc biệt, phụ nữ Mã Liềng xem âm thanh phát ra từ đàn ống như lời thổ lộ tâm tình, sự giao duyên đôi lứa.

"Thuở mới lớn, con gái Mã Liềng được mẹ dạy cách làm và chơi đàn ống. Những lúc vui, buồn, họ đều dùng tiếng đàn để trút bầu tâm sự.

Đến tuổi hẹn hò lứa đôi, tiếng đàn thể hiện tiếng lòng của người con gái Mã Liềng. Khi thích một chàng trai, họ sẽ đánh đàn cho người đó nghe. Say này, nếu thành duyên vợ chồng, họ sẽ không gãy tiếng đàn cho người đàn ông khác nghe để chứng minh lòng thủy chung", bà Lựu nói.

Cách làm và chơi đàn ống của người Mã Liềng

Theo bà Phạm Thị Lựu, đàn ống được sáng tạo và truyền qua nhiều thế hệ, đến nay, vẫn giữ nguyên dáng vẻ một loại nhạc cụ từ thủa sơ khai. Cách làm và chơi đàn ống khá đơn giản, hầu như ai nhìn qua một lần đều có thể làm được nhưng để chơi đúng điệu, đúng âm vần sẽ rất khó.

Để làm loại nhạc cụ này, người dân phải chọn cây nứa già, đốt phải dài, to và mỏng dẹt, có khi cả khoảnh rừng nứa mới chọn được một cây. Sau đó, chặt lấy đốt dưới cùng và mang về treo ở gác bếp cho đến khi ống khô.

Tiếp đến, phần đầu ống để rỗng, dùng dao gọt thành nhiều cạnh bằng nhau. Đầu còn lại đục một lỗ nhỏ. Đây đờn được làm bằng dây cước nhỏ. Sau đó, kéo căng dây cước từ cạnh ống đến lỗ nhỏ vừa đục.

"Thế hệ trước đây, các bà, các mẹ, chọn dây đàn từ loại dây leo sống gần bờ suối, vỏ cây này được tách nhỏ, xoắn lại và hong qua lửa nhiều lần.

Để tiếng đàn được ngân vang, trong trẻo, ngoài việc chọn được cây nứa tốt, quan trọng nhất là việc kéo dây. Hai sợi dây một kéo căng, một kéo chùng. Mỗi lần chế tác đàn, tôi phải ngồi cả buổi mới cân được dây đàn theo đúng ý mình. Đàn ống có hai cách chơi, có thể dùng tay để gảy hoặc dùng thanh nứa để kéo phát ra âm thanh", bà Lựu cho hay.