Bà Merkel nghỉ hưu, ai sẽ là 'đầu tàu' của châu Âu?

Người kế nhiệm của bà Merkel sẽ lãnh đạo nền kinh tế lớn nhất châu Âu. Những ứng viên tiềm năng có thể đảm nhận vị trí của bà Merkel có thể kể đến như Bộ trưởng Tài chính Đức Olaf Scholz, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Ý Mario Draghi.

Mặc dù vậy, các nhà phân tích cảnh báo rằng không ai có thể ngay lập tức đảm nhận nhiệm vụ này, bởi Liên minh châu Âu còn vô số thách thức chưa được giải quyết - từ tranh chấp nội bộ về pháp quyền, nguy cơ bị gạt ra ngoài lề trong các vấn đề địa chính trị, cho đến những cú sốc sau Brexit (Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland rời Liên minh châu Âu).

Angela Merkel từng được ca ngợi nhờ thành tích xuất sắc trong việc chèo lái EU vượt qua rất nhiều khủng hoảng khác nhau. Merkel được cho là sẽ từ bỏ chính trường sau khi Scholz chính thức trở thành thủ tướng vào tháng 12 năm nay, tuy vậy cho đến hiện tại bà vẫn vô cùng được tin tưởng cả trong và ngoài nước.

Trong suốt 16 năm cầm quyền, bà cũng đôi lần bị chỉ trích vì tính cách kiên định, luôn luôn bám sát kế hoạch của mình bất chấp sự phản đối của các đồng minh, tuy nhiên nhiều người khác lại ca ngợi bà cũng chính vì điểm này.

Sebastian Reiche của Trường Kinh doanh IESE ở Tây Ban Nha viết: "Angela Merkel được coi là một trong những chính trị gia vĩ đại nhất của thế hệ chúng ta, với tư cách là nhà lãnh đạo của Liên minh châu Âu và "nhà lãnh đạo của một thế giới tự do"".

Trong một cuộc khảo sát gần đây của Hội đồng quan hệ đối ngoại châu Âu (ECFR), 41% công dân EU nói rằng nếu có thể, họ sẽ bỏ phiếu cho bà Merkel. Trong khi đó, chỉ 14% chọn Macron.

'Chủ quyền Châu Âu'

Nhiều nhà phê bình cho rằng phong cách chính trị "ổn định" của bà Merkel, bao gồm việc đứng ngoài các cuộc khủng hoảng, đồng thời luôn ưu tiên các lợi ích kinh tế ngay cả trong giao dịch với Nga hoặc Trung Quốc, sẽ làm hạn chế tiềm năng hội nhập của châu Âu và thúc đẩy sức ì của khu vực này.

Việc bà rút lui có thể sẽ mở ra một tương lai mới với Macron đóng vai trò chủ chốt. Tình hình châu Âu đã thay đổi. Với một liên minh do Đảng Dân chủ Xã hội dẫn đầu, Đức cũng dần cảm thấy phải thay đổi trong bối cảnh nền kinh tế EU gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch.

Tương tự với quốc phòng, Đức trước đây từng thoải mái nằm dưới "lá chắn Mỹ", giờ đây không còn chắc chắn như vậy nữa sau nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump, điều này buộc các tầng lớp chính trị ở Berlin phải bắt đầu thay đổi tư duy.

Minh họa cho sự thay đổi này, liên minh sắp tới của Scholz gồm các đảng viên Đảng Dân chủ Xã hội, đảng Greens và đảng Dân chủ Tự do (FDP) đã tuyên bố trong thỏa thuận của họ rằng nhiệm vụ của nhóm là "xây dựng một quốc gia mạnh mẽ để từ đó kích hoạt, thúc đẩy và phát triển châu Âu".

Alexandre Robinet-Borgomano thuộc Viện Montaigne cho biết: "Sự ra đi của bà Merkel 'có thể cho phép Pháp biến châu Âu thành một lục địa hùng mạnh phát triển, đó là tham vọng mà Macron đã ấp ủ kể từ khi lên nắm quyền'".

Helen Thompson từ Đại học Cambridge viết: "Giờ đây người chịu trách nhiệm chính là Macron, mặc dù những nỗ lực trước đây của ông nhằm mang lại cho Liên minh châu Âu một mục đích chính trị rõ ràng vẫn chưa thành công".

'Chủ nghĩa Merkel' không còn nữa

Trong bối cảnh thay đổi đang diễn ra ở Berlin, Macron gần đây đã ký một hiệp ước hợp tác song phương mới với Draghi. Tuy nhiên, vị tổng thống 43 tuổi đầy tham vọng này nói rằng Pháp không tìm cách thay đổi mối quan hệ Pháp - Đức, đặc biệt trong thời điểm nhạy cảm khi EU đang tự tái thiết sau Brexit.

Trên thực tế, nhà lãnh đạo Pháp phải vượt qua cuộc bầu cử vào năm 2022, trong đó phe cực hữu được dự báo sẽ đặt ra một thách thức lớn. Dù kết quả thế nào, Pháp nhiều khả năng vẫn sẽ bị ràng buộc với chính trị trong nước trong một thời gian, làm hạn chế khả năng phát triển tầm nhìn mới cho châu Âu.

Scholz, 63 tuổi, một chính trị gia giàu kinh nghiệm từng phục vụ trong hai nội các của Thủ tướng Merkel, có thể nắm bắt cơ hội trở thành người thừa kế bà tại liên minh châu Âu.

Mặc dù vậy, các nhà phân tích cảnh báo rằng thời thế đã thay đổi, và nhiều điều trong "chủ nghĩa Merkel" có thể không phù hợp với kỷ nguyên mới.

Piotr Buras và Jana Puglierin của ECFR viết: "Chính sách duy trì trung lập và tránh các giải pháp cứng rắn trong bối cảnh châu Âu gặp nhiều khó khăn dường như không phải là cách tiếp cận phù hợp đối với những thách thức phía trước. Chủ nghĩa Merkel khó có thể tồn tại lâu hơn... EU sẽ cần một nước Đức có tầm nhìn xa hơn và can đảm hơn để củng cố nền tảng, đồng thời bảo vệ vị trí của mình trên thế giới".

Hiện vẫn chưa rõ liệu Scholz, người tự đánh giá mình là bản sao của bà Merkel trong chiến dịch tranh cử của Đức, có thể bước ra khỏi cái bóng của bà để thực hiện một con đường cấp tiến hơn hay không.

Với việc cả hai cái tên chủ chốt của châu Âu có thể cần thời gian để điều chỉnh, một nhân vật khác xuất hiện.

'Sự ổn định cần thiết'

Được mệnh danh là "Super Mario (tên một nhân vật trò chơi điện tử)" trong thời gian nắm quyền lãnh đạo Ngân hàng Trung ương Châu Âu, Draghi đã mang lại sự ổn định cho Ý, một quốc gia từng nổi tiếng với những biến động chính trị và bê bối.

Draghi "có thể lấp đầy khoảng trống mà Angela Merkel để lại với tư cách là người mang lại sự đồng lòng cho toàn Hội đồng châu Âu", Nicoletta Pirozzi của tổ chức tư vấn Istituto Affari Internazionali ở Rome nói với AFP. "Ngoài ra, so với cách tiếp cận thận trọng của Merkel, thì Draghi có thể tạo ra bước đột phá mới trong các lĩnh vực chính của hội nhập châu Âu, từ cải cách quản lý kinh tế đến các chính sách đối ngoại và quốc phòng, cùng với đó là sự hợp tác của Pháp và chính phủ mới của Đức".

Cuộc bầu cử tổng thống của Ý vào đầu năm 2022 "có thể thay đổi hoàn toàn bức tranh", Draghi cũng được coi là "một trong những ứng cử viên tiềm năng đáng tin cậy nhất" trong cuộc đua.

Cho đến khi một nhà lãnh đạo mới xuất hiện, nhiều nhà phân tích cho rằng tương lai của khối khá u ám.

Reiche cảnh báo: "Châu Âu đang hướng tới một thời kỳ bất ổn và tiềm ẩn sự suy yếu".

Tương tự, Thompson cũng tỏ ra bi quan. Bà viết: "Bị cản trở bởi sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc, chia rẽ sâu sắc trong nội bộ, Liên minh châu Âu đang sống trong một thế giới khác với những năm bà Merkel lên ngôi. Thực tế, cả thủ tướng mới của Đức và chính phủ Pháp đều không thể lãnh đạo châu Âu. Và trong trường hợp không có lãnh đạo, châu Âu chắc chắn sẽ bị đình trệ".