Lời nguyền "không nuôi bò" ở làng Le

Cách đây chừng gần 10 năm trở về trước, có đi quanh làng Le (xã Mô Rai, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum), tìm đỏ mắt, tiệt nhiên cũng không bao giờ nhìn thấy bóng dáng một con bò.

Loài vật thuần hậu ấy như bị “tuyệt chủng” ở trong ngôi làng thuần nông này. Cuộc sống dân làng Le vắng bóng hình ảnh con bò cứ thế trôi đi cho đến khoảng cuối năm 2005, khi bộ đội đưa con bò đầu tiên về làng cho dân nuôi thì thì sự việc trở thành chuyện “kinh thiên động địa”, phá vỡ lệ làng đã tồn tại cả trăm năm của bà con dân tộc Rơ Mâm nơi đây...

Làng Le hôm nay.

Truyền thuyết về một lời nguyền…

Những người già trong làng Le ngày nay vẫn còn truyền khẩu câu chuyện về một lời nguyền của hai chị em song sinh thề sẽ không nuôi bò trong làng. Nếu ai nuôi thì trong làng phải có người chết, nếu người không chết thì bò sẽ chết.

Chuyện kể rằng, cách đây không biết bao nhiêu mùa rẫy, khi những cây đại thụ trên đỉnh núi Tác Nham chỉ to bằng cổ tay, khi con người và thần linh vẫn thường gặp nhau để trò chuyện, dưới dãy núi Pah trong cánh rừng Chư Mo Ray đại ngàn này có tộc người Rơ Mâm sinh sống.

Nhờ thần linh ban ơn cho mưa thuận gió hoà, nhờ con người chăm chỉ làm ăn nên dân làng nhà nào cũng có nhiều trâu, nhiều bò, lắm chiêng, nhiều ché, đời sống vui vẻ với những chuyến săn thú hay cồng chiêng lễ hội. Lúc bấy giờ trong làng có một người phụ nữ tuy đã lớn tuổi nhưng vẫn chưa bắt được chồng.

Một hôm vào rừng thấy một quả sung từ trên cây rơi xuống, nàng lấy ăn vào và từ đó bắt đầu mang thai. Một thời gian sau, bà sinh được hai con gái, người chị đầu bà đặt tên là Y Sung, còn người em bà đặt tên là Y Rơi.

Sở dĩ bà đặt tên hai đứa con gái song sinh của mình là Y Sung và Y Rơi là ngầm ý chỉ nguyên nhân do bà ăn quả sung rơi nên mới mang thai. Trước khi qua đời, bà cũng kịp phân chia của hồi môn cho hai chị em Y Sung và Y Rơi, theo đó người chị Y Sung được mẹ chia cho cả đàn bò, còn người em Y Rơi thì được mẹ chia cho đàn trâu.

Lớn lên, hai chị em Y Sung và Y Rơi trở thành chủ làng, ngày ngày cả hai chị em chỉ bảo cho dân làng săn bắn, trồng trọt, chăn nuôi. Vì thế, dân làng ai cũng phải kính trọng, yêu mến và cả cùng đoàn kết, thương yêu, sống hạnh phúc bên nhau.

Một hôm, người em Y Rơi đi thăm rẫy phát hiện đám lúa của mình bị lúa của mình bị bò ăn sạch. Cho rằng đàn bò của Y Sung ăn sạch lúa của mình nên giữa hai chị em đã xảy ra mâu thuẫn. Vì người chị Y Sung cho rằng người em không thấy bò ăn nhưng tại sao dám khẳng định là bò chị, biết đâu trâu ăn lúa thì sao.

Tiếng cãi vã của hai chị em vang vọng cả một khu rừng. Đến lúc này, vì thấy bò ăn nên từ trên ngọn cây bằng lăng cao, một con Nhồng nói vọng xuống “bò ăn, bò ăn” nhưng người chị vẫn không tin. Quá bực tức, người em Y Rơi đã bỏ làng, đi vào rừng sâu và mãi mãi không trở về làng. Nhưng trước khi đi, người em Y Rơi có một lời nguyền với người chị: Nếu từ nay chị còn nuôi bò thì bò sẽ chết nếu không thì chị sẽ chết.

Quá giận em, về đến nhà Y Sung cho người giết cả đàn bò thì thấy lúa của em mình còn trong bụng bò, lúc này Y Sung cho người đi tìm em nhưng không thấy vì Y Rơi đã đi xa hơn cả tiếng sấm trong rừng sâu. Giận mình, thương em, Y Sung cũng tuyên bố với mọi người dân trong làng từ nay không nuôi bò nữa vì bò mà khiến cả cho hai chị em xa nhau.

Và người chị Y Sung cũng không quên lặp lại lời nguyền của người em với dân làng rằng, từ nay trong làng ai nuôi bò thì bò sẽ chết hoặc người trong làng sẽ chết. Chuyện lời nguyền làng Le không nuôi bò bắt đầu từ đó. Cũng chính vì lời nguyền trên đã làm thay đổi hoàn toàn cuộc sống của cả dân làng và hình ảnh con bò hoàn toàn biến mất khỏi làng Le.

Vượt qua lời nguyền…

Theo những người già ở đây, đời sống của tộc người Rơ Mâm ở làng Le kể từ khi có lời nguyền đã không còn phồn thịnh như trước.

Vì sợ lời nguyền, dân làng không ai dám nuôi bò. Việc săn bắn ngày càng khó khăn và phương thức canh tác phát đốt, chọc tỉa không thể đảm bảo cho đời sống. Cả làng, nhà nào cũng sống trong nếp nhà tạm bợ, cái đói, cái nghèo cứ như con ma quấn lấy dân làng Le.

Đàn bò ở làng Le

Lúc này, thấy người dân ở các làng các làng xung quanh nuôi bò khỏe, tốt, nhưng người dân làng Le vẫn nhất nhất không dám nuôi bò bởi sợ lời nguyền đã tồn tại từ bao đời nay. Vì thế, các đồng chí trong Đội công tác 123 của Bộ chỉ huy quân sự tỉnh đã mạnh dạn đưa ra ý tưởng sẽ vượt qua lời nguyền bằng cách sẽ hỗ trợ bò để cho dân làng Le nuôi.

Tuy nhiên, nói thì dễ nhưng làm mới thấy khó, bởi đối với người dân Tây Nguyên nói chung và người Rơ Mâm nói riêng, lời nguyền luôn có ý nghĩa tâm linh và huyền bí, chuyện vượt qua lời nguyền xưa nay là điều không tưởng.

Ban đầu, khi nghe bộ đội nói về ý tưởng sẽ hỗ trợ bò cho bà con trong làng nuôi thì gần như tất cả người dân làng Le đều “dậy sóng” phản đối kịch liệt. Hầu hết người dân đều sợ hãi, trách móc bộ đội về tội dám cả gan đi ngược lại lời nguyền của những người thành lập làng và phá vỡ lệ làng. Thậm chí nhiều người cao tuổi, có uy tín trong làng còn tổ chức nhiều cuộc họp riêng để phản đối việc đưa bò về làng nuôi vì sợ sẽ mang tai họa đến cho dân làng.

Nhưng bằng chính quyết tâm của tấm lòng chân thành, thông qua những việc làm cụ thể, Đội công tác 123 đã làm nên điều kỳ diệu không tưởng đó đã tồn tại cả trăm năm nay. Một cuộc vận động và đấu tranh âm thầm đã diễn ra trong nhiều tháng liên tục, ban ngày, bộ đội giúp dân xây dựng vườn nhà, trồng rau xanh, đưa khoa học kỹ thuật vào sản xuất.

Đêm đến, các anh lặn lội đến vận động từng gia đình, giải thích cho dân hiểu chuyện lời nguyền chỉ là truyền thuyết, không có thật. Gia đình A Reng - một cựu chiến binh từng chiến đấu để bảo vệ mảnh đất Tây Nguyên trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đã được bộ đội chọn để xây dựng mô hình điểm về việc nuôi bò tại làng Le.

Mặc dù đã được rèn luyện và trưởng thành từ môi trường quân đội, thế nhưng vì sợ lời nguyền, sợ dân làng xử phạt nên việc vận động A Reng đi tiên phong trong nuôi bò cũng hết sức khó khăn, vất vả. Sau nhiều đêm nghe bộ đội vận động, phân tích, cuối cùng A Reng thấy lời bộ đội nói có lý, từ đó ông đồng ý nghe theo.

Đội công tác đã mạnh dạn đứng ra cam kết với dân làng sẽ chịu bất cứ hình phạt nào nếu xảy ra sự cố chết bò, chết người do vi phạm lời nguyền khi triển khai mô hình nuôi bò điểm.

Trước sự vận động thuyết phục và kiên trì của bộ đội, dần dần cái bụng người dân làng Le cũng hiểu và dè dặt cho bộ đội hỗ trợ gia đình A Reng nuôi bò, nhưng với điều kiện không được phép nhốt bò trong làng.

Thực hiện xóa bỏ lời nguyền là điều xưa nay không ai dám nghĩ đến, thế mà bộ đội lại làm được. Trong quá trình thực hiện, Đội công tác còn thường xuyên cử bác sĩ của đội theo dõi, chăm sóc những người ốm đau, trâu bò dịch bệnh và giải thích những việc đó là do thời tiết, do ốm đau chứ không phải do lời nguyền.