Bình luận
0
Nguyễn Gia Cát, hiệu Địch Hiên người xã Hoa Cầu, huyện Văn Giang (nay là thôn Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên). Ông là danh sĩ nổi tiếng đương thời, để lại cho đời tác phẩm y học và văn học vô cùng hiếm có.
Tiến sĩ Nguyễn Gia Cát đối đáp khi đi sứ nhà Thanh. Ảnh minh hoạ: IT
Theo tương truyền, thuở nhỏ Nguyễn Gia Cát rất thông minh lanh lợi, nhưng có tính hay đùa nghịch. Một lần, có quan nghè làng bên về vinh quy, đường phải qua làng cậu bé. Gia Cát đang chơi bèn lấy gạch viết ra đường một chữ “Môn” rất to.
Quan nghè thấy thế hỏi, cậu bé trả lời: “Cổng to thì voi ngựa võng lọng mới qua được. Quan nghè không nhớ chữ “đồng khai trùng môn” của Tống Thái Tổ sao?”. Quan nghè hơi ngượng, nhưng bảo ngay: Bé này giỏi thật, ta ra vế đối, đối được sẽ thưởng. Liền ra: Ngói đỏ lợp nghè, lớp trên đè lớp dưới (ý nói nghè vừa là cái nhà vừa là tiến sĩ).
Không nghĩ ngợi, Gia Cát đối luôn: Đá xanh xây cống, hòn dưới nống hòn trên (ý nói cống vừa là cái cống vừa là hương cống (cử nhân) học vị dưới tiến sĩ). Cái hóm hỉnh láu lỉnh của Nguyễn Gia Cát là những chữ như “hòn dưới nống hòn trên” có ý nghĩa răn đe “trên đè dưới”, nhưng nếu không có “dưới nống trên” thì cũng sụp. Nống còn được hiểu là chống lại.
Biết là thơ văn của mình bị một đứa bé tóc còn để chỏm bẻ gãy, nhưng quan nghè cũng đành chịu, gật gù khen vế đối hay và thưởng cho một quan tiền. Gia Cát đem tiền ấy chia luôn cho các bạn chơi đánh đáo.
Nguyễn Gia Cát nổi tiếng với giai thoại trêu ghẹo quan nghè/INT.
Năm 26 tuổi, Nguyễn Gia Cát thi đỗ tiến sĩ khoa Đinh Mùi, niên hiệu Chiêu Thống 1 (1787) đời Lê Mẫn Đế. Tháng 12 năm 1787, quân Tây Sơn ra Bắc, ông về làng ở ẩn, dạy học không ra làm quan.
Năm 1802, Gia Long lên ngôi, ra Bắc. Ông không đến yết kiến, vua định bắt tội. Ông bảo với các bạn rằng: Có một ông Gia Cát mà lại bị tội, thì lấy ai làm quân sư. Câu nói đến tai Gia Long, ông được mời ra làm quan.
Năm 1803, Nguyễn Gia Cát cùng Lê Quang Định và Lê Chính Lộ đi sứ nhà Thanh. Đến Quảng Tây đoàn của ông gặp sứ bộ Ngô Nhân Tịnh, Trịnh Hoài Đức và Hoàng Ngọc Uẩn đã đi từ năm trước (Nhâm Tuất - 1802) nhưng vì gặp bão nên đi tới trễ, hai phái đoàn đã hợp lại để cùng đi sứ sang nhà Thanh.
Việc này, sử nhà Nguyễn chép: Tháng 4 năm Canh Thân (1800), lấy hàng thần là Nguyễn Gia Cát, tiến sĩ nhà Lê, làm Đốc học hầu Đông Cung (Hoàng tử Cảnh).
Kim Bảng lưu phương đề danh tiến sĩ – Nguyễn Gia Cát đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ năm 1787
Năm 1802 lấy hàm Cần Chánh điện học sĩ sung Ất Phó sứ trong sứ bộ Lê Quang Định qua Trung Quốc cầu phong. Nhà Nguyễn lại cử Binh bộ Thượng thư Lê Quang Định làm chánh sứ; Thiêm sự Lại bộ Lê Chính Lộ và Đông các học sĩ Nguyễn Gia Cát làm phó sứ sang Thanh xin cầu phong và đổi quốc hiệu là Nam Việt.
Khi vào chầu vua Thanh, ông bị hỏi vặn: “Vua nước Nam đặt niên hiệu Gia Long, có phải nhặt lấy trong hai niên hiệu của thiên triều là Gia Khánh và Càn Long không?”. Nguyễn Gia Cát đối đáp trôi chảy khiến vua nhà Thanh rất mực khâm phục. Khi về nước, ông được thăng chức Tả tham tri bộ Lễ, tước Quỳ Giang hầu.
Nguyễn Gia Cát nổi tiếng về thơ văn, thường cùng nhóm “Gia Định tam gia” (Lê Quang Định, Ngô Nhân Tĩnh, Trịnh Hoài Đức) giao du thân thiết.
Tác phẩm của ông có: Hoa trình thi tập và Bi nhu quân phương trích lục. Đặc biệt tác phẩm “Quế Sơn y học yếu chỉ” gồm thơ văn, văn điếu và nền y học nước ta ở Đàng Trong thời chúa Nguyễn.
Các tài liệu đã chứng minh Đốc học Nguyễn Gia Cát chính là người thủ bút biên soạn tác phẩm này, để huấn luyện cho lương y ở Đàng Trong vào khoảng cuối TK 18, có chép tay bộ “Cổ mạch Quốc âm diễn ca” bằng Hán Nôm.
Một số sách về y học của triều Nguyễn cũng có chép bộ mạch này và có nhiều thế hệ y gia Việt Nam rất tâm đắc, trong đó có Nguyễn Đình Chiểu. Lương y Đỗ Phong Thuần đã dịch ra quốc âm in trong “Việt Nam y học thực nghiệm”, xuất bản tại Sài Gòn năm 1956.
Với thủ bút của các quan Đại thần đương triều, đây là pho sách có giá trị và có thể tin tưởng được trong việc nghiên cứu, bổ sung nhiều vấn đề về lịch sử và y học.
Bộ sách có ghi các phần: Phú Thang, phú Mạch, phú Dược, phú Bệnh… không giống với các bộ sách của Trung Quốc như: Y học nhập môn, Phùng thị cẩm Nang, Minh Y chỉ chưởng… Khi đối chiếu với các pho sách của Tuệ Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ông thì nó có nhiều mặt chuyên biệt, đặc thù, ưu điểm riêng.
Đặc biệt sách ghi đầy đủ: Lư San Mạch gồm 3 phần: Lư San cổ mạch quốc âm ca (thơ Lục bát), Bát yếu mạch phú và Bát yếu tổng ngoa, đã bị thất truyền ngay tại Trung Quốc; Nhân thân phú, y thuật phú, phú phương thang, chỉ Nam dược vật quốc âm ca (sách dậy chữ Nôm cho lương y).
Có phân khoa, phân mục, phú thang, phụ khoa, tiểu nhi, thương hàn, ngoại cảm lục dâm và tạp chứng… Một phần nhỏ đã được một số lương y phóng dịch ra Việt ngữ, như: Lư San mạch phú, Lư San Mạch ca, Nhân thân phú. Nhưng hầu hết các sách đã dịch đều có nhiều thiếu sót.
Ngoài y học, Nguyễn Gia Cát còn để lại văn bản khá đặc biệt trong số các tác phẩm văn xuôi tự sự Việt Nam thời Trung đại – “Tân đính hiệu bình Việt điện u linh tập”.
Tên của tác phẩm cho thấy, tác giả đã dựa trên cơ sở một tác phẩm có từ trước để sáng tác, đó là “Việt điện u linh tập” của Lý Tế Xuyên. Mặc dù ông cho rằng, mình chỉ làm một công việc rất nhỏ - tân đính hiệu bình (hiệu đính và bình luận mới), nhưng thực chất đã “hoán cốt” và biến một tác phẩm thần tích thành tác phẩm văn học nghệ thuật.
Nguyễn Gia Cát đã lấy cảm hứng sáng tác để biên soạn lại, khiến cho qui mô tác phẩm của Lý Tế Xuyên được mở rộng. Với bút pháp độc đáo, tạo dựng một khung cảnh hoành tráng về cuộc đấu tranh kiên cường chống xâm lược từ phương Bắc của dân tộc Việt Nam thời Bắc thuộc, qua đó địa linh nhân kiệt Việt Nam trong “Việt điện u linh tập” một lần nữa lại được tái hiện đầy đủ, cụ thể và sinh động.
“Việt điện u linh tập” là sự hòa trộn của cả ba tư tưởng Nho, Lão, Phật, cùng tập quán thờ cúng tổ tiên. Có thể nói, mục đích bao trùm lên toàn bộ tác phẩm là để phục vụ cho việc thờ cúng. Vì điều này mà tác phẩm trở thành sản phẩm văn tự có ảnh hưởng lớn đến dòng văn học tự sự Việt Nam suốt thời trung đại.
Tuy tiếp tục con đường của những người đi trước, nhưng Nguyễn Gia Cát đã bứt lên khỏi công việc “tăng bổ”, “trùng bổ”... và đã lựa chọn cho mình một phương thức khác: Biến đổi một tác phẩm văn học chức năng lễ nghi thành một tác phẩm đậm đà sắc thái văn học nghệ thuật.
Nguyễn Gia Cát chính là tác giả “Tân đính hiệu bình Việt điện u linh tập”.
Mặc dù có công rất lớn với triều đình nhà Nguyễn, cũng như với nền giáo dục trên cương vị Đốc học – và với nền văn học – y học Việt Nam, song, về sau Nguyễn Gia Cát lại dính vào một vụ án “khai man thần sắc” nên bị bãi chức, giam trong ngục 4 năm.
Theo một số nguồn sử liệu, vào tháng 2 năm Gia Long 3 (1804), các quan ở Bắc Thành tâu xin phong tặng cho thần thiêng các địa phương, sai các làng xã xét hỏi rõ linh tích. Phàm vị nào có công đức với dân, các triều vua đã phong tặng thì làm danh sách tâu lên để xin phong tiếp.
Vua Gia Long sai Nguyễn Gia Cát bàn tâu về việc kê khai này. Gia Cát uỷ cho Thiêm sự Vũ Quý Dĩnh trực tiếp chỉ đạo việc kê khai, sai con là Nguyễn Dực và em vợ là Cống sĩ Tô Văn Dậu phụ giúp.
Lợi dụng cương vị được giao, Vũ Quý Dĩnh làm bản khai giả và sắc giả, phong cho cả ông bà, bố mẹ mình làm phúc thần để được cấp sắc mới. Bọn Nguyễn Dực cũng dựa theo đó làm các sắc giả và khai man về các vị thần, khiến cho việc phong sắc bị nhầm lẫn, đảo lộn.
Mãi đến năm Tân Mùi (1811), vụ việc trên đây mới bị phát giác. Các quan ở Bắc Thành phát hiện được có đến hơn 560 đạo sắc bị làm giả để phong cho các “man thần”. Vua Gia Long nghe lời tâu nổi giận, sai đình thần xét lại.
Điều đáng lưu ý của vụ việc là trong số các “man thần”, có cả Hoàng Ngũ Phúc - đại tướng đã dẫn quân Lê - Trịnh vượt sông Gianh để đánh quân chúa Nguyễn ở Đàng Trong vào năm Giáp Ngọ 1774. Ông bị chết trên đường trở về Đàng Ngoài, đã được nhiều làng xã lập đền thờ.
Đặng Trần Thường - một trong những tâm phúc, có công lớn giúp Nguyễn Ánh - Gia Long gây dựng cơ đồ. Khi còn giữ chức Phó Tổng trấn Bắc Thành, tuy biết việc nhưng vẫn cho qua và cho liệt vào điển thờ.
Đến đây, Nguyễn Gia Cát cứ theo đó mà làm bản tâu xin gia tặng Hoàng Ngũ Phúc làm “Thanh danh văn võ thánh thần đại vương”. Khi việc khai man bị phát giác, Đặng Trần Thường sợ hãi xin chịu tội.
Vụ án rất căng thẳng, sau nhiều lần bàn xét, cuối cùng vua Gia Long quyết định xử Vũ Quý Dĩnh trảm quyết (chém ngay, không xét lại), Đặng Trần Thường và Nguyễn Gia Cát cùng bị trảm giam hậu (bị tội chém nhưng được giam để xét lại án “thu thẩm”). Đến tháng 7 năm Quý Dậu 1813, hai người mới được tha.
Đây là vụ án “khai man thần thánh” duy nhất trong lịch sử thời nhà Nguyễn. Sau khi được tha, Nguyễn Gia Cát về làng mở trường dạy học và mất tại quê nhà năm 1816.
“Nước chúng tôi từ Trần, Lê về trước, Nam Bắc chia đôi nhau mà tự quyết lấy được. Nay vua tôi dấy lên từ Gia Định, thành công ở Thăng Long, nên đặt hiệu là Gia Long” – Lời đối đáp của Nguyễn Gia Cát trước lời vặn vẹo của vua nhà Thanh.
Trong lịch sử phong kiến, hoàng đế Trung Quốc Chu Hậu Chiếu được nhiều người biết đến với một sự việc kỳ lạ. Ông có hơn 100 con trai nhưng không ai trong số họ là con ruột. Chuyện kỳ quái gì đã xảy ra với vị hoàng đế này?
Bệnh nhân bị chấn thương do ngã giàn giáo, bị cúm A kèm viêm phổi, tình trạng tiến triển nặng, sốt cao không lùi, suy hô hấp, suy thận, phổi bị tổn thương nặng.
Chia sẻ
Sở Xây dựng Đà Nẵng thông tin về phương án xử lý dự án nhà hàng, bến du thuyền trên đường Bạch Đằng – công trình đắc địa ven sông Hàn đã xuống cấp và bị bỏ hoang suốt nhiều năm sau khi dừng hoạt động.
Chia sẻ
Tại những cánh đồng của thôn Giang khẩu, của xã Quyết Thắng (TP Hải Phòng) nông dân đang thu hoạch dưa vàng, dưa hấu vụ thu đông. Năm nay, tình hình sản xuất không nhiều thuận lợi nhưng năng suất dưa ở một số cánh đồng của nông dân vẫn đảm bảo, giá cả ổn định từ 23– 25 nghìn đồng/ kg.
Chia sẻ
Không quân Mỹ đưa tin một chiếc F-16C của Mỹ đã bị rơi trong nhiệm vụ huấn luyện trên bầu trời California vào sáng thứ Tư.
Chia sẻ
Ngày 5/12, tại Đà Nẵng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Hội nghị tổng kết Đề án “Trồng một tỷ cây xanh giai đoạn 2021-2025”, ghi dấu bước tiến mạnh mẽ của Việt Nam trong hành trình phủ xanh đất nước và ứng phó biến đổi khí hậu.
Chia sẻ
Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng Phạm Đức Ấn yêu cầu các địa phương khẩn trương tăng tốc sửa chữa, xây dựng lại nhà cho các hộ dân bị thiệt hại do thiên tai, quán triệt tinh thần “làm ngay, làm đúng hạn” trong triển khai Chiến dịch Quang Trung.
Chia sẻ
Trước những băn khoăn về việc tích hợp 3 chương trình mục tiêu quốc gia có thể làm giảm chính sách hoặc nguồn lực đầu tư cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng đã có giải trình cụ thể.
Chia sẻ
Phòng Cảnh sát hình sự Công an TP Đà Nẵng cho biết đã khởi tố, bắt tạm giam Đỗ Đức Trọng – người mang dao dài 60 cm phục kích tấn công bà Trịnh Phương Anh ngay trước cửa nhà do mâu thuẫn mua bán đất.
Chia sẻ
Chính quyền Hà Nội yêu cầu 19 xã, phường hoàn thành giải phóng mặt bằng trước ngày 31/12/2025, để triển khai 7 cây cầu qua sông Hồng.
Chia sẻ
Các nhà khoa học đã phát hiện cơ chế khó tin gây ra những cơn sóng thần cao 15 m, lan khắp 3 đại dương chỉ trong vòng 20 giờ, thậm chí đi xuyên qua Nam Mỹ một cách bí ẩn: Một loại sóng âm đáng sợ.
Chia sẻ
Theo Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh Lâm Đồng, từ tối 3/12 đến 16 giờ chiều 4/12, toàn tỉnh có khoảng 3.296 căn nhà bị ảnh hưởng, ngập lụt, làm 1 người chết. Thiệt hại ban đầu ước tính khoảng 88 tỷ đồng… Lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng yêu cầu các chủ hồ phải thông báo kịp thời đến các địa phương vùng hạ du về kế hoạch, thời điểm vận hành xả lũ của các hồ chứa, đập thủy lợi, thủy điện...
Chia sẻ
Các dự án BT hiện là điểm nghẽn lớn đối với thị trường. Nếu không có cơ chế xử lý quyết liệt và minh bạch, tình trạng này sẽ tiếp tục kéo dài, gây thiệt hại cho nhà đầu tư và làm đình trệ dòng vốn phát triển hạ tầng đô thị.
Chia sẻ
Các xưởng bóc gỗ hoạt động gần khu vực rừng sản xuất, rừng tự nhiên ở khu vực huyện Bình Gia (cũ) tỉnh Lạng Sơn đã dừng hoạt động, sau loạt bài “Bóc" đường dây phá rừng tự nhiên quy mô lớn ở Lạng Sơn của Báo Dân Việt.
Chia sẻ
TP.HCM đang siết tiến độ, đẩy mạnh giải ngân vốn bồi thường – giải phóng mặt bằng cho hàng trăm dự án trọng điểm. Nhiều đơn vị đạt tỉ lệ cao, song vẫn còn dự án chậm do vướng pháp lý, kiểm kê đất đai và chưa tách được nguồn vốn.
Chia sẻ
Để thuận tiện cho việc đi lại, học hành của con em mình và vì một cuộc sống tốt đẹp hơn, nhiều hộ dân thôn Bản Bẳng, xã Nghĩa Tá của tỉnh Thái Nguyên đã tình nguyện hiến đất làm đường dù đất của gia đình không đủ để canh tác.
Chia sẻ
Lý Hoàng Nam vừa khiến người hâm mộ pickleball Việt Nam nức lòng khi giành chiến thắng 2-0 trước tay vợt số 2 thế giới là Federico Staksrud 2-0 tại vòng bán kết PPA Tour Hàng Châu 2025.
Chia sẻ
Ghi nhận ban đầu cho thấy, đám cháy xuất phát từ khu vực bếp đặt ở tầng trệt, khói đen, độc len lên các tầng trên nơi có nhiều người đang ngủ. Khi phát hiện cháy, những người trong nhà này không thoát ra được do mặt tiền bít bùng gạch trang trí, cửa cuốn, phía sau là con hẻm nhưng lối thoát hiểm cũng bị bịt kín bằng lồng sắt…
Chia sẻ
VEAM MOTOR đấu giá thành công 165 xe, nâng tổng số xe đấu giá thành công năm 2025 lên 1634 xe, tương đương 80% số lượng xe tồn kho lâu năm
Chia sẻ
Ông Khuất Việt Hùng, Chủ tịch HĐTV Hà Nội Metro cho biết, hệ thống soát vé tự động ứng dụng định danh, xác thực điện tử, nhận diện sinh trắc học và thanh toán không dùng tiền mặt đối với hành khách là kết quả của Kế hoạch 428 do Bộ Xây dựng, Bộ Công an và UBND TP Hà Nội ban hành, với mục tiêu hiện đại hóa hệ thống vé.
Chia sẻ
Việt Nam đã chính thức bước vào kỷ nguyên ứng dụng AI (trí tuệ nhân tạo) sâu rộng, vượt qua giai đoạn tìm hiểu căn bản để sử dụng AI trong sáng tạo, học tập và công việc. Ngoài ra, AI cũng đã trở thành một phần quen thuộc trong đời sống người dùng tại Việt Nam.
Chia sẻ
Các đại biểu Quốc hội bày tỏ lo ngại về gánh nặng ngân sách địa phương khi phải huy động tới 400.000 tỷ đồng để triển khai chương trình mục tiêu quốc gia, trong khi nguồn hỗ trợ từ Trung ương chỉ dừng ở mức 100.000 tỷ đồng, tạo ra chênh lệch lớn và nguy cơ ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện.
Chia sẻ
Theo đề xuất của Bộ Nội vụ, nhiều khả năng từ 1/1/2026, phụ cấp chức vụ lãnh đạo của cán bộ, công chức, viên chức và lực lượng vũ trang sẽ được nâng lên. Mức này cao hơn mức cũ từ vài trăm tới 1 triệu đồng.
Chia sẻ
Từ ngày 1 - 3/12/2025, đoàn đại biểu cấp cao Chính phủ Việt Nam, do Phó Thủ tướng Hồ Quốc Dũng dẫn đầu, đã thăm và làm việc tại Cuba, nhằm thúc đẩy mối quan hệ hợp tác toàn diện giữa hai nước, đặc biệt trong các lĩnh vực kinh tế, thương mại và đầu tư.
Chia sẻ
Tại xã Sính Phình, tỉnh Điện Biên, ai cũng biết đến anh Giàng A Kỷ, ở bản Háng Đề Dê, một nông dân điển hình trong phát triển kinh tế. Từ vài con dê nuôi thử nghiệm ban đầu, đến nay đàn dê đã cho anh một cơ ngơi mà không ít người ngưỡng mộ.
Chia sẻ
TP.HCM và khu vực kinh tế trọng điểm phía Nam đang đối diện với thách thức lớn từ ô nhiễm không khí, trong đó, khí thải từ các phương tiện giao thông, đặc biệt là động cơ diesel, đã trở thành nguồn gây hại hàng đầu.
Chia sẻ
Loại thịt này rất giàu protein, ít calo, chất béo, hỗ trợ giảm cân, tăng cơ và thúc đẩy sức khỏe tim mạch, cải thiện tâm trạng.
Chia sẻ
Việc sáp nhập địa giới hành chính đang khiến hàng loạt nhãn hiệu cộng đồng ở Đồng Nai rơi vào tình trạng “chờ đổi chủ”, từ hồ tiêu, sầu riêng đến bưởi, chôm chôm, hạt điều... đặt ra áp lực cấp bách về pháp lý và bảo vệ thương hiệu.
Chia sẻ
Sáng 5/12, trao đổi với phóng viên, lãnh đạo Công an phường Bồ Đề (TP.Hà Nội) cho biết, sau khi hoàn tất các thủ tục pháp lý, đơn vị đã bàn giao thi thể người phụ nữ bỏ lại xe máy rồi bất ngờ nhảy xuống cầu Chương Dương cho gia đình để lo hậu sự theo quy định.
Chia sẻ
TP.HCM đã hoàn thiện dữ liệu đất đai cho hơn 3,14 triệu thửa đất, tương đương hơn 82% tổng số thửa đất trên địa bàn. Đây là bước tiến quan trọng trong quá trình chuẩn hóa, đồng bộ hóa cơ sở dữ liệu đất đai phục vụ quản lý và khai thác quốc gia.
Chia sẻ
HTX Mai vàng Bình Lợi, xã Bình Lợi, TP.HCM đã tiên phong trong trồng hoa mai vàng và dẫn dắt nông dân trong vùng cùng làm giàu. Mỗi dịp Tết đến, nhà nào cũng phấn khởi vì có thu nhập tốt nhờ bán mai vàng.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Đại đoàn kết dân tộc 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
Đăng nhập
Trần Siêu 
