Việt Nam trước ngưỡng cửa mới: IMF nêu khuyến nghị gì để không mất đà tăng trưởng?

Trong Báo cáo quốc gia số 2025/284 dành cho Việt Nam vừa công bố tháng 10/2025, IMF khuyến nghị Việt Nam cần chuyển hướng sang tăng trưởng dựa trên năng suất, đổi mới và quản trị hiệu quả đầu tư công nếu muốn đạt mục tiêu quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.

Tăng trưởng mạnh nhưng chưa bền vững

IMF ghi nhận rằng mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu và dòng vốn FDI đã giúp Việt Nam đạt được những thành tựu ấn tượng trong hai thập kỷ qua. GDP bình quân đầu người tăng gấp bốn lần, tỷ lệ nghèo giảm sâu, và Việt Nam trở thành một trong những trung tâm sản xuất hàng đầu của châu Á.

Tuy nhiên, IMF cho rằng các động lực này đang dần suy yếu. Nguồn lao động giá rẻ thu hẹp, lợi thế chi phí giảm, trong khi năng suất tổng hợp (Total Factor Productivity - TFP) – là thước đo hiệu quả sử dụng nguồn lực – đã liên tục giảm kể từ năm 2015.

Báo cáo 45 trang của Quỹ Tiền tệ Quốc tế nêu: “Việt Nam đang làm nhiều hơn, nhưng không nhất thiết hiệu quả hơn”.

Theo IMF, năng suất lao động của Việt Nam tuy tăng nhanh nhưng vẫn thấp hơn đáng kể so với các nước ASEAN. Nguyên nhân chính đến từ mất cân đối kỹ năng, chất lượng đào tạo nghề còn hạn chế và tỷ lệ lao động phi chính thức cao.

Khoảng 18% người lao động đang làm việc dưới trình độ được đào tạo, trong khi khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) hiện chiếm gần 40% việc làm và hơn 70% kim ngạch xuất khẩu lại trả lương cao hơn đáng kể, khiến lao động có kỹ năng “chảy máu” khỏi khu vực doanh nghiệp nội địa.

IMF khuyến nghị Việt Nam xây dựng chiến lược phát triển kỹ năng toàn diện, tập trung vào đào tạo nghề, giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học) tiếng Anh và kỹ năng số, đồng thời kết nối chặt chẽ giữa nhà trường, doanh nghiệp và cơ quan quản lý để hình thành lực lượng lao động thích ứng nhanh hơn với công nghệ mới.

Thách thức từ trí tuệ nhân tạo

IMF dành riêng một phần trong báo cáo để phân tích tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) đối với nền kinh tế Việt Nam. Theo tổ chức này, nếu được khai thác đúng hướng, AI có thể trở thành động lực mới cho năng suất và sáng tạo, giúp bù đắp tác động của già hóa dân số và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Tuy nhiên, báo cáo cũng cảnh báo về rủi ro việc làm, khi tự động hóa có thể thay thế nhiều vị trí lao động giản đơn, đặc biệt là phụ nữ và người làm việc trong khu vực phi chính thức. IMF đề xuất Chính phủ cần đầu tư mạnh vào hạ tầng số, dữ liệu mở, và hệ thống đào tạo lại lao động, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực và tận dụng tối đa lợi ích của công nghệ.

Cấp tín dụng chưa đồng đều và hiệu quả đầu tư thấp

Báo cáo cho thấy hiệu quả sử dụng vốn của Việt Nam đang giảm sút, phần lớn do phân bổ chưa đồng đều trong thị trường tín dụng. Các doanh nghiệp nhà nước thường được tiếp cận vốn vay ưu đãi hơn khu vực tư nhân, trong khi doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp khó khăn khi tiếp cận nguồn vốn mở rộng sản xuất.

Theo ước tính của IMF, nếu Việt Nam giảm được mức méo mó tín dụng xuống ngang với Trung Quốc năm 2005, năng suất toàn nền kinh tế có thể tăng 37%; nếu đạt mức tương đương Mỹ, năng suất tổng hợp TFP có thể tăng hơn 60%.

Tổ chức quốc tế này nhấn mạnh rằng việc xóa bỏ ưu đãi cho khu vực kinh tế nhà nước và thúc đẩy cạnh tranh công bằng sẽ giúp cải thiện đáng kể hiệu quả đầu tư và phân bổ nguồn lực.

Chính phủ Việt Nam dự kiến chi khoảng 185 tỷ USD, tương đương 40% GDP, cho các dự án hạ tầng lớn trong giai đoạn 2025–2035, bao gồm đường sắt cao tốc Bắc – Nam, sân bay quốc tế Long Thành (tỉnh Đồng Nai, sát TP.HCM), nhiều tuyến metro tại Hà Nội và TP.HCM, cùng hai nhà máy điện hạt nhân ở Ninh Thuận.

IMF đánh giá đây là cơ hội hiếm có để Việt Nam bứt phá về năng suất, nếu đi kèm cải cách thể chế, chính sách thuế, tín dụng và quản lý đầu tư công. Mô phỏng của IMF cho thấy, nếu các cải cách này được triển khai hiệu quả, tăng trưởng trung hạn có thể tăng thêm hơn hai điểm phần trăm mỗi năm, trong khi nợ công vẫn được duy trì ở mức bền vững.

Tuy nhiên, tổ chức này cũng cảnh báo rằng thành công phụ thuộc lớn vào chất lượng triển khai, tính minh bạch trong lựa chọn dự án và năng lực quản lý tài khóa. “Các kế hoạch đầu tư quy mô lớn có thể phản tác dụng nếu không được thực hiện tốt,” IMF nhấn mạnh.

Chuyển đổi số - động lực dài hạn

Báo cáo nhận định chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo sẽ là “biên giới tăng trưởng mới” của Việt Nam trong thập kỷ tới. Nếu tận dụng tốt công nghệ, AI (trí tuệ nhân tạo) và dữ liệu lớn (big data), Việt Nam có thể vượt qua bẫy thu nhập trung bình, song điều đó đòi hỏi đầu tư dài hạn vào hạ tầng số, thể chế minh bạch và khuyến khích doanh nghiệp nội địa ứng dụng công nghệ cao.

Kết luận báo cáo, Quỹ Tiền tệ Quốc tế cho rằng giai đoạn phát triển tiếp theo của Việt Nam sẽ phụ thuộc không chỉ vào lượng vốn đầu tư, mà chủ yếu vào hiệu quả sử dụng nguồn lực và năng lực đổi mới.

“Cải thiện năng suất, phát triển khu vực tư nhân và đảm bảo hiệu quả đầu tư công sẽ là chìa khóa để Việt Nam trở thành nền kinh tế thu nhập cao vào năm 2045,” báo cáo của IMF khẳng định.

×