Cây lạc tiên, thứ rau dại này đối với tuổi thơ tôi chỉ là ấn tượng với quả chín. Quả lạc tiên rất lạ, rất khác so với nhiều loại quả dại khác trong vườn nhà, có cái bao lưới bên ngoài, đầy hạt bên trong, có thứ chất nhầy nhầy màu trong trong nếm vào chợt thấy vị ngọt ngọt, chua chua.

Ngọt ngọt, chua chua là thứ vị dễ khiến người ta nhớ, cho dù sau vài chục năm, khi ta đã bước vào tuổi trung niên, tuổi già, đi xa quê hàng ngàn km vẫn nhớ trong ký ức xa xăm.

Dây lạc tiên mọc ở chân bờ tre gai tự bao giờ, tôi cũng không rõ, tôi cũng chẳng mấy quan tâm nó từ đâu mà tới, mọc tốt um tùm mỗi độ đầu hè.

Kể cũng lạ, dây lạc tiên mọc lan tỏa chằng chịt một góc vườn cồn, ngủ nghê chán chê trong mùa đông không lá. Rồi hơi ấm tiết xuân một ngày lướt qua như đánh thức các mắt mọc chi chít trên thân dây lạc tiên.

Cận cảnh một ngọn rau lạc tiên non bấn. Tuy là rau dại, nhưng rau lạc tiên ví như "rau thần dược" bởi tác dụng an thần, tính mát, giúp con người có giấc ngủ sâu hơn. Ảnh: Nguyễn Công.

Mưa xuân phảng phất, ban đầu nhẹ lắm, như gió, như sương, trong cái lạnh cuối đông đã nghe phảng phất hơi ấm của mùa xuân.

Chính hơi ấm mỏng tanh ấy lại có sức đánh thức kỳ diệu. Bao nhiêu mắt ngủ trên dây lạc tiên đồng loạt tự dưng thức giấc. Rồi những chiếc lá bé bỏng 3 thùy hình tựa trái tim cách điệu cũng bung tán.

Những đợt mưa xuân, có hôm mỏng manh, lướt thướt, có hôm dầm dề, nằng nặng dường như chỉ đủ để các chồi lạc tiên làm lá. Những chiếc lá rau dại lạc tiên ra đời sớm này cũng chóng già, ngọn chùn chùn tựa như thiếu chất.

Ra Giêng, một hôm tối trời, tiếng sấm đì đùng như khua khoắng bầu trời suốt một mùa đông lạnh giá ủ dột. Nhưng sấm rền cứ rền, chứ đừng mong có mưa rào ngay. Phải tầm 2-3 hôm sấm đánh qua đánh lại, mưa rào mới tuôn.

Lạc tiên, thứ rau dại kỳ lạ, hễ nghe tiếng ếch kêu tắm mưa rào chào mùa hè là bất chợt vươn ngọn, tua cuốn mọc tua tủa. Đây cũng là giai đoạn ăn rau lạc tiên ngon nhất. Ảnh: Nguyễn Công.

Nơi bệ ao, góc có mảng bèo lục bình tốt um suốt mùa đông chợt vang tiếng ếch đón mưa rào râm ran.

Thật kỳ lạ, như hòa cùng tiếng ếch tắm mưa rào, chồi rau dại lạc tiên bất ngờ vươn mỡ màng. Ngọn rau lạc tiên vươn dài, lá ba thùy hình trái tim rạng rỡ, mỡ màng tựa như được phết một thứ dầu bóng tự nhiên.

Lùm rau lạc tiên chả mấy hôm mà tốt um, trông lùm lùm xanh mướt, phía trên vươn tua tủa những ngọn rau non bấn với những vòi cuốn mập mạp, mạnh khỏe. Thêm tí nắng non mùa hè, lùm rau lạc tiên như sáng bừng xanh ngon mắt.

Ngọn rau lạc tiên đầu mùa hè non lắm, đã non bấn lại rất dòn. Có lần tôi dùng hai ngón tay búng khe khẽ mà cái ngọn lạc tiên mập mạp gẫy nhanh dễ dàng.

Mẹ tôi thích ăn rau lạc tiên. Bà nói, lạc tiên là thứ rau dại, ăn vào an thần, dễ ngủ. "Vào mùa rau lạc tiên, mẹ dễ ngủ hơn", bà nói thêm.

Đã có lần tôi hỏi mẹ, "Rau này sao lại có tên lạc tiên, khác với mấy loại rau vườn như rau rền, rau ngót, rau răm, rau muống...".

Ngọn non (đọt non), tua vòi non, lá non của rau lạc tiên đều có thể dùng để luộc chấm nước mắm nguyên chất, hoặc nấu canh thịt nạc, nấu canh tôm nõn, nấu canh tép...ăn đều mát lành. Ảnh: Nguyễn Công.

Chợt nhìn tôi không chớp mắt rồi mẹ cười nhẹ trả lời: "Làm sao mẹ biết được rau này lại có tên là lạc tiên và ai đã đặt tên cho nó. Hay là ăn rau này ngủ tốt như lạc vào cõi tiên, hay là rau dại này ăn vào đến tiên cũng đi lạc xuống hạ giới...".

Tôi trả lời: Mẹ nói cứ như chuyện cổ tích.

Cách ăn rau dại mang tên lạc tiên của mẹ tôi đơn giản lắm. Thường thì mẹ ra vườn cồn, chổ có bụi tre gai. Chỉ cần một lát là mẹ đã bẻ đầy một rổ rau lạc tiên lùm lùm.

Món rau dại mang tên lạc tiên mà mẹ hay làm, thích ăn là rau lạc tiên luộc. Nồi nước sôi, mẹ gạt rổ rau lạc tiên vào, dùng đũa tre đảo qua đảo lại dăm ba lần rồi nhắc ra. Mẹ vớt rau lạc tiên xanh thẫm, mềm mềm ra cái rổ tre cho ráo nước.

Những hôm có rau lạc tiên, gian bếp thấp của nhà tôi đượm một thứ mùi nồng nồng, rất khó tả, nếu ngửi lần đầu có người dễ khó chịu

Nước chấm rau lạc tiên vẫn là thứ nước mắm mẹ tự làm bằng cách giã nhỏ đầu cá khô, hòa nước lã, lọc bỏ bả, nêm muối hạt rồi đun sôi.

Thỉnh thoảng, có hôm mẹ còn múc cả nước tương đầu mùa ra để làm thứ nước chấm rau lạc tiên.

Giữa hè, khi cua đồng đã lơn lớn. Thứ nước chấm rau lạc tiên của mẹ là nước cua đồng lọc dạng đậm đặc. Mẹ cho muối hạt vào nước cua đồng đã lọc rồi đun sôi để chấm thứ rau dại ưa thích.

Tuy là rau dại, nhưng ngày nay nhiều nơi người Việt Nam đã trồng rau lạc tiên dùng như là một dạng rau xanh, rau sạch. Cây rau lạc tiên gần như rất ít sâu bệnh nên giàn lạc tiên lúc nào trông cũng xanh non, mỡ màng. Clip: Nguyễn Công.

Món rau lạc tiên thứ 2 của mẹ là món nộm rau lạc tiên. Vào giữa hè, khi ngọn rau lạc tiên đã hãm đà vươn, đám rau lạc tiên đã thấp thoáng có những chiếc lá vàng bên dưới, hoa rau lạc tiên nở trăng trắng, tim tím khắp lùm, đã có trái lạc tiên chín.

Lúc này, đôi ba lần, mẹ hái một rổ to tướng rau lạc tiên vào bếp, trùng qua nước sôi, vớt ra rổ tre đan thưa cho ráo nước.

Rồi tay mẹ vắt ráo nước rau lạc tiên đã luộc. Rau lạc tiên luộc vắt nước đó mẹ đem trộn với chút lạc rang hoặc vừng rang giã nhỏ. Thêm chút muối, thêm chút rau thơm ngoài vườn. Vậy là ra món nộm rau lạc tiên.

Ban đầu, thứ rau dại đó dường như chỉ có mình mẹ ăn, mấy đứa con nhỏ vốn háo thịt, háo cá ngửi mùi đã khó chịu.

Rồi mon men ăn thử, đứa này ăn, đứa khác thấy cũng ăn. Không rõ từ khi nào, 4 đứa con trong nhà rồi cũng ăn được thứ rau dại ấy.

Rồi cũng chả rõ từ khi nào, cả mấy đứa con thường háo hức hơn, trông chờ hơn những hôm mẹ làm món nộm rau lạc tiên.

Có lần, tôi bảo với mẹ: Mẹ kẹt xỉn quá, sao mẹ rang có mấy nhúm vừng, sao mẹ không rang cả ống hạt vừng đó cho vào nộm ăn có phải ngon hơn không?

Mẹ mắng khẽ: Cha bố anh, cho hết ống vừng đó vào rang rồi mấy bữa sau ăn cơm với muối trắng thì có nhai được không!

Nay mẹ tôi đã ngoài 90 tuổi, bà vẫn nhớ rau lạc tiên, thứ rau dại một thời gian khó. Khi đã đủ biết, đủ hiểu về rau lạc tiên, thứ rau dại góc vườn cồn, tôi mới hiểu sao dân tình lại ví rau lạc tiên là "rau thần dược".

Khó ngủ, mất ngủ là bệnh khó chịu, khó chịu cho mình, khó chịu cho người khác, khổ mình, khổ người khác. Vậy nên, ăn được ngủ được là tiên, câu nói của ông bà ta xưa đâu có sai chổ nào được.

Nhưng nay cái vườn cồn đó không còn, bụi rau lạc tiên đó cũng đã biến mất tự khi nào. Vườn quanh làng quang đãng hơn, không còn hàng rào cây dâm bụt hoặc bằng cây trà mạn. Rau vườn, rau dại cũng ít đi, trong đó có rau lạc tiên.

Lạc tiên, rau dại có nhiều công dụng tốt đối với sức khỏe con người


Cây lạc tiên là một cây thuốc nam quý, dạng dây leo bằng tua cuốn, rỗng.

Lá rau lạc tiên mọc so le, dài khoảng 7cm, rộng tới 10cm, chia làm 3 thuỳ nhọn. Lá kèm rách ở mép.

Tua cuốn mọc từ nách lá lạc tiên. Hoa lạc tiên màu trắng,, có tràng phụ hình sợi, màu tím. Quả tròn, bao bởi lá bắc tồn tại như là một cái bao ở ngoài. Quả lạc tiên chín vàng, ăn được, vị chua chua, ngọt ngọt, chứa nhiều hạt được bao bởi chất dịch nhầy. Toàn cây rau lạc tiên có lông.

Toàn thân cây lạc tiên (trong đó có ngọn non, lá non) có vị ngọt và đắng, tính mát, có tác dụng tiêu viêm, lợi tiểu. Cây lạc tiên chủ trị an thần, gây ngủ, dùng trong bệnh tim hồi hộp, tâm phiền muộn, mất ngủ.

Có thể dùng lá non, ngọn non ăn dưới dạng nấu canh. Rau lạc tiên luộc hay xào ăn có mùi nồng nồng, vị nhân nhẩn đắng nhưng rất mát, thơm ngon, có tác dụng giúp an thần, ngủ ngon hơn.

Ở Ấn Ðộ, nước sắc lá lạc tiên dùng để trị bệnh thiếu máu và hen suyễn, quả dùng gây nôn; lá dùng đắp và điều trị choáng váng và đau đầu.

×