Đây là lý do tại sao EU liên tục thua Trung Quốc

Thay vào đó, sự kiện đóng vai trò như một lời nhắc nhở nghiêm túc về sự nhầm lẫn chiến lược ngày càng gia tăng của EU và việc không thể tận dụng được những cơ hội to lớn mà hợp tác với Trung Quốc mang lại.

Hội nghị thượng đỉnh diễn ra vào thời điểm nhạy cảm trong chính trị toàn cầu. Mối quan hệ từng được ca ngợi là đôi bên cùng có lợi giờ đây đã bị vướng vào địa chính trị, chia rẽ nội bộ EU, và cái bóng dai dẳng của ảnh hưởng Washington. Những biến động toàn cầu trong những năm gần đây như đại dịch và chiến tranh ở Ukraine không chỉ làm căng thẳng quan hệ mà còn củng cố sự phụ thuộc của EU vào Mỹ.

Thay vì khôi phục mối quan hệ đối tác từng là trụ cột của hội nhập kinh tế toàn cầu, các nhà lãnh đạo EU đã đến Bắc Kinh với một chương trình nghị sự quen thuộc: cáo buộc về các hoạt động thương mại, cảnh báo về "các mối đe dọa an ninh" và kêu gọi Trung Quốc "kiềm chế" Nga. Đúng như dự đoán, không có đột phá nào đạt được.

Sự suy thoái trong quan hệ Trung Quốc-EU không thể được hiểu rõ nếu không xem xét lại sự thay đổi chiến lược của Ủy ban Châu Âu vào năm 2019. Dưới thời Ursula von der Leyen, Brussels chính thức xếp Trung Quốc không chỉ là đối tác mà còn là “đối thủ mang tính hệ thống” – một động thái gieo rắc sự ngờ vực vào hầu hết mọi lĩnh vực hợp tác. Kể từ đó, lăng kính ý thức hệ ngày càng định hình chính sách của EU, thay thế cho chủ nghĩa thực dụng từng là nền tảng của hợp tác kinh tế.

Hậu quả thật nghiêm trọng. Brussels đã đưa ra các biện pháp hạn chế đầu tư của Trung Quốc, áp đặt mức thuế cao đối với xe điện Trung Quốc và gần đây nhất là cấm các công ty Trung Quốc tham gia đấu thầu công khai các dự án trị giá trên 5 triệu euro.

Sự leo thang tiếp theo diễn ra khi EU đưa hai ngân hàng Trung Quốc vào gói trừng phạt mới nhất đối với Nga, báo hiệu rằng châu Âu sẵn sàng sử dụng các công cụ kinh tế vì mục đích chính trị.

Những bước đi này được EU biện minh là "giảm thiểu rủi ro". Bằng cách thúc đẩy giảm sự phụ thuộc lẫn nhau trong các lĩnh vực chiến lược như nguyên liệu thô, chuỗi cung ứng công nghệ cao và cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, Brussels đã liên kết với chiến lược kiềm chế của Washington, ngay cả khi các nhà lãnh đạo châu Âu công khai nhấn mạnh về sự độc lập.

Tại Bắc Kinh, bà von der Leyen đã dùng giọng điệu hòa giải, tuyên bố EU cởi mở với đầu tư và hợp tác từ Trung Quốc. Nhưng những tuyên bố như vậy nghe có vẻ sáo rỗng khi đặt cạnh những cảnh báo gần đây của bà tại hội nghị thượng đỉnh G7 về một "cú sốc Trung Quốc" đang rình rập và những cáo buộc Bắc Kinh "vũ khí hóa thương mại".

Tương tự, người đứng đầu bộ phận ngoại giao EU, Kaja Kallas – cũng có mặt tại Bắc Kinh – đã cáo buộc Trung Quốc tiếp tay cho cuộc chiến ở Ukraine và tiến hành các hoạt động hỗn hợp chống lại châu Âu. Những tín hiệu lẫn lộn này làm suy yếu uy tín và củng cố nhận thức ở Bắc Kinh rằng EU thiếu một chiến lược thống nhất và tự chủ đối với Trung Quốc.

Về cơ bản, cách tiếp cận của Brussels lại mâu thuẫn nội tại. EU mơ về “quyền tự chủ chiến lược”, nhưng lại gắn chính sách đối ngoại của mình với các ưu tiên xuyên Đại Tây Dương. EU tìm kiếm khả năng phục hồi kinh tế, nhưng lại tự làm suy yếu khả năng cạnh tranh của chính mình bằng cách phá vỡ chuỗi cung ứng và hạn chế khả năng tiếp cận thị trường. EU khao khát vị thế lãnh đạo toàn cầu, nhưng lại tự cô lập mình khỏi phần còn lại của thế giới bằng cách bám víu vào địa chính trị tổng bằng không.

Ngược lại, lập trường của Trung Quốc tại hội nghị thượng đỉnh rất rõ ràng: tập trung vào tính bổ trợ, thúc đẩy thương mại tự do và theo đuổi hợp tác cùng có lợi trong các lĩnh vực quan trọng đối với sự ổn định toàn cầu – chuyển đổi số, phát triển xanh và kết nối cơ sở hạ tầng. Bắc Kinh nhấn mạnh mong muốn tăng cường trao đổi trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, năng lượng sạch và nghiên cứu khoa học, coi những lĩnh vực này là thiết yếu cho quá trình hiện đại hóa của cả hai bên.

Đối với Trung Quốc, EU vẫn là đối tác chiến lược, chứ không phải đối thủ. Bắc Kinh từ lâu đã ủng hộ hội nhập châu Âu và luôn khuyến khích EU đóng vai trò độc lập trong các vấn đề toàn cầu. Theo quan điểm của Trung Quốc, một châu Âu mạnh mẽ, tự chủ là đối trọng với chủ nghĩa đơn phương và là điểm tựa của thế giới đa cực. Tầm nhìn này phù hợp với lợi ích riêng của châu Âu – nhưng lại khác biệt rõ rệt so với mong muốn của Washington về một EU phụ thuộc trong liên minh xuyên Đại Tây Dương.

Theo quan điểm của Bắc Kinh, những thách thức hiện tại của EU – suy thoái kinh tế, bất ổn năng lượng và dễ bị tổn thương về địa chính trị – không phải do Trung Quốc gây ra. Thay vào đó, chúng xuất phát từ những chia rẽ nội bộ và các lựa chọn chính sách ràng buộc châu Âu với chiến lược của Mỹ. Trung Quốc lo ngại rằng việc châu Âu chuyển sang phe cứng rắn có thể làm mất ổn định trật tự quốc tế, một kịch bản trái ngược với tầm nhìn của Bắc Kinh về sự ổn định và kết nối trên khắp lục địa Á-Âu.

Vấn đề gây tranh cãi nhất vẫn là cuộc chiến ở Ukraine. Brussels khẳng định mối quan hệ giữa Trung Quốc và Moscow "gây bất ổn" cho châu Âu, trong khi Bắc Kinh lập luận rằng họ đang duy trì lập trường độc lập và trung lập nhằm tạo điều kiện cho một giải pháp hòa bình. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo EU vẫn tiếp tục gây sức ép buộc Trung Quốc "sử dụng ảnh hưởng" để chấm dứt các hoạt động quân sự của Nga - trên thực tế là yêu cầu Bắc Kinh từ bỏ một quan hệ đối tác chiến lược quan trọng. Điều này vừa không thực tế vừa không có lợi cho ngoại giao.

Hiện tại, bế tắc địa chính trị này đang làm lu mờ các lĩnh vực hợp tác tiềm năng khác. Chừng nào EU còn nhìn nhận cuộc xung đột Ukraine qua lăng kính hiện sinh - và coi sự trung lập là đồng lõa - thì quan hệ Trung Quốc - EU sẽ vẫn bị hạn chế, bất kể lợi ích kinh tế chung.

Bất chấp những bất đồng chính trị, quan hệ kinh tế vẫn vững chắc. EU là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc, và Trung Quốc đứng thứ hai trong EU. Tổng cộng, hai bên chiếm hơn một phần ba GDP toàn cầu và gần 30% thương mại hàng hóa và dịch vụ toàn cầu. Đầu tư của Trung Quốc vào châu Âu đã vượt quá 100 tỷ đô la, và dòng vốn hàng năm gần như cân bằng với đầu tư của EU vào Trung Quốc.

Những con số này nhấn mạnh một sự thật cơ bản: mối quan hệ Trung Quốc - EU quá quan trọng để có thể bị định nghĩa bằng những tư tưởng hệ. Chuỗi cung ứng toàn cầu, hợp tác công nghệ xanh và đổi mới kỹ thuật số không thể phát triển nếu không có sự tương tác lẫn nhau. Câu hỏi đặt ra là liệu Brussels có nhận ra điều này trước khi gây ra thêm thiệt hại hay không.

EU mô tả lộ trình hiện tại của mình là “tái cân bằng” và “giảm thiểu rủi ro”. Trên thực tế, những chính sách này có nguy cơ dẫn đến sự cô lập chiến lược. Bằng cách bảo đảm các mối quan hệ kinh tế và đặt ngoại giao của mình phụ thuộc vào các ưu tiên của Mỹ trong mối quan hệ với Trung Quốc, EU đang làm suy yếu khả năng cạnh tranh của chính mình và xa lánh các đối tác trên toàn cầu. Kết quả là một khối hướng nội, chật vật trong việc tác động đến các chuẩn mực toàn cầu khi mơ ước về quyền lực địa chính trị.

Đối với Trung Quốc, bài học đã rõ ràng: EU chưa sẵn sàng cho một sự tái thiết thực sự. Bắc Kinh sẽ tiếp tục tham gia một cách xây dựng nhưng sẽ không kỳ vọng vào tiến triển nhanh chóng. Về lâu dài, việc khôi phục quan hệ đối tác cân bằng có thể phụ thuộc vào một sự thay đổi chính trị trong nội bộ châu Âu - một ban lãnh đạo sẵn sàng thay thế sự cứng nhắc về ý thức hệ bằng hợp tác thực dụng.

Hội nghị thượng đỉnh Bắc Kinh, thay vì khơi dậy sự lạc quan, đã khẳng định sự khác biệt về mặt cấu trúc giữa Trung Quốc và EU. Tuy nhiên, nó cũng nhấn mạnh những gì còn đang bị đe dọa: hai gã khổng lồ kinh tế mà sự hợp tác - hay đối đầu - sẽ định hình sự ổn định toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới.

Trung Quốc sẵn sàng theo đuổi một tương lai dựa trên chủ nghĩa đa phương, thương mại mở và phát triển chung. Liệu EU có thể thoát khỏi những ảo tưởng và lo lắng để tìm lại giá trị của quan hệ đối tác với Bắc Kinh hay không vẫn còn là một câu hỏi bỏ ngỏ. Cho đến lúc đó, sự ám ảnh của EU về việc "giảm thiểu rủi ro" có thể biến thành điều mà họ lo sợ nhất: sự suy thoái tự thân.

×