Một vùng đất cổ ở Thanh Hóa, làng có tới 10 di tích được xếp hạng, nhà cổ, giếng cổ, làng khoa bảng, đất trạng

Nhắc đến Hoằng Lộc là gợi nhắc về vùng đất học, đất khoa bảng gắn với Di tích lịch sử - văn hóa và kiến trúc nghệ thuật nổi tiếng Bảng Môn Đình.

Xưa kia, đình làng Hoằng Lộc ngoài chức năng hội họp bình thường của cộng đồng làng xã, còn là nơi hội họp của hội tư văn, nơi đón nhận chúc mừng những người đỗ đạt của cộng đồng mà trong đó có 12 vị tiến sĩ vinh quy về làng cùng hàng trăm hương cống, tú tài.

Điều đó có nghĩa, đình kiêm thêm chức năng của một văn chỉ. Đình còn thờ Thành hoàng làng Nguyễn Tuyên - công thần đời Lý, vị tướng tài đã giúp vua Lý Thái Tông đánh thắng giặc Chiêm Thành ở thế kỷ XI.

Sau khi mất, ông được phong tặng là Thượng đẳng phúc thần đại vương, được dân làng tôn làm Thành hoàng.

Bảng Môn Đình tọa lạc trên một khuôn viên khá rộng, mặt hướng về phía Nam. Vốn có bố cục theo hình chữ đinh, Bảng Môn Đình gồm một tòa đại đình nằm ngang, phía sau là hậu cung.

Khám phá tòa đại đình, người xem như bị thu hút mạnh mẽ bởi sự tinh tế, uyển chuyển trong đường nét chạm khắc gỗ. Hai vì nóc trong của đình được chạm khắc trang trí theo lối tứ linh (long, ly, quy, phượng).

Dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, từng đường nét, hoa văn chạm trổ chân thực, sinh động, tinh xảo, đậm sắc màu dân gian.

Di tích lịch sử văn hóa quốc gia Nhà thờ Nguyễn Quỳnh trên quê hương Hoằng Lộc, tỉnh Thanh Hóa.

Hằng năm, chính quyền và Nhân dân xã Hoằng Lộc tổ chức lễ tế vào các ngày 10/3 và 21/12 âm lịch.

Tại Bảng Môn Đình, vào trước ngày mở hội, Nhân dân trong xã cùng nghe “Thúc ước văn” của hai làng Bột Thái và Bột Thượng nhằm khắc sâu truyền thống văn hóa, răn dạy về đạo làm người của cha ông.

Cũng trong không gian đình làng, hội làng mở từ ngày mùng 3 đến mùng 6 tết với nhiều trò chơi dân gian như: Hội vật, đấu cờ tướng, thi họa thơ...

Ngày nay, Bảng Môn Đình vẫn là địa chỉ sinh hoạt văn hóa - tâm linh tiêu biểu của xã Hoằng Lộc nói riêng, khắp một vùng rộng lớn xung quanh nói chung. Ngoài các dịp lễ, tết, Bảng Môn Đình là nơi thường xuyên lui tới của các “sĩ tử” trước mỗi mùa thi.

Chẳng phải sắm sửa mâm cao cỗ đầy, vào các kỳ thi quan trọng, ghi dấu mốc quan trọng trên con đường học vấn, công danh của mỗi người, bố mẹ, ông bà hay thầy cô thường dẫn con cháu, học trò đến dâng hương, mong thành hoàng làng che chở, ban cho sức khỏe, khai mở trí tuệ...

Đặc biệt, mấy năm gần đây Bảng Môn Đình là một trong những nơi diễn ra nhiều hoạt động đặc sắc, ý nghĩa trong khuôn khổ lễ hội Bút Nghiên.

Lễ hội được tổ chức với mục đích tôn vinh truyền thống hiếu học của Nhân dân Hoằng Hóa, giáo dục truyền thống hiếu học, khơi dậy niềm tự hào của các tầng lớp Nhân dân trong huyện và những người con quê hương Hoằng Hóa, từ đó nâng cao tinh thần đoàn kết, xây dựng quê hương... Đây cũng là sự kiện “mở màn” cho mùa du lịch biển Hải Tiến.

Lễ cáo yết, dâng hương 12 vị đại khoa tại Di tích lịch sử văn hóa - kiến trúc nghệ thuật Bảng Môn Đình là nghi thức tâm linh không thể thiếu trước khi khai mạc lễ hội.

Bên cạnh Bảng Môn Đình, có một di tích mà bất kỳ ai khi về với vùng đất Hoằng Lộc đều háo hức được ghé thăm, đó là Nhà thờ Nguyễn Quỳnh - người được cho là nguyên mẫu của Trạng Quỳnh lừng danh trong những giai thoại dân gian.

Không gian thờ tự phía trong Bảng Môn Đình, xã Hoằng Lộc-một vùng đất cổ, đất khoa bảng, tỉnh Thanh Hóa.

Nguyễn Quỳnh còn có tên là Thưởng, hiệu là Ôn Như, tên thụy là Vĩ Hiên (1677-1748). Vốn xuất thân trong một gia đình Nho học, thừa hưởng sự giáo dục của gia đình, ngay khi còn nhỏ, cụ Cống Quỳnh đã bộc lộ tư chất thông minh, hiếu học.

Mặc dù có tài năng nhưng do “sinh ra không gặp thời” nên “đường quan lộ” của cụ gặp nhiều trắc trở, gian truân. Cụ trải qua nhiều vị trí, công việc sau làm tu soạn Viện Hàn lâm.

Nguyễn Quỳnh là một người giỏi văn Nôm, thích hài hước, thường lên tiếng bênh vực cho những người yếu thế, vấn đề “chướng tai gai mắt” trong xã hội. Mối liên hệ giữa truyện dân gian và nhân vật Nguyễn Quỳnh đến đâu, không ai có thể khẳng định. “Sách Nam thiên lịch đại tư lược sử, một quyển sử có lẽ được viết đầu thời Nguyễn, khi nói đến Nguyễn Quỳnh, có một câu đáng chú ý: “Quỳnh, Hoằng Hóa Bột Thái nhân, từ chương minh thế, đàm thuyết kinh nhân, trường quốc âm, thiện ư hí hước” (Quỳnh người Bột Thái, Hoằng Hóa, từ chương nổi tiếng ở đời nói năng bàn luận kinh người, sở trường về văn thơ Nôm và giỏi hài hước)...

Có lẽ, tài năng, tính cách của cụ Nguyễn Quỳnh và nhân vật Trạng Quỳnh trong các giai thoại dân gian có nhiều nét tương đồng nên nhiều ý kiến cho rằng cụ chính là “khởi hình lịch sử” của các giai thoại dân gian về Trạng Quỳnh.

Cả một đời sống thanh bần nên nhà thờ cụ trên quê hương Hoằng Lộc cũng không có sự phô trương, bề thế. Quanh nhà thờ rợp mát bóng cây, ngay phía bên hông là ao sen ngan ngát hương vào mùa hè.

Kiến trúc nhà thờ đơn giản với mấy gian lợp ngói; không gian thờ tự bài trí đơn giản, gần gũi.

Cũng như Bảng Môn Đình, nhà thờ Nguyễn Quỳnh là điểm sinh hoạt văn hóa tâm linh không chỉ thu hút đông đảo người dân trong và ngoài xã đến vãn cảnh, mà còn dâng hương cầu mong sức khỏe, bình an, xin “lộc chữ” và được lắng nghe nhiều hơn những câu chuyện xoay quanh cuộc đời và sự nghiệp cụ Cống Quỳnh.

Hoằng Lộc xưa cũng được xem là một trung tâm sinh hoạt Phật giáo của vùng với 2 ngôi chùa cổ: Thiên Vương và Thiên Nhiên tự.

Theo các cụ cao niên trong làng kể lại chùa Thiên Vương nằm cách làng 1km về phía Tây có kiến trúc đơn giản: 3 gian nhà, tường xây gạch, mái lợp ngói. Bên trong có tượng Thiên Vương cao lớn, đeo cân đai, ngồi tựa trên ngai, đầu đội mũ chạm nóc chùa. Đến nay, chùa Thiên Vương không còn. Tuy nhiên, chùa Thiên Nhiên vẫn bền bỉ sức sống, trở thành biểu tượng đẹp trong đời sống văn hóa tâm linh của các thế hệ người dân nơi đây.

Sau nhiều lần trùng tu, tôn tạo, chùa vẫn giữ được nét kiến trúc truyền thống, gợi cảm giác linh thiêng, gần gũi. Tiền đường là một ngôi nhà mái ngói, vì kèo được làm bằng gỗ theo lối truyền thống. Gian giữa tiền đường được bài trí một ban thờ, trên ban thờ hội đồng các quan. Hai bên có tượng hộ pháp.

Bên cạnh là ban thờ Đức Ông. Hậu cung được thiết kế thành 3 gian, hai vì kèo gỗ, mái lợp ngói mũi. Khuôn viên chùa xanh mát bóng cây. Trong sân có tượng Quán Thế âm Bồ tát như cách nhắc nhở mỗi người đề cao từ bi, hỷ xả, hướng thiện. Chùa Thiên Nhiên còn lưu giữ một số hiện vật cổ như bia đá, khánh đá...

Hoằng Lộc có rất nhiều nhà thờ họ đồng thờ phụng các danh nhân, các vị đỗ đạt của làng như: Cụm di tích lăng mộ và nhà thờ Thượng thư Quận công Bùi Khắc Nhất; nhà thờ họ Nguyễn Thọ Trù; nhà thờ họ Nguyễn; cụm di tích nhà thờ và lăng mộ cụ Hà Duy Phiên...

Ngoài ra, nơi này vẫn còn lưu giữ được một số ngôi nhà cổ, giếng cổ độc đáo, tựa hồ như những mảnh ghép làm nên hồn làng, neo giữ hồn làng.

Xã Hoằng Lộc mới được thành lập trên cơ sở nhập nguyên trạng diện tích tự nhiên, quy mô dân số của các xã: Hoằng Thịnh, Hoằng Thái, Hoằng Lộc, Hoằng Thành, Hoằng Trạch và Hoằng Tân.

Với sự sáp nhập này, xã Hoằng Lộc, tỉnh Thanh Hóa không chỉ được mở rộng, “lớn lên” về mặt địa giới hành chính, mà còn nhân lên về sức mạnh tinh thần. Trong đó, mạch nguồn lịch sử - văn hóa sẽ có thêm nhiều “nhánh phù sa màu mỡ”, cùng bồi đắp nên nguồn sức mạnh nội sinh, tạo động lực thúc đẩy xã Hoằng Lộc không ngừng phát triển.

*Bài viết có sử dụng tư liệu trong Cuốn sách “Địa chí Văn hóa Hoằng Hóa” (NXB Khoa học Xã hội); “Lịch sử Đảng bộ xã Hoằng Lộc 1953-2005”.

×