Ở Bến Tre có di tích Luỹ Pháo Đài, trang bị súng thần công loại lớn, xung quanh toàn rừng đước, dừa

Liên quan đến cuộc kháng chiến chống Pháp của Anh hùng Dân tộc Trương Định, ở đất Gò Công còn lưu lại nhiều di tích như: Lũy Pháo Đài, Đám lá tối trời, Ao Dinh, đền thờ và khu lăng mộ của Anh hùng Dân tộc Trương Định…

Di tích Lũy Pháo Đài thuộc ấp Pháo Đài (xã Phú Tân, huyện Tân Phú Đông). Di tích nằm ngay ở sông Cửa Tiểu nên thuận lợi cho việc đến tham quan bằng đường thủy hoặc đường bộ.

Theo tư liệu lịch sử: Để bảo vệ Cửa Tiểu, năm Minh Mạng thứ 15 (năm 1834), triều đình nhà Nguyễn cho xây dựng tại đây đồn Từ Linh, chu vi 60 trượng (378 m), cao 5 thước 5 tấc (2,57 m), mở hai cửa. Năm Thiệu Trị thứ 3 và thứ 7 (1834 - 1847) được sửa chữa lại.

Sau khi thành Định Tường thất thủ, tháng 4-1861, Trương Định về Tân Hòa xây dựng căn cứ kháng Pháp. Đồn Từ Linh được sử dụng làm chiến lũy, gọi là Chiến lũy Pháo Đài, có trang bị súng thần công loại lớn (vị trí đặt khẩu thần công trước kia nằm tận ngoài giữa 2 hướng cửa thành Tây và Tây Bắc cạnh đầu bờ sông Cửa Tiểu và rạch Đồn chừng 60 m).

Lũy Pháo Đài xung quanh là thành đất đắp cao, dày có 6 cạnh cân đối khá đều nhau, thành hình lục lăng (lục giác), trên thành đất trồng me, chính giữa có cây trôm to và giếng nước. Theo hướng Đông - Nam, pháo đài có một gò tròn cao 21 m tên Thổ Sơn, đường kính 15 - 20 m, được xem là đài quan sát của nghĩa quân.

Bên ngoài thành lũy có rừng đước, dừa nước, bần… bao bọc; để bảo vệ cửa sông và ngăn chặn tàu chiến của địch có thể đổ bộ quân lính lên bờ. Ngoài ra, để làm tàu địch giảm tốc độ và đẩy địch dạt sang bờ Trại Cá cho nghĩa quân tiêu diệt, Trương Định đã đổ đá hàn một đoạn theo chiều rộng của sông Cửa Tiểu trước Chiến lũy Pháo Đài về hướng Tây gọi là đập đá hàn.

Đập này ngày nay vẫn còn và đã được đánh dấu để tàu bè ra vào không vướng. Suốt cả quá trình tồn tại, Chiến lũy Pháo Đài đã cùng nghĩa quân trấn giữ một cửa biển quan trọng của Đồng bằng sông Cửu Long.

Năm 1987, Lũy Pháo Đài được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Năm 2000, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tiền Giang đã tiến hành xây dựng nhà bia di tích Lũy Pháo Đài. Nhà bia với kiến trúc đẹp, thoáng mát và trang nghiêm với chiều cao 9,4 m, diện tích 84 m2, mái ngói, cột bê tông, nền tôn cao 2 m so với mặt đất và đã tiến hành phục chế 2 súng thần công.

Trong quá trình thi công làm đường vào Khu di tích Lũy Pháo Đài, xe kobe đã đào lên 2 viên gạch lạ ở độ sâu khoảng 1,4 m, hướng Đông (quay ra biển), dưới chân đồn lũy và đã tặng cho Bảo tàng Tiền Giang.

Qua khảo sát trực tiếp tại thực địa, Bảo tàng Tiền Giang phát hiện thêm 4 viên gạch thẻ khá to nằm lẫn trong đất, đều bị gãy, hình dạng khác nhau, nhưng đặc biệt trên đầu mỗi viên gạch đều có chữ khắc chìm: Giáp tam, giáp ngũ, giáp bát, giáp cửu.

Theo Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Tân Phú Đông, di tích Lũy Pháo Đài được đưa vào tuyến tham quan truyền thống với các cụm di tích quốc gia khác ở Gò Công như: Đền thờ Trương Định, Nhà Đốc Phủ Hải, Đám lá tối trời... Hiện nay, di tích Lũy Pháo Đài đang được trùng tu, xây mới các hạng mục gồm hệ thống hàng rào bảo vệ, lối đi và đường đi vào khu di tích.

Di tích này không chỉ là điểm tham quan, mà còn trở thành một trong những “địa chỉ đỏ” cho thế hệ trẻ về một quá trình dựng nước và giữ nước hào hùng của cha ông.