Ai đang hưởng lợi từ cuộc khủng hoảng di cư ở biên giới Ba Lan-Belarus?

Trong vài tuần qua, căng thẳng dọc theo biên giới Belarus-Ba Lan đã leo thang khi hàng nghìn người xin tị nạn cố gắng sang Ba Lan, một thành viên của Liên minh châu Âu. Quy trình cấp thị thực lỏng lẻo của Belarus đã thu hút nhiều người từ các quốc gia bị chiến tranh tàn phá ở Trung Đông với hy vọng đến được lãnh thổ EU.

Khi Ba Lan triển khai quân đội đến biên giới để ngăn chặn sự xâm nhập của những người xin tị nạn, hàng nghìn đàn ông, phụ nữ và trẻ em đã mắc kẹt trong giá lạnh ở biên giới Belarus và đã trở thành khủng hoảng chính trị giữa Belarus và Ba Lan.

Cuộc khủng hoảng và sự leo thang song song của căng thẳng giữa Ba Lan, Belarus và Nga đã mang lại lợi ích cho chính phủ của tất cả các bên trong việc theo đuổi các chương trình nghị sự đối ngoại và đối nội của họ.

Phương Tây cáo buộc chính quyền Tổng thống Belarus Loukachenko dàn dựng, gây ra khủng hoảng di dân nhằm trả đủa các lệnh trừng phạt của phương Tây sau khi nước này đàn áp các cuộc biểu tình phản đối kết quả bầu cử năm 2020.   

Các nhà chức trách Belarus hướng dòng người xin tị nạn đến biên giới của Ba Lan, Litva và Latvia, những quốc gia đã từ chối chấp nhận kết quả bỏ phiếu và hiện đang tiếp nhận phần lớn người tị nạn chính trị Belarus và các thành viên của chính phủ bán lưu vong.

Nhưng không chỉ các nước láng giềng ở phía tây mà Minsk đang tìm cách gây áp lực. Giới quan sát cho rằng, cuộc khủng hoảng biên giới là một phần trong chiến lược lớn hơn nhằm "tống tiền" cả phương Tây và Nga với viễn cảnh nổ ra một cuộc xung đột toàn cầu.

Belarus là đồng minh thân cận nhất của Nga và chính thức là một phần của thực thể được gọi là Liên minh Nga và Belarus. Điều thứ hai chủ yếu tồn tại trên giấy tờ, nhưng nó cung cấp một chính sách quốc phòng chung và tự do đi lại giữa hai nước, có nghĩa là biên giới Belarus với Ba Lan là biên giới bên ngoài của Nga ngăn cách khu vực an ninh của họ với lãnh thổ của NATO.

Do đó, bất kỳ xung đột nào ở biên giới này kéo dài đều trở thành xung đột giữa Nga và NATO, đó chính là cách mà chính phủ cực hữu ở Ba Lan hiện đang cố gắng dàn dựng nó.

Trong một cuộc phỏng vấn gần đây, ông Lukashenko cũng đi xa tới mức đe dọa sẽ chặn đường ống Yamal, nơi cung cấp khí đốt của Nga cho EU qua Belarus.

Hãng thông tấn Nga TASS đưa tin nhà điều hành đường ống dẫn dầu của Belarus Gomeltransneft đã tạm thời hạn chế nguồn cung cấp dầu cho Ba Lan thông qua đường ống Druzhba sau khi bắt đầu bảo trì ngoài kế hoạch.

Tuy nhiên, nhiều nhà bình luận diều hâu ở phương Tây và Đông Âu đã chỉ trích Moscow là kẻ chủ mưu gây ra cuộc khủng hoảng biên giới và cho rằng những lời đe dọa của Lukashenko phải bị Điện Kremlin trừng phạt. Đồng thời, các quan chức cấp cao của Mỹ đã đưa ra những tuyên bố cực đoan về việc Nga xây dựng quân đội với mục tiêu xâm lược Ukraine.

Khó có thể hiểu được logic của những lời buộc tội này. Trong ngày 15/11 vừa qua có tin tức cho biết Đức đang đình chỉ quá trình chứng nhận vì lý do kỹ thuật - một động thái sẽ tiếp tục trì hoãn dự án và sẽ bị Điện Kremlin chỉ trích là một hành động có chủ ý thù địch.

Vẫn chưa rõ tại sao các chỉ trích lại nhằm vào Nga khi nói rằng Moscow lại muốn tổ chức một cuộc khủng hoảng biên giới đe dọa trực tiếp đến Đức (nơi hầu hết những người xin tị nạn đang hướng đến) và đồng thời xâm lược Ukraine trong chính giai đoạn này. Không phải Nord Stream 2 được thiết kế như một siêu vũ khí có thể khiến Ukraine quỳ gối bằng cách tước đoạt doanh thu vận chuyển khí đốt, như các nhà bình luận diều hâu đã tuyên bố trong nhiều năm? Nếu vậy, tại sao lại xâm lược Ukraine ở thời điểm này?

Ngược lại, logic của việc kích động Nga thực hiện hành vi liều lĩnh liên quan đến Belarus và Ukraine để làm "trật bánh" Dòng chảy Phương Bắc 2 có vẻ hấp dẫn hơn. Điều này có lợi cho Mỹ, vốn đã cố gắng gây áp lực buộc Đức từ bỏ dự án sắp hoàn thành.

Ít nhất thì việc Nga tăng cường quân sự xung quanh Ukraine dường như là một phản ứng đối với những gì Nga coi là phương Tây vượt qua ranh giới đỏ, điều mà Tổng thống Nga Vladimir Putin đã vạch ra hồi đầu năm trong bài phát biểu trước quốc gia.

Trong một cuộc phỏng vấn với kênh Rossiya TV vào ngày 13/11, ông Putin rõ ràng đã gắn kết việc xây dựng với sự xuất hiện bất ngờ của tàu chiến Mỹ ở Biển Đen, kết hợp với việc bay qua của máy bay ném bom có khả năng hạt nhân vào ngày 20/10. Đối với những sự cố sau này, Nga đã phản ứng bằng cách gửi máy bay ném bom của mình bay qua Belarus gần với Ba Lan.

Trong khi đó Ukraine cũng đã chứng kiến sự leo thang căng thẳng. Vào tháng 10, các báo cáo đã xuất hiện về việc quân đội Ukraine sử dụng máy bay không người lái Bayaraktar do Thổ Nhĩ Kỳ chế tạo để chống lại các lực lượng do Nga hậu thuẫn ở Donbas. Cũng có một cuộc tấn công pháp lý đang diễn ra nhằm vào nhà tài phiệt Ukraine được cho là thân Moscow Viktor Medvedchuk.

Ngoài ra, giới bình luận đang nhìn nhận vai trò của Ba Lan trong cuộc khủng hoảng đang diễn ra, xét ở một phương diện nào đó thì cuộc khủng hoảng này như một sự đánh lạc hướng hữu ích cho chính phủ cực hữu Ba Lan, vốn đang vướng vào một cuộc xung đột gay gắt với EU về pháp quyền.

Tháng trước, Tòa án Hiến pháp của Ba Lan đã vô hiệu hóa một số điều khoản của Hiệp ước EU bằng cách ra phán quyết rằng chúng không phù hợp với hiến pháp của đất nước. Quyết định đó đang đặt ra thách thức lớn nhất đối với sự toàn vẹn của liên minh kể từ Brexit.

Cuộc khủng hoảng cũng là cơ hội để chính phủ Ba Lan thể hiện mình là "người bảo vệ" "biên giới của Châu Âu" chống lại một cuộc xâm lược được nhận thức từ phía Đông. Đây cũng là cơ hội để chính phủ cánh hữu kích động thêm tư tưởng bài ngoại trong xã hội Ba Lan. Các phong trào chống người nhập cư phân biệt chủng tộc là một yếu tố chính của nền chính trị cực hữu của Ba Lan.

Khủng hoảng ở biên giới phía đông của châu Âu cũng có lợi cho một số khu vực chính trị nhất định ở phương Tây. Họ cung cấp thức ăn cho các nhà vận động hành lang và các nhóm phức hợp quân sự-công nghiệp thúc đẩy xung đột để khuyến khích tăng chi tiêu quốc phòng.

Cuối cùng, những người gánh chịu hậu quả của các cuộc khủng hoảng kinh tế và leo thang căng thẳng là những người bình thường phải gánh chịu gánh nặng của nền chính trị cực hữu và nền kinh tế tập trung vào chiến tranh.