Giữa thời đại mà những bản tin gây chấn động thường đến từ các thị trường tài chính, công nghệ AI, hay các cuộc xung đột vũ trang, lại có một vụ kiện âm thầm nhưng mang tầm vóc đạo đức vượt ra khỏi ranh giới pháp luật – đó là vụ kiện của bà Trần Tố Nga chống lại hàng loạt tập đoàn hóa chất Mỹ, những kẻ đã sản xuất ra chất độc da cam gieo rắc nỗi đau dai dẳng suốt hơn nửa thế kỷ qua trên đất Việt.

Một vụ kiện mang tính lịch sử và biểu tượng

Là một công dân Pháp gốc Việt, một nhà báo từng hoạt động ở miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, bà Trần Tố Nga không đại diện cho bất kỳ tổ chức chính phủ nào. Nhưng với tư cách một con người – một nạn nhân – một nhân chứng sống, bà đã dũng cảm đưa 26 tập đoàn hóa chất Mỹ ra tòa án dân sự Pháp, điều mà gần 5 triệu nạn nhân chất độc da cam ở Việt Nam chưa từng có cơ hội để làm.

Bà Nga không chỉ kiện vì bản thân, mà thay mặt cho hàng thế hệ bị ảnh hưởng bởi thứ chất độc gọi là Agent Orange, chứa dioxin – chất gây độc cực mạnh làm biến đổi gene, gây quái thai, ung thư, và vô vàn hệ lụy xã hội kéo dài đến tận hôm nay.

Tòa sơ thẩm Pháp đã bác đơn kiện vào năm 2021 với lý do các công ty bị đơn chỉ "thi hành lệnh của chính phủ Mỹ", viện dẫn nguyên tắc "miễn trừ trách nhiệm" trong các hoạt động chiến tranh. Cánh cửa pháp lý tưởng như khép lại, nhưng bà Nga đã kháng cáo, và vụ kiện hiện nay có thể lên đến Tòa án Tối cao Pháp.

Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia đã chỉ ra, vấn đề lớn nhất của vụ kiện này không nằm ở chỗ ai đúng ai sai, mà nằm ở chỗ hệ thống pháp lý hiện hành chưa đủ năng lực đạo đức để đối diện với hậu quả chiến tranh do con người gây ra – đặc biệt khi chiến tranh ấy được thực hiện nhân danh một cường quốc, và khi hậu quả vẫn còn đang âm ỉ cháy trong từng tế bào của những đứa trẻ mới sinh tại Việt Nam.

Thua ở tòa, thắng trong lòng người

Dù không có phán quyết thắng kiện, bà Trần Tố Nga đang chiến thắng trong một “tòa án khác” – tòa án của lương tâm và công luận toàn cầu.Tên tuổi bà xuất hiện trên báo chí quốc tế như Le Monde, Reuters, The Guardian, Deutsche Welle…

Hàng trăm tổ chức nhân quyền và môi trường từ châu Âu đến châu Á ký tên ủng hộ vụ kiện của bà. Các trí thức, nghệ sĩ, sinh viên, nạn nhân da cam và con cháu họ coi bà như một ngọn lửa nhỏ giữ lại lòng tin vào công lý nhân đạo giữa thời đại lạnh lẽo hôm nay.

Nếu các tập đoàn có thể làm giàu từ chiến tranh, ẩn mình sau các hợp đồng với chính phủ, và không chịu bất kỳ trách nhiệm nào với những thế hệ nạn nhân, thì ta phải hỏi lại: công lý sinh ra để bảo vệ ai?

Vụ kiện của bà Nga không chỉ là một trận chiến cá nhân. Đó là lời cảnh tỉnh rằng pháp luật không thể mãi đi sau đạo đức. Một hệ thống công lý thực sự phải có khả năng đối mặt với những nỗi đau vượt ra khỏi ranh giới quốc gia và thời gian.

Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua kể từ khi những chiếc máy bay rải chất độc dioxin xuống rừng già Việt Nam, hậu quả của nó chưa bao giờ kết thúc.

Những em bé sinh ra không tay không chân. Những người mẹ chưa từng một lần dám soi gương vì thân thể biến dạng.

Và những người phụ nữ như Trần Tố Nga, đã dấn thân cả đời mình để thắp lên câu hỏi: Liệu công lý có thực sự tồn tại cho những kẻ yếu thế? Câu trả lời có thể chưa đến từ tòa án, nhưng đang vang vọng trong trái tim hàng triệu người trên khắp thế giới.

×