Thị trường tín chỉ carbon: Đóng băng vì thiếu sàn giao dịch

Tại Việt Nam, việc chuẩn bị vận hành ETS thí điểm từ năm 2025 mang ý nghĩa đặc biệt. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, một khung pháp lý minh bạch, hệ thống đo lường – báo cáo – thẩm định (MRV) đạt chuẩn quốc tế và khả năng kết nối xuyên biên giới thông qua Điều 6 của Thoả thuận Paris sẽ là yếu tố quyết định để tín chỉ carbon của Việt Nam trở thành tài sản có giá trị thực, thay vì chỉ là công cụ mang tính hình thức.

Riêng nguồn cung từ nội địa, Việt Nam có hàng chục triệu tín chỉ carbon. Do đó, thị trường carbon không chỉ là công cụ môi trường, mà còn là đòn bẩy thương mại và cạnh tranh kinh tế. Việc thiếu minh bạch, buông lỏng quản lý hay cho phép tự do xuất khẩu tín chỉ ra nước ngoài có thể khiến Việt Nam thất thế trong sân chơi quốc tế.

Tuy nhiên theo đánh giá của các chuyên gia, thị trường carbon là một cấu phần không thể thiếu trong lộ trình chuyển đổi xanh và hiện thực hóa mục tiêu Net Zero của Việt Nam. Nhưng để thị trường này thực sự vận hành hiệu quả, cần hai điều kiện tiên quyết: chuẩn hóa các phương pháp tạo tín chỉ và giám sát chặt chẽ hoạt động giao dịch.

Thị trường carbon, nếu được thiết kế đúng, không chỉ giúp giảm phát thải mà còn tạo ra động lực tài chính lớn, thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch và nâng cao sức cạnh tranh trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang “xanh hóa”.

Trên bình diện thế giới, doanh thu thị trường carbon đang ngày càng có xu hướng tăng cao. Theo báo cáo State & Trends of Carbon Pricing 2025 của Ngân hàng Thế giới công bố tháng 5/2024, năm 2023, doanh thu từ các công cụ định giá carbon toàn cầu đạt 104 tỷ USD. Thị trường này hiện bao phủ khoảng 28% tổng phát thải khí nhà kính toàn cầu, song vẫn tồn tại khoảng cách lớn về giá, chuẩn mực và tính liên thông nếu muốn hiện thực hóa mục tiêu xanh hóa toàn cầu.

Theo Ngân hàng Thế giới, đến cuối năm 2023, toàn cầu có 43 loại thuế carbon và 37 hệ thống ETS đang vận hành, bao phủ khoảng 28% lượng phát thải khí nhà kính. Doanh thu từ các công cụ định giá carbon đạt 104 tỷ USD, mức cao nhất từ trước tới nay.

Báo cáo của Mạng lưới Giao dịch Phát thải quốc tế (ICAP) cập nhật rằng đến năm 2025, con số này đã tăng lên 38 ETS, với khoảng 20 hệ thống khác đang được xây dựng, phần lớn ở các nền kinh tế mới nổi như Brazil, Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ và Việt Nam. Đây là minh chứng cho làn sóng mở rộng nhanh chóng của thị trường tuân thủ (compliance market) trên phạm vi toàn cầu.

Dự báo của Fortune Business Insights cho thấy quy mô thị trường toàn cầu có thể đạt khoảng 3.200 tỷ USD vào năm 2032 nếu các chính sách khí hậu được triển khai mạnh mẽ. Các cơ chế như CBAM của EU và những cam kết Net Zero toàn cầu sẽ tiếp tục thúc đẩy nhu cầu tín chỉ carbon chất lượng cao.

Tuy nhiên, những rủi ro cũng không thể xem nhẹ. Giá carbon hiện vẫn thấp hơn nhiều so với mức khuyến nghị 40-80 USD/tCO₂ của Ủy ban Cấp cao về Giá carbon, chưa đủ sức tạo áp lực để các ngành phát thải lớn thay đổi mô hình sản xuất.

Bên cạnh đó, sự phân mảnh của thị trường khi mỗi quốc gia áp dụng chuẩn mực riêng đang hạn chế khả năng công nhận chéo tín chỉ, trong khi vấn đề tín chỉ “ảo” và hành vi “greenwashing” tiếp tục làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư và người mua.

×