Hồi sinh các ngôi làng "4 không" ở Quảng Ngãi sau bão lũ (bài 1): Khu tái định cư kiểu mẫu Mô Za

Lời tòa soạn: Xã Măng Ri, tỉnh Quảng Ngãi được hình thành trên cơ sở sáp nhập từ 5 xã thuộc huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum cũ: Ngọc Lây, Tê Xăng, Văn Xuôi, Ngọc Yêu và Măng Ri. Với địa hình đồi núi trắc trở, gánh chịu nhiều hậu quả do thiên nhiên gây ra, các thôn, làng ở xã Măng Ri nằm cheo leo trên các sườn đồi luôn ám ảnh nỗi lo sạt lở. Để người dân yên tâm sinh sống, Đảng, Nhà nước, chính quyền địa phương đã đầu tư xây dựng những khu tái định cư nhằm di dời người dân từ vùng sạt lở đến nơi an toàn. Giờ đây, khi đời sống ổn định, xã Măng Ri tiếp tục đẩy mạnh công tác xây dựng nông thôn mới, giúp người dân phát triển kinh tế, thoát nghèo.

Ký ức ngôi làng “4 không”

Ráng chiều đỏ rực phía Tây. Khói bếp vương vấn trên từng mái nhà. Làng tái định cư Mô Za dần hiện ra nơi lưng chừng đồi. Bình yên đến lạ. Thấy khách đến, già làng A Nhoi, niềm nở mời khách về nhà riêng tiếp chuyện.

Mở đầu câu chuyện, già A Nhoi phấn khởi nói: Năm trước lúa, mì được mùa, cà phê được giá, sâm Ngọc Linh ít hư hại, bà con ai nấy đều vui mừng. Nhiều năm về trước, khi chưa chuyển lên khu tái định cư sinh sống, đời sống bà con gặp rất nhiều khó khăn.

Theo lời kể của già A Nhoi, chừng vài chục năm về trước, làng Mô Za nằm trong rừng già, cách chỗ ở hiện tại gần 10 km. Khi ấy Mô Za là ngôi làng “4 không”, không điện, không đường, không trường, không trạm y tế. Để đến được trung tâm xã, thanh niên trai tráng phải mất hơn 1 buổi, còn người già, phụ nữ thì mất cả ngày.

Đường sá trắc trở khiến Mô Za trở thành ngôi làng biệt lập với lối sống tự cung, tự cấp, hoàn toàn dựa vào rừng. Bà con lấy gỗ làm nhà, phá rừng làm rẫy, hái rau, săn bắn thú rừng để sinh sống qua ngày. Trẻ con sinh ra cũng chỉ quanh quẩn bên núi rừng không biết đến con chữ, dân trí của bà con cũng hạn chế hơn những ngôi làng khác bởi không có đường.

Đến năm 1998, Đảng và Nhà nước ta thực hiện chủ trương định canh, định cư, vận động dân làng Mô Za rời bỏ ngôi làng trong rừng, đến vùng đất mới có đường đi lại thuận tiện để sinh sống.

Tin theo Đảng và Nhà nước, nghe theo lời vận động, tuyên truyền của chính quyền địa phương, 30 hộ dân Mô Za dời làng đến chân đồi, gần con suối, cách làng cũ chừng 4 cây số, nơi có đường bê tông đi qua thuận tiện đi ra trung tâm xã.

Đến nơi ở mới, bà con Mô Za bắt đầu với nhịp sống mới, như một cuộc “cách mạng tri thức” đến với cộng đồng. Từ đường sá thuận lợi, cho đến việc bán buôn, trao đổi hàng hóa và cả chuyện nâng cao dân trí… cũng đi lên rõ nét. Những đứa trẻ được cắp sách đến trường, người dân được tiếp cận thông tin đại chúng để phát triển kinh tế.

Qua nhiều năm sinh sống, dân số trong làng đã tăng gấp đôi. Những đứa trẻ ngày nào giờ đã trưởng thành, lập gia đình và tách hộ ở riêng khiến làng Mô Za trở nên chật hẹp. Dân làng ai cũng lo lắng vì diện tích đất của làng còn quá ít, họ e ngại đến đời con cháu sẽ không còn nơi để dựng nhà.

Những tâm tư, nguyện vọng của dân làng đã được cán bộ xã Ngọc Lây nắm bắt, kiến nghị đến cấp huyện Mơ Rông cũ trước đây. Nhận thấy việc xây dựng khu tái định cư cho làng Mô Za là thiết thực nên huyện Tu Mơ Rông cũ đã cho chủ trương xây dựng vào năm 2015 và giao cho UBND xã làm chủ đầu tư.

Xây dựng khu tái định cư “giá rẻ”

Nhận nhiệm vụ, thời điểm đó Đảng ủy, UBND xã Ngọc Lây đối mặt với bài toán khó. Bởi với số vốn khiêm tốn hơn 3 tỷ đồng phải tìm và xây dựng một khu tái định cư cho 36 hộ dân (1 nửa số hộ của làng lúc bấy giờ), gồm mặt bằng, điện, đường, trường học, nước sinh hoạt…

Anh Nguyễn Anh Vũ – Chánh Văn phòng UBND xã Đăk Tờ Kan, thời điểm đó đang là cán bộ địa chính xã Ngọc Lây, người trực tiếp giám sát, quản lý, xây dựng khu tái định cư nhớ lại: Với số tiền để đầu tư xây dựng khu tái định cư ở mỗi nơi xa xôi thế này rất khó, bởi vật liệu xây dựng đến được đây phải trải qua quãng đường khá xa, tốn kém. Nhưng nếu không xây dựng thì bà con lấy chỗ nào để ở, phải tạo cho bà con an cư thì mới có thể lạc nghiệp được. Do đó, chúng tôi đã tính toán rất kỹ, lựa chọn phương án phù hợp nhất để giải bài toán khó, trong đó cần sự chung sức, đồng lòng của người dân.

Một cuộc họp thôn được diễn ra. Xã thông báo đến bà con trong làng về vị trí lựa chọn địa điểm làm khu tái định cư, chính là quả đồi mà nhiều hộ dân đang canh tác trồng mì, cà phê, cách làng cũ gần 2 cây số. Vì kinh phí đầu tư hạn hẹp nên xã không có tiền bồi thường mà cần bà con hiến đất. Sau một hồi thảo luận xôn xao, nhiều đảng viên trong thôn có đất canh tác tại khu vực này đồng ý hiến đất, tiếp đến những hộ dân khác cũng đồng ý theo.

Là một đảng viên trong làng, anh A Mới thời điểm ấy là Phó Chủ tịch Hội Nông dân xã Ngọc Lây, đã tiên phong hiến 2 sào đất trồng cà phê của gia đình để làm khu tái định cư. Anh A Mới tâm sự, 2 sào đất trồng cà phê nếu chăm sóc tốt một năm thu nhập gần 20 triệu đồng, nhưng không thể vì lợi ích cá nhân mà ảnh hưởng đến cả một tập thể. Nghĩ vậy nên tôi đã hiến tặng đất cùng cây trồng mà không đòi hỏi 1 đồng đền bù nào từ chính quyền. Thấy tôi hiến đất, nhiều hộ dân cũng hiến tặng đất để làm khu tái định cư mà không cần tiền bồi thường

Có được mặt bằng, UBND xã tiến hành các bước tiếp theo. Anh Nguyễn Anh Vũ, cán bộ địa chính xã lúc bấy giờ trực tiếp lên bản quy hoạch thiết kế, tự tay khảo sát các địa điểm xây dựng trường học, làm đường, hệ thống nước… sắp xếp sao cho hợp lý và thuận tiện với người dân khi đến sinh sống.

Để tiết kiệm chi phí và tránh bị sạt lở, thay vì lựa chọn san ủi mặt bằng cả quả đồi, xã Ngọc Lây đã tạo mặt bằng theo cấu trúc ruộng bậc thang. Hai cung đường chính dẫn lên làng xẻ xuyên giữa các bậc. Các hộ dân dựng nhà sinh sống không dựng theo trục đường chính mà sẽ dựng trên mặt bằng các bậc đã được san ủi, tạo thành cấu trúc hình xương cá, trục đường chính là xương sống.

Có được mặt bằng, hình hài khu tái định cư “giá rẻ” dần hiện ra, xã Ngọc Lây tiến hành bê tông hóa 2 trục đường chính dẫn đến cuối làng với tổng chiều dài 925m có tổng kinh phí 772 triệu đồng.

Tiếp đến, xã lựa chọn địa điểm xây dựng trường học dưới chân đồi để tiết kiệm chi phí vận chuyển vật liệu. Bên cạnh đó, xã đã lựa chọn đơn vị thi công chất lượng với chi phí xây dựng thấp để đảm bảo xây dựng được một điểm trường có diện tích đảm bảo, kiên cố. Chắt chiu từng viên gạch, bao xi măng, điểm trường mầm non khang trang được hoàn thiện trong niềm hân hoan của bà con. Điểm trường làng không thua kém các điểm trường vùng thuận tiện nhưng kinh phí xây dựng cực khiêm tốn, chỉ 240 triệu đồng.

Có đường, có trường, xã Ngọc Lây tiếp tục đầu tư hệ thống điện lưới, hệ thống nước tự chảy, giếng nước, nhà rông sinh hoạt cộng đồng…. Ngôi làng tái định cư đã hoàn thiện với đầy đủ các tiện nghi phục vụ đời sống cho bà con.

Anh Nguyễn Anh Vũ thổ lộ: Khi hoàn thiện xong chúng tôi rất vui mừng và có thể thở phào nhẹ nhõm. Vì với số vốn ít nhưng đã xây dựng được khu tái định cư như mong muốn. Sau đó, xã tiếp tục nỗ lực trong công tác vận động các hộ dân đến khu tái định cư sinh sống.

Người dân chăm lo phát triển kinh tế

Sau khi khu tái định cư hoàn thiện, nhiều hộ dân không muốn rời làng cũ đến sinh sống, bởi họ còn luyến tiếc nhiều thứ tại ngôi làng chật hẹp này. Không hộ nào muốn nằm trong danh sách 1 nửa số hộ của làng phải chuyển đến làng tái định cư.

Đầu năm 2016, chính quyền địa phương đã mở một cuộc họp thôn để thống nhất lựa chọn số hộ chuyển đến nơi ở mới. Lúc này, những đảng viên trong làng tiếp tục đi đầu. Bí thư chi bộ Y Nhiên, Trưởng thôn A Nhóc, Phó Chủ tịch Hội Nông dân xã A Mới cùng một vài hộ dân khác đã xung phong chuyển đến ở trước.

Những ngôi nhà cũ được người dân góp sức “cõng” đến nơi ở mới. Thanh niên, đàn ông, cùng lực lượng dân quân xã phụ trách phần việc mang vác khung gỗ, dựng nhà, chị em phụ nữ phụ giúp việc nhẹ, chuẩn bị cơm nước. Sau hơn 1 tuần, gần chục ngôi nhà đã dựng trên vùng đất mới, những đứa trẻ đến học trường mầm non còn thơm mùi vôi sữa. Dần dần, các hộ dân cũng chuyển đến làng tái định cư sinh sống, đến tháng 11/2017, 36/36 hộ dân đã đỏ bếp, sáng đèn khi về đêm.

Đến nơi ở mới, nhiều hộ dân trong làng mạnh dạn vay vốn tiếp cận trồng cây sâm Ngọc Linh, chuyển đổi các diện tích đất trồng mỳ, trồng lúa kém hiệu quả sang trồng cà phê, sơn tra. Cùng với đó là chăn nuôi gia súc có chuồng trại, lấy phân bón cho cây trồng. Đến nay, trong làng người dân đã trồng hơn 8.000 gốc sâm Ngọc Linh, 40ha cà phê, sơn tra, mỳ…. Trong làng xuất hiện nhiều triệu phú “chân đất” như A Mới, A Nhóc, Vi Trung Đức, A Ngăm, A Diện, A Chuông, với thu nhập bình quân hằng năm gần 200 triệu đồng/hộ.

Kinh tế ổn định, trong bữa cơm gia đình không còn nhắc nhiều đến câu chuyện thoát nghèo mà thay vào đó là những dự định cho con cái, trồng gì, nuôi gì để tiếp tục tăng thu nhập, xây dựng nhà cửa khang trang. Cuộc sống dư giả, dân làng Mô Za (xã Măng Ri, tỉnh Quảng Ngãi) quay quần bên cuộc sống ấm no, say sưa cùng nhịp chiêng, điệu xoang của trai làng, gái làng vào những ngày lễ hội.

×