2,5 tấn uranium "mất tích" ở Libya làm dấy lên lo ngại về an ninh

Chủ tịch Rafael Mariano Grossi của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) có trụ sở tại Vienna (Áo) cho biết ông đã thông báo cho các quốc gia thành viên hôm 15/3 về lượng uranium bị mất tích.

Một tuyên bố của IAEA đã đưa ra một vài thông tin: “Các thanh tra an ninh đã phát hiện ra rằng không tìm thấy 10 thùng phuy chứa khoảng 2,5 tấn uranium tự nhiên ở dạng tinh quặng như đã được khai báo trước đó tại một địa điểm ở bang Libya. Các hoạt động tiếp theo sẽ được IAEA tiến hành để làm rõ việc bị vận chuyển và vị trí hiện tại của chúng".

Không thể sử dụng trực tiếp Uranium tự nhiên để sản xuất năng lượng hoặc nhiên liệu chế tạo bom, vì chiết xuất kim loại này thường yêu cầu quá trình chuyển đổi thành dạng khí gas, sau đó được quay trong máy ly tâm để đạt đến mức tinh khiết cần thiết.

Các chuyên gia cho biết nếu một tổ chức có kỹ năng công nghệ và tài nguyên thu được một tấn uranium tự nhiên, nó có thể được tinh chế thành 5,6 kg vật liệu cấp vũ khí. Do đó, việc tìm kiếm nguồn kim loại bị thiếu hụt là nhiệm vụ quan trọng đối với các chuyên gia không phổ biến vũ khí hạt nhân.

Trang tin Reuters đưa tin rằng IAEA đã thông báo với các thành viên rằng nhà máy nơi lưu trữ uranium không nằm dưới sự kiểm soát của chính phủ, và việc tiếp cận nơi này yêu cầu "trữ vận phức tạp".

IAEA từ chối cung cấp thêm chi tiết về vụ việc. Tuy nhiên, việc cơ quan này thừa nhận uranium mất tích tại một “địa điểm đã được biết trước” đã thu hẹp phạm vi điều tra.

Một trong những địa điểm đó có thể là thành phố Sabha, cách thủ đô Tripoli của Libya khoảng 660km về phía đông nam, thuộc vùng đất không có luật pháp phía nam sa mạc Sahara. Tại đó, Libya, dưới thời nhà độc tài Muammar Gaddafi, đã cất giữ hàng nghìn thùng uranium chưa tinh chế. Nguồn nguyên liệu này vốn để sử dụng tại một cơ sở tinh chế uranium trong chương trình vũ khí bí mật kéo dài hàng thập kỷ của Gaddafi, nhưng kế hoạch đó mãi chỉ nằm trên giấy. Ước tính trữ lượng uranium này rơi vào khoảng 1000 tấn.

Khi các nhân viên giám định vận chuyển lượng uranium đã tinh chế cuối cùng khỏi Libya vào năm 2009, lượng uranium của Gaddafi vẫn còn ở Sabha, với ước tính của Liên Hợp Quốc vào năm 2013 rơi vào khoảng 6.400 thùng. Theo một điện tín ngoại giao năm 2009 do Wikileaks rò rỉ, thời điểm cuộc chiến Mỹ - Iraq diễn ra năm 2003, các nhà chức trách Mỹ lo ngại rằng Iran sẽ cố gắng mua uranium từ Libya, nhưng quan chức hạt nhân dân sự hàng đầu của Gaddafi đã cố gắng trấn an Mỹ về chuyện đó.

“Quan chức đó nhấn mạnh rằng Libya hoàn toàn coi việc bán uranium là một vấn đề thương mại, rằng giá uranium chưa tinh chế trên thị trường thế giới đang tăng lên và Libya muốn tối đa hóa lợi nhuận của mình bằng cách bán chúng đúng thời điểm,” Đại sứ lúc bấy giờ Gene A. Cretz cho hay.

Tuy nhiên, đầu năm 2011 tại Ả Rập, quân nổi dậy đã lật đổ Gaddafi và kết liễu ông ta. Sabha ngày càng trở nên vô luật pháp. Theo Liên Hợp Quốc, những người di cư châu Phi khi đi qua Sabha, một số người cho biết họ đã bị bán làm nô lệ tại thành phố này. Trong những năm gần đây, Sabha phần lớn nằm dưới sự kiểm soát của Quân đội Quốc gia Libya tự phong, do Khalifa Hifter đứng đầu.