Chiến sự Ukraine: Nga lấy tiền từ đâu ra, ai giúp Nga sản xuất tên lửa?

Để ngăn chặn Nga, Ukraine cần phải đạt được doanh thu mạnh mẽ hơn và cắt đứt "bàn tay giúp đỡ" từ các quốc gia và công ty thân thiện với Nga, bao gồm nhiều công ty ở EU và Mỹ, tờ Pravda có bài phân tích. Tổ hợp công nghiệp-quân sự Nga đang tăng năng lực như thế nào?

Trong 15 tháng qua, Nga vẫn gọi chiến sự ở Ukraine là họ đang tiến hành một "chiến dịch quân sự đặc biệt". Nga phủ nhận việc chuyển sang nền kinh tế thời chiến và tuyên bố rằng mọi thứ đang diễn ra theo đúng kế hoạch.

Tuy nhiên, phương tây cho rằng, Nga đã và đang tập trung mọi nguồn lực có thể cho cuộc chiến và chi những khoản tiền chưa từng có để củng cố quân đội.

Mục đích chính của các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga là khiến việc tài trợ cho chiến tranh trở nên bất khả thi, nhưng điều này cho đến nay vẫn chưa đạt được. Nga tiếp tục tăng chi tiêu quân sự và sản lượng sản phẩm quân sự, đồng thời tìm cách nhập khẩu các linh kiện bị cấm.

Nga chi bao nhiêu cho cuộc chiến?

Tổng chi tiêu của Nga từ ngân sách liên bang vào năm 2023 sẽ là 29 nghìn tỷ RUB (361 tỷ USD). Khoản tiền kỷ lục 9,4 nghìn tỷ RUB (117 tỷ USD) đã được phân bổ cho quân đội và lực lượng an ninh, nhiều hơn 60% so với năm 2021.

Số liệu ngân sách Nga chi tiêu cho các lĩnh vực.

Điều này có nghĩa là cứ ba rúp từ ngân sách liên bang được chi cho cuộc chiến ở Ukraine hoặc hỗ trợ chế độ. Tuy nhiên, một số chi tiêu cho phúc lợi xã hội và hỗ trợ cho nền kinh tế hoặc các khu vực cũng bị phương tây cáo buộc là "phục vụ chiến sự".

 Ngân sách liên bang đang chi 118 tỷ RUB (941 triệu USD) để hỗ trợ nhà nước cho các phương tiện truyền thông. Hơn 20 tỷ RUB (159 triệu USD) sẽ được phân bổ cho Viện Phát triển Internet, một tổ chức tài trợ cho nội dung truyền thông.

Bộ Giáo dục Nga sẽ phân bổ 40 tỷ RUB (khoảng 319 triệu USD) để "giáo dục lòng yêu nước cho giới trẻ", gấp sáu lần so với năm 2022.

Thông qua các chương trình hỗ trợ kinh tế, ngân sách Nga sẽ phân bổ hơn 200 tỷ RUB (1,6 tỷ USD) cho tập đoàn vũ trụ nhà nước Roscosmos, một bộ phận thực sự của tổ hợp công nghiệp quân sự Nga. Roscosmos sản xuất các vệ tinh quân sự và hỗ trợ hệ thống định vị GLONASS, được sử dụng để dẫn đường cho tên lửa và có đội hình vũ trang riêng.

Tiền công dành cho các khu vực của Nga cũng đã được huy động cho chiến tranh. Khoảng 550 tỷ RUB (4,39 tỷ USD) tiền trợ cấp sẽ được phân bổ cho các chính quyền ở các khu vực do Nga kiểm soát thuộc các tỉnh Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Kherson của Ukraine và  Crimea. Các cộng tác viên sẽ chi tiêu các khoản tiền này theo quyết định của họ.

Ngân sách địa phương trên khắp nước Nga đã chịu một phần chi phí xã hội của quân đội. Các khu vực trả 1-3 triệu RUB (khoảng 8.000-24.000 USD) từ tiền túi của họ cho các gia đình có người hi sinh trong chiến tranh.

Một số khoản thanh toán phúc lợi xã hội, chẳng hạn như lương hưu hàng tháng cho cựu chiến binh tàn tật, sẽ được chi trả bởi Quỹ xã hội do nhà nước bảo trợ toàn Nga.

Báo chí phương tây nói chi tiêu quân sự của Nga không chỉ từ ngân sách, mà còn được huy động từ tài khoản của các công ty tư nhân và nhà nước.

Tất cả số tiền này đến từ đâu?

Việc tăng chi tiêu quân sự có thể dẫn đến cắt giảm đáng kể các chương trình khác và làm gián đoạn nền kinh tế, nhưng Moscow đã tránh được điều này cho đến nay.

Mặc dù chi tiêu ngân sách liên bang vượt quá thu nhập, nhưng sự thiếu hụt là không đáng kể. Những khoảng trống được bù đắp bởi "chiếc rương chiến tranh" - National Wealth Fund (NWF). Nó hiện nắm giữ 12 nghìn tỷ RUB (95,7 tỷ USD) trong tài khoản của mình, số tiền tích lũy được từ nguồn thu dầu mỏ dư thừa trong những năm gần đây.

Chính phủ Nga cũng có thể kiếm được nhiều tiền hơn bằng cách vay đồng rúp từ người dân và ngân hàng của mình và tăng thuế đối với các doanh nghiệp.

Chính phủ Nga tăng thuế khai thác khoáng sản vào năm 2022. Ngân sách Nga sẽ nhận thêm 1 nghìn tỷ RUB (7,97 tỷ USD) chỉ riêng từ các công ty khí đốt, dầu mỏ và than đá vào năm 2023.

Việc thắt lưng buộc bụng cũng sẽ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp lớn khác.

Vẫn còn khoảng 1.000 công ty phương Tây đang hoạt động và đóng thuế ở Nga.

Bộ Tài chính Nga có kế hoạch áp dụng thuế bất ngờ đối với lợi nhuận của các công ty tư nhân, khoản thuế này sẽ đóng góp thêm 300 tỷ RUB (2,39 tỷ USD) vào ngân sách. Chính phủ cũng sẽ tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá, thu thêm 100 tỷ RUB (797,8 triệu USD).

Công ty phương tây "đóng góp" ngân sách cho chiến sự?

Các công ty phương Tây vẫn đang hoạt động ở Nga cũng bị ảnh hưởng. Chính quyền Nga đã cáo buộc các công ty Pháp Auchan, Leroy Merlin và Decathlon trốn thuế và đang chuẩn bị thanh tra.

Nhìn chung, vẫn còn khoảng 1.000 công ty phương Tây ở Nga.

Họ tiếp tục hoạt động ở Nga, kiếm được hàng chục tỷ USD doanh thu và nộp thuế cho ngân sách liên bang, một phần trong số đó được cho là chi cho các hoạt động chiến sự, bên cạnh các khoản chi cho các chương trình và phát triển xã hội.

Dự thảo đề xuất gói trừng phạt thứ 11 của EU bao gồm ý tưởng khuyến khích các công ty phương Tây rời khỏi thị trường Nga, nhưng vẫn chưa nhận được đủ sự ủng hộ.

Một nguồn bổ sung khác của "phương Tây" cho ngân sách quân sự của Nga là thương mại thông thường. Chế độ trừng phạt cho phép các công ty Nga bán một số hàng hóa nhất định cho Mỹ, EU và Anh và tăng lợi nhuận của họ.

Nga đã kiếm được 20 tỷ USD từ việc xuất khẩu kim loại và kim cương sang các nước phương Tây chỉ riêng trong năm 2022 - và Nga tiếp tục tạo ra doanh thu vì những hàng hóa này chưa bị cấm.

 Cấm vận công nghệ còn nhiều lỗ hổng

Tăng vài nghìn tỷ USD chỉ là một nửa câu chuyện. Nga cần truy cập vào thiết bị điện tử phương Tây để tiến hành chiến tranh. Mặt khác, việc ngăn chặn Nga sản xuất tên lửa, máy bay, máy bay không người lái, radar và xe tăng hiện đại là điều không thể.

Các nước phương Tây đã không thể cắt đứt hoàn toàn quyền tiếp cận của Nga với các thành phần công nghệ của họ trong năm qua. Vẫn có nhiều cách để lách lệnh cấm vận - đủ để sản xuất một số thiết bị nhất định.

Cách thứ nhất là hợp pháp. Người Nga nhận được một số thiết bị điện tử bằng cách tháo rời các thiết bị gia dụng. Người Ukraine đã tìm thấy các bộ phận từ tủ lạnh và thiết bị công nghiệp trong xe tăng Nga.

Cách thứ hai là bán hợp pháp. Việc giao hàng đến Liên bang Nga diễn ra thông qua các nước trung lập. 

Xuất khẩu chất bán dẫn sang Nga từ Türkiye, Armenia, Kyrgyzstan, Kazakhstan và Serbia đã tăng gấp 10 lần. Không quốc gia nào trong số này là nhà sản xuất vi mạch. Họ đóng vai trò trung gian.

Rất khó để kiểm soát việc bán lại các thành phần quan trọng vì không thể xác định người dùng cuối. Hơn nữa, tùy thuộc vào mức độ kiểm soát công nghệ, người Nga sẽ che dấu vết của họ bằng mọi cách có thể.

Mykhailo Honchar, Chủ tịch Trung tâm Chiến lược XXI, đã mô tả cách họ cùng với Viện Nghiên cứu Chiến lược Biển Đen theo dõi một số công dân EU có họ Nga khi họ thành lập công ty ở Thụy Sĩ, đăng ký lại ở Thung lũng Silicon, sau đó thành lập một công ty liên doanh với công ty quốc phòng EDGE tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất.

Doanh nghiệp mới này tham gia vào việc phát triển máy bay không người lái và công nghệ chống máy bay không người lái. Bằng cách này, quản lý cấp cao của công ty, có nguồn gốc từ Nga và Belarus đã có được quyền truy cập hoàn toàn hợp pháp vào các thành phần quan trọng từ các nước phương Tây và về lý thuyết là gửi chúng đến Nga thông qua UAE.

Như một phương sách cuối cùng, có một cách hoàn toàn bất hợp pháp. Kể từ năm 2012, Mỹ đã chứng kiến hàng chục phiên tòa cao cấp xét xử các đặc vụ Nga liên quan đến việc buôn lậu hàng hóa trị giá hàng chục triệu USD cho tổ hợp công nghiệp-quân sự Nga .

Bắt điệp viên Nga ở phương Tây đã trở nên phổ biến hơn kể từ cuộc chiến ở Ukraine bắt đầu.

Một mạng  lưới do FSB kiểm soát đã xuất khẩu 22 tấn thiết bị của Đức. Một cách khác là vận chuyển bộ vi xử lý cho vệ tinh và tên lửa tới Nga thông qua các công ty vỏ bọc ở Đức và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Những kẻ buôn lậu cũng đã bị bắt ở Estonia khi đang cố buôn lậu 20 hộp đạn súng trường bắn tỉa của Mỹ.

Và đây không phải là một danh sách đầy đủ các trường hợp nổi tiếng vào năm 2022. Câu hỏi lớn là phải làm gì với tất cả những điều này.

Olena Yurchenko, cố vấn của Hội đồng An ninh Kinh tế Ukraine, nói với Ekonomichna Pravda: "Cố gắng trừng phạt các công ty riêng lẻ giống như đối phó với con rắn Horynych - ngay khi bạn cắt bỏ một cái đầu, ba cái đầu sẽ mọc lên thay thế. Các công ty vỏ bọc xuất hiện hàng loạt hàng ngày và không thể đóng lại".

Ý tưởng về danh sách cho phép và danh sách chặn của các công ty có thể hoặc không thể tiến hành hoạt động cũng sẽ không hiệu quả. Chỉ có lệnh cấm hoàn toàn xuất khẩu và tái xuất khẩu những hàng hóa này sang Nga mới có hiệu lực".

Ukraine đang đề xuất tiêu chuẩn hóa danh sách hàng hóa bị cấm ở các nước phương Tây. Như Vladyslav Vlasiuk, cố vấn của Văn phòng Tổng thống, giải thích với Ekonomichna Pravda, danh sách hàng hóa công dụng kép ở EU và Mỹ là khác nhau. Một số mặt hàng mà Mỹ đã cấm có thể được phép xuất khẩu từ Liên minh Châu Âu và ngược lại.

Tổ hợp công nghiệp-quân sự Nga vẫn sống và hoạt động

Việc đưa ra các biện pháp trừng phạt đã khiến việc sản xuất thiết bị quân sự của Nga trở nên phức tạp và tốn kém hơn. Khả năng của tổ hợp công nghiệp quân sự Nga không đủ để đưa các thiết bị của quân đội trở lại mức ngày 24/2/2022.

Đồng thời, các biện pháp trừng phạt không gây ra thảm họa cho ngành công nghiệp quốc phòng Nga. Hàng nghìn tỷ rúp phân bổ ngân sách và lỗ hổng cấm vận đủ để hỗ trợ sản xuất và tiếp tục chiến tranh.

Dữ liệu từ Bộ Quốc phòng Ukraine chỉ ra rằng người Nga, dưới lệnh trừng phạt, đã có thể chế tạo hơn 500 tên lửa hành trình trong năm diễn ra cuộc chiến toàn diện.

Archil Tsintsadze, một chuyên gia quốc phòng và cựu tùy viên quân sự Gruzia tại Mỹ cho biết: "Người Nga chủ yếu cần công nghệ phương Tây cho vũ khí và thiết bị có độ chính xác cao. Đối với những vũ khí thô sơ hơn hoặc thiết bị phòng thủ, chẳng hạn như đạn pháo và pháo, Nga luôn có một chu kỳ sản xuất đầy đủ".

Lidia Lisovska, một nhà phân tích làm việc trong dự án ANTS cho biết, thực tế là tổ hợp công nghiệp-quân sự Nga đang "sống và hoạt động" cũng có thể được nhìn thấy từ các số liệu thống kê chính thức của Nga.

Theo Lisovska, trong quý đầu tiên của năm 2023, việc sản xuất ống nhòm, ống nhòm một mắt và các thiết bị quang học khác ở Nga đã tăng 73% so với cùng kỳ năm 2022. Việc sản xuất radar, sản phẩm điều hướng vô tuyến, thiết bị điều khiển từ xa, máy tính, động cơ điện, máy phát điện, ắc quy và đặc biệt quần áo, giày dép tăng 40-110%.

Điều này có thể cho thấy việc thay thế các sản phẩm trước đây được nhập khẩu từ các nước phương Tây và tăng sản lượng cho quân đội.

Các chỉ số gián tiếp khác chứng tỏ sự tăng trưởng của sản xuất quân sự. Một nhà máy sản xuất máy bay không người lái ở Dubna, gần Moscow, đã chuyển sang làm việc theo ba ca và Nhà máy Hàng không Smolensk, nơi sản xuất tên lửa hành trình, có kế hoạch tăng số lượng nhân viên từ 2.000 lên 4.300.

Đồng thời, một số công ty phương Tây đang trực tiếp giúp đỡ ngành công nghiệp quốc phòng Nga. Ví dụ, một cuộc điều tra của The Insider cho thấy các công ty Jakob KECK Chemie GmbH và Salamander SPS GmbH của Đức, cũng như công ty Tacchificio Campliglionese của Ý, cung cấp các mặt hàng được sử dụng để sản xuất ủng quân đội cho một công ty của Nga, Donobuv.

Công ty Minelli Carmello của Ý đã cung cấp máy móc để sản xuất áo giáp và công ty Marchante của Pháp đã cung cấp thiết bị cho Kurganpribor, một công ty sản xuất kíp nổ MLRS.

Các công ty phương Tây thường lợi dụng thực tế là nhiều doanh nghiệp quân sự của Nga không bị trừng phạt. Ví dụ, công ty Radial SA của Pháp đã cung cấp linh kiện cho Roscosmos vì nhà thầu chính của công ty này, ISS, đang chịu lệnh trừng phạt của Mỹ chứ không phải của châu Âu. Đây tiếp tục là một vấn đề.

Theo cơ quan chống tham nhũng của Ukraine, NACP , Liên minh châu Âu đã không áp đặt các hạn chế đối với Rosvertol (máy bay trực thăng Mi-28N), Cục thiết kế chế tạo máy chuyên dụng , hay Novator (tên lửa Kalibr), trong khi Mỹ không trừng phạt Strela ( radar), Nhà máy Máy Vận tải Omsk (xe tăng T-80BVM), Motovilykhinskie Zavody (pháo binh) hoặc Severnaya Verf (tàu chiến).

Nhật Bản, Australia, New Zealand, Canada và Anh cũng có những thiếu sót đáng chú ý trong chính sách trừng phạt của họ đối với các doanh nghiệp Nga.

Sự gia tăng đột ngột trong hoạt động của các nhà máy quốc phòng sẽ không chỉ trang bị vũ khí cho Nga mà còn có thể hỗ trợ nền kinh tế Nga trong thời kỳ suy thoái, dù chỉ là tạm thời.

Mykhailo Honchar nói: "Số liệu thống kê trong trường hợp này là lừa dối. Một mặt, nền kinh tế Nga đang tạo ra việc làm mới và tạo ra GDP trong lĩnh vực quốc phòng. Mặt khác, các ngành công nghiệp có thể tạo ra lợi nhuận thực sự đang mất tiền và công nhân. Tổ hợp công nghiệp-quân sự chủ yếu tiêu tiền công thay vì tạo ra các quỹ mới".

Tờ Pravda của Ukraine thừa nhận,  các biện pháp trừng phạt và chiến tranh đang làm suy yếu nền kinh tế Nga, nhưng là về lâu dài. Tờ này cho rằng để cắt đứt nguồn tiền Nga chi cho chiến sự ở Ukraine, cần cắt đứt "bàn tay giúp đỡ" từ các quốc gia và công ty thân thiện với Nga, trong đó vẫn còn nhiều công ty ở EU và Mỹ.