Điều thô nhập khẩu từ châu Phi khiến nhiều doanh nghiệp vướng vòng lao lý, bài toán khó chưa có lời giải

Tìm và đề xuất giải pháp chính sách nhằm tạo thuận lợi thương mại, vừa tạo nguồn nguyên liệu cho sản xuất, chế biến, xuất khẩu và tiêu thụ nội địa là chủ đề chính tại tọa đàm Nhận diện khó khăn, vướng mắc và tìm giải pháp tạo thuận lợi thương mại cho ngành điều, tổ chức tại Bình Dương, ngày 28/10.

Điều thô nhập khẩu từ châu Phi khiến nhiều doanh nghiệp bị xử lý hình sự

Theo Nghị định số 15/2018/NĐ- CP ngày 2/02/2018 của Chính phủ quy định chi tiết Luật An toàn thực phẩm, sản phẩm thực vật dùng làm thực phẩm nhập khẩu phải đáp ứng yêu cầu có xuất xứ từ quốc gia, vùng lãnh thổ có hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm đáp ứng quy định của Việt Nam; và được cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam đưa vào danh sách các quốc gia, vùng lãnh thổ đăng ký xuất khẩu thực phẩm có nguồn gốc thực vật vào Việt Nam.

Trong khi đó, các nước châu Phi xuất khẩu hạt điều sang Việt Nam không nằm trong danh sách được công bố trên website của Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NNPTNT).

Nhiều doanh nghiệp không được cấp giấy chứng nhận kiểm tra nhà nước về an toàn thực phẩm khi nhập khẩu. Do đó, mặt hàng điều thô nhập khẩu từ châu Phi chỉ được phép làm thủ tục theo loại hình gia công, sản xuất xuất khẩu.

Tỉnh Bình Phước là thủ phủ của ngành điều Việt Nam; chiếm gần 50% diện tích và sản lượng điều cả nước.

Chế biến điều là ngành công nghiệp chủ lực, thế mạnh của tỉnh Bình Phước. Mỗi năm, ngành này đóng góp từ 27-45% tổng kim ngạch xuất khẩu, giải quyết công việc việc làm cho rất nhiều lao động trên địa bàn tỉnh.

Theo Cục Hải quan tỉnh Bình Phước, nguồn nguyên liệu trong nước chỉ đáp ứng được một phần nhỏ. Hầu hết các doanh nghiệp phải nhập khẩu điều thô, và đang gặp khó khăn khi nhập khẩu nguyên liệu từ một số nước châu Phi.

Và để có thể sản xuất, tiêu thụ sản phẩm thì doanh nghiệp phải hoàn thành việc kiểm tra an toàn thực phẩm đối với số nguyên liệu nhập khẩu này.

Thực tế tại Bình Phước cho thấy, có rất ít các doanh nghiệp có chuỗi hoàn chỉnh từ nhập khẩu - chế biến - xuất khẩu thành phẩm.

Ông Nguyễn Văn Lịch - Cục trưởng Cục Hải quan Bình Phước cho biết, trong quá trình sản xuất kinh doanh, vì một số lý do khách quan, doanh nghiệp không thể xuất khẩu được sản phẩm, và có nhu cầu chuyển mục đích sử dụng tiêu thụ nội địa.

Theo ông Lịch, thời gian qua, nhiều doanh nghiệp bán hàng điều nhập khẩu theo loại hình nhập sản xuất xuất khẩu đã bị xử lý hình sự. Riêng Cục Hải quan tỉnh Bình Phước đã khởi tố 9 vụ án từ năm 2022 đến nay.

Mặt khác, sản phẩm điều chế biến xuất khẩu của các doanh nghiệp Bình Phước đến nay chưa có phản hồi về chất lượng sản phẩm và an thực phẩm không đủ điều kiện.

"Vì vậy, cần thiết phải có giải pháp tháo gỡ để các doanh nghiệp chế biến điều có nguyên liệu sản xuất; các doanh nghiệp không vi phạm pháp luật đồng thời Hải quan thu được ngân sách cho nhà nước", ông Lịch nói.

Tìm giải pháp cho điều thô nhập khẩu từ châu Phi

Tính đến năm 2023, Việt Nam đã 17 năm liên tiếp giữ vị trí số 1 thế giới về xuất khẩu điều chế biến. Ông Bạch Khánh Nhựt - Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Vinacas cho biết, trong kỳ tích này, có sự hỗ trợ hiệu quả của các ngành, các cấp, của Thủ tướng Chính phủ.

Tuy nhiên, thực tế hoạt động, doanh nghiệp vẫn còn gặp một số khó khăn, vướng mắc. Trong đó, quy định tại điểm a, khoản 1, điều 14 của Nghị Định 15 khiến hoạt động của doanh nghiệp trong ngành điều bị "vướng".

Theo ông Nhựt, quy định này là đúng, nhằm có hàng rào kỹ thuật, bảo đảm an toàn thực phẩm với những sản phẩm thực phẩm nhập khẩu.

Nhưng với ngành điều, trong gần 2,9 triệu tấn điều thô nhập khẩu làm nguyên liệu (năm 2023), có đến hơn 2,2 triệu tấn nhập khẩu từ các nước châu Phi chưa nằm trong "danh sách các quốc gia, vùng lãnh thổ đăng ký xuất khẩu thực phẩm có nguồn gốc thực vật vào Việt Nam".

Điều thô nhập về phải qua kiểm dịch mới được được đưa vào chế biến. Nhưng dù với bất cứ lý do gì cũng không được chuyển bán nội địa. Nếu vi phạm, có thể bị khép vào tội buôn lậu. Và đã không ít doanh nghiệp, doanh nhân bị khởi tố, phải vào vòng lao lý vì vi phạm quy định này.

Ông Bạch Khánh Nhựt cho biết, tọa đàm nhằm tìm kiếm, đề xuất các giải pháp chính sách nhằm tạo thuận lợi thương mại; đồng thời tạo nguồn nguyên liệu điều phục vụ sản xuất chế biến xuất khẩu và tiêu thụ nội địa.