Dấu ấn của Đề cương văn hóa Việt Nam: Làm thế nào để văn hóa thực không bị "chết" trong thế giới ảo? (Bài 5)

Thưa Thứ trưởng! Công cuộc chuyển đổi số mạnh mẽ trên thế giới nói chung, Việt Nam nói riêng đang đặt ra cho chúng ta một khái niệm mới về "văn hóa mạng", nghĩa là bên cạnh không gian thực thì chúng ta còn có một không gian ảo. Chúng ta phải làm gì để những giá trị văn hóa cốt lõi không bị "chết" trong thế giới ảo?

- Không gian mạng và văn hóa mạng có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống văn hóa xã hội hiện nay. Điều này có thể được nhìn thấy trong nhiều khía cạnh khác nhau:

Giao tiếp và liên kết xã hội: Không gian mạng cho phép chúng ta giao tiếp và liên kết với những người khác trên toàn thế giới một cách nhanh chóng và dễ dàng. Điều này giúp cho chúng ta có thể tìm kiếm, chia sẻ thông tin, trao đổi ý kiến, và tham gia vào các hoạt động văn hóa khác nhau.

Phát triển văn hóa: Không gian mạng cũng giúp cho việc phát triển văn hóa trở nên dễ dàng hơn. Với sự phổ biến của các nền tảng trực tuyến, các nhà sáng tạo nội dung văn hóa có thể dễ dàng truyền tải tác phẩm của mình cho khán giả trên toàn thế giới. Ngoài ra, các công cụ tạo nội dung cũng cho phép cho các nghệ sĩ, nhạc sĩ, và nhà văn có thể tạo ra các tác phẩm mới một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Giáo dục và học tập: Các nền tảng giáo dục trực tuyến và các khóa học trực tuyến giúp cho người học có thể tiếp cận với kiến thức và kỹ năng mới một cách dễ dàng và hiệu quả. Ngoài ra, các nền tảng giáo dục trực tuyến cũng cho phép các giáo viên và nhà nghiên cứu chia sẻ kiến thức của họ với toàn cộng đồng.

Mặc dù không gian mạng và văn hóa mạng đã mang đến nhiều lợi ích cho đời sống văn hóa xã hội, nhưng cũng tồn tại những ảnh hưởng tiêu cực. Chẳng hạn, nó có thể dẫn đến tình trạng phân hóa xã hội và gia tăng các vấn đề liên quan đến quyền riêng tư và bảo mật thông tin. Ngoài ra, một số người cũng lo ngại rằng văn hóa mạng có thể dẫn đến sự giảm thiểu giá trị của văn hóa thực và sự mất mát tương tác giữa con người trong thế giới thực. 

Ví dụ như: Gây ra sự phân hóa xã hội; bạo lực trên mạng; lan truyền thông tin sai lệch, thông tin giả, sai sự thật, thông tin độc hại; ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm lý do dụng quá nhiều thời gian cho không gian mạng và văn hóa mạng dẫn đến lo âu, trầm cảm và mất ngủ; mất an toàn thông tin; quyền riêng tư, an ninh mạng...

Không gian mạng và văn hóa mạng có cả ảnh hưởng tích cực lẫn tiêu cực đến đời sống văn hóa - xã hội. Điều này đang đặt ra một thách thức lớn cho bảo vệ và phát triển văn hóa thực. Để bảo vệ văn hóa thực và đảm bảo rằng nó không bị mất đi trong thế giới ảo, chúng ta có thể thực hiện một số hành động sau:

Thứ nhất là, phát triển văn hóa truyền thống, giáo dục và tôn trọng giá trị văn hóa cốt lõi. Bằng cách đảm bảo rằng giá trị văn hóa cốt lõi được truyền đạt và phát triển trong thế giới thực, chúng ta có thể đảm bảo rằng chúng sẽ được bảo vệ trong thế giới ảo. Điều này bao gồm việc phát triển giáo dục và truyền thống văn hóa, cũng như tôn trọng giá trị văn hóa truyền thống.

Thứ hai là, giám sát nội dung trên internet: Chúng ta cần có các quy định và quy tắc cụ thể để đảm bảo rằng các giá trị văn hóa cốt lõi không bị mất đi hoặc bị biến tướng trong thế giới ảo.

Thứ ba là, xây dựng cộng đồng trực tuyến để giữ cho các giá trị văn hóa sống động và phát triển trên internet. Các cộng đồng này có thể bao gồm các diễn đàn trực tuyến, mạng xã hội, trang web văn hóa và các dự án trực tuyến khác. Khuyến khích người dùng tạo ra nội dung sáng tạo (gồm các trang web, video, podcast, và các sản phẩm trực tuyến khác) chất lượng để tăng cường giá trị văn hóa trên internet.

Thứ tư là, đảm bảo an toàn và bảo mật trực tuyến: Điều này bao gồm việc sử dụng phần mềm chống virus và tường lửa, sử dụng mật khẩu bảo mật để các thông tin cá nhân không bị lộ ra ngoài.

Thứ năm là hợp tác và phối hợp giữa các đơn vị, tổ chức và cộng đồng, giữa các quốc gia với nhau để xây dựng các quy định và quy tắc cụ thể cho thế giới ảo, đảm bảo rằng các giá trị văn hóa cốt lõi được bảo vệ và phát triển.

Thứ sáu là, thích nghi và tận dụng ưu điểm của thế giới ảo để phát triển các sản phẩm văn hóa mới, đáp ứng nhu cầu của khán giả trẻ và phát triển thêm những giá trị mới cho văn hóa thực.

Tóm lại, để bảo vệ văn hóa thực không bị "chết" trong thế giới ảo, chúng ta cần phải thực hiện nhiều hành động khác nhau, từ việc phát triển giáo dục và tôn trọng giá trị văn hóa cốt lõi, đến việc giám sát nội dung trên internet và xây dựng cộng đồng trực tuyến. Chúng ta cũng cần tận dụng ưu điểm của thế giới ảo để phát triển thêm các giá trị văn hóa mới và đổi mới.

Trí tuệ nhân tạo (AI) và robot thông minh có thể có tác động tích cực hoặc tiêu cực đến phát triển văn hóa

Sự bùng nổ của công nghệ đang tạo ra một xã hội công nghệ và sẽ dần tạo ra văn hóa của xã hội công nghệ. Trí tuệ nhân tạo đang phát triển mạnh, các robot thông minh đang dần thay thế rất nhiều vai trò của con người. Điều này đặt ra nhiều sự lo ngại, trí tuệ nhân tạo sẽ khiến nhiều giá trị văn hóa bị phai mờ hoặc biến tướng, con người sẽ xa rời những giá trị văn hóa cốt lõi. Ông nghĩ sao về điều này?

- Theo tôi, chúng ta nên có cái nhìn bình tĩnh và công bằng hơn về vấn đề này. Có lẽ không nên chỉ nhìn thấy chỉ toàn những tiêu cực hay mặt trái mà quên đi mặt tích cực của nó, thậm chi đôi khi mặt tích cực còn nhiều hơn tiêu cực. Trí tuệ nhân tạo (AI) và robot thông minh có thể có tác động tích cực hoặc tiêu cực đến phát triển văn hóa, tùy thuộc vào cách chúng được sử dụng.

Trước hết chúng ta nói về mặt tích cực của công nghệ, trí tuệ nhân tạo, robot thông minh: Nhờ vào Internet, mọi người có thể tìm kiếm và truy cập đến các tài liệu và tài nguyên trực tuyến một cách nhanh chóng và thuận tiện.

Trí tuệ nhân tạo và robot thông minh cũng giúp cho các hoạt động nghệ thuật và giải trí trở nên phong phú và đa dạng hơn. Chẳng hạn, trong lĩnh vực âm nhạc, các công nghệ như phần mềm sản xuất âm nhạc, trình chỉnh sửa, thu âm kỹ thuật số và trí tuệ nhân tạo giúp cho các nhạc sĩ và nhà sản xuất âm nhạc có thể sáng tạo và sản xuất những bản nhạc mới một cách dễ dàng hơn. Ngoài ra, các robot và trí tuệ nhân tạo cũng có thể trợ giúp trong việc tổ chức các sự kiện nghệ thuật, giúp cho các chương trình trở nên chuyên nghiệp và hoàn hảo hơn.

Trí tuệ nhân tạo và robot thông minh cũng giúp cho các ngành công nghiệp sản xuất văn hóa trở nên phát triển hơn. Chẳng hạn, trong lĩnh vực điện ảnh, các công nghệ như kỹ xảo số và trí tuệ nhân tạo giúp cho các bộ phim trở nên chân thực và hấp dẫn hơn, tạo ra trải nghiệm độc đáo cho người xem. Ngoài ra, các robot và trí tuệ nhân tạo cũng có thể tham gia vào quá trình sản xuất và phân phối các sản phẩm văn hóa, giúp cho quá trình này trở nên hiệu quả hơn.

Ngoài ra, trí tuệ nhân tạo và robot thông minh cũng có thể hỗ trợ cho việc bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống. Các công nghệ này có khả năng xử lý và lưu trữ thông tin với tốc độ nhanh chóng, giúp cho việc tìm kiếm và thu thập dữ liệu về di sản, văn hóa truyền thống trở nên dễ dàng hơn. Chúng ta có thể sử dụng trí tuệ nhân tạo và robot thông minh để giúp phát hiện, bảo tồn và khôi phục các di sản văn hóa, bao gồm tài liệu, vật dụng, kiến trúc và nghệ thuật. Một số bảo tàng đã sử dụng robot để hỗ trợ việc trưng bày tác phẩm nghệ thuật và giám sát cho các tác phẩm có giá trị cao v.v…

Như một hệ quả tự nhiên của sự phát triển công nghệ nhanh chóng và mạnh mẽ như hiện nay, xã hội cũng đang chuyển hướng sang một xã hội công nghệ, trong đó trí tuệ nhân tạo và robot thông minh đóng một vai trò quan trọng. Và những lo ngại về tác động của công nghệ đến giá trị văn hóa cốt lõi không phải là không có căn cứ:

-  Lo ngại rằng trí tuệ nhân tạo và robot thông minh sẽ thay thế con người trong nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực văn hóa, khiến nhiều giá trị văn hóa bị phai mờ hoặc biến tướng, con người sẽ ra rời những giá trị văn hóa cốt lõi. Ví dụ: Các robot thông minh sẽ thay thế nhạc công, diễn viên, hoặc nhà văn, dẫn đến mất mát giá trị của việc tạo ra các tác phẩm nghệ thuật bởi con người, xa rời bản chất nhân văn mà chỉ con người mới có.

- Một số người cho rằng, nếu không có sự can thiệp và quản lý chặt chẽ, trí tuệ nhân tạo và robot thông minh có thể dẫn đến sự biến mất dần các giá trị văn hóa truyền thống, vì chúng không có khả năng hiểu và đánh giá các giá trị này theo cách con người làm. Ngoài ra, sự phụ thuộc của con người vào công nghệ cũng có thể dẫn đến việc mất khả năng ứng phó với nhiều tình huống khẩn cấp hoặc mất đi các kỹ năng và phẩm chất quan trọng của con người.

Vì vậy, để trí tuệ nhân tạo và robot thông minh có tác động tích cực đến phát triển văn hóa, chúng ta cần phải sử dụng chúng một cách khôn ngoan và đúng đắn. Con người vẫn phải đóng vai trò trung tâm trong quá trình sáng tạo và sản xuất sản phẩm văn hóa nghệ thuật. Ngoài ra, chúng ta cũng cần đảm bảo rằng các công nghệ này được sử dụng để bảo vệ và phát triển giá trị văn hóa, cũng như để tạo ra các giá trị văn hóa mới.

Do đó, để tận dụng tối đa lợi ích của công nghệ mà vẫn bảo vệ giá trị văn hóa cốt lõi, chúng ta cần phải thảo luận và thiết lập các quy tắc và quy định rõ ràng về việc sử dụng công nghệ, đồng thời phải cải thiện hệ thống giáo dục để đào tạo cho con người những kỹ năng và phẩm chất cần thiết trong thời đại công nghệ. Ngoài ra, cần đưa ra các giải pháp phù hợp để giúp con người thích nghi và phát triển trong xã hội công nghệ, giúp chúng ta duy trì và phát triển các giá trị văn hóa cốt lõi mà không bị ảnh hưởng quá nhiều bởi sự phát triển của công nghệ.

Công nghệ, trí tuệ nhân tạo và robot thông minh đều có thể đóng góp rất nhiều cho việc phát triển và bảo tồn văn hóa. Tuy nhiên, chúng ta cần phải sử dụng và tận dụng chúng một cách cẩn thận và có ý thức, đồng thời cũng cần phải hình thành các chính sách, quy định để quản lý và kiểm soát việc sử dụng các công nghệ này, nhằm đảm bảo rằng chúng đang hỗ trợ cho sự phát triển và bảo tồn văn hóa, chứ không làm hại đến các giá trị văn hóa cốt lõi của xã hội.

Cảm ơn Thứ trưởng Tạ Quang Đông đã chia sẻ thông tin!