'Ba ngón tay thần chết' đã đến Ukraine. Nguồn Wikimedia Commons

Trở lại ngày 10/5, Tổng thống Séc Petr Pavel cho biết ông sẽ chuyển hai khẩu đội Kub-M2 sang Ukraine, ngụ ý có tổng cộng 5 đến 8 xe phóng và hai xe radar SURN 1S91, cũng như một "số lượng tương đối lớn" tên lửa phòng không động cơ phản lực 3M9. Đến nay rõ ràng là ít nhất một số hệ thống đó đã xuất hiện ở Ukraine.

Sau 18 tháng chiến tranh không ngừng nghỉ, Ukraine cần nhiều tên lửa phòng không hơn khi nước này cạn kiệt kho tên lửa cũ thời Liên Xô để chống đỡ cuộc tấn công dữ dội từ hai mặt trận của Nga: các cuộc tấn công liên tục bằng tên lửa hành trình và máy bay không người lái kamikaze có nguồn gốc từ Iran tấn công dân thường ở các thành phố của Ukraine, trong khi trực thăng tấn công bay thấp và máy bay ném bom chiến đấu thực hiện các cuộc tấn công đột ngột vào quân đội Ukraine ở tiền tuyến.

Không thể phủ nhận rằng Kub được đưa vào sử dụng từ năm 1967 (NATO đặt tên mã là SA-6 Gainful) đã lỗi thời, mỗi khẩu đội chỉ có thể tấn công một mục tiêu duy nhất tại một thời điểm. Nhưng nó có tính cơ động - có thể theo sau các đội quân đang tiến tới tiền tuyến và triển khai trong 5 phút - và có thể giúp Ukraine lấp đầy khoảng trống phòng không tầm ngắn đến tầm trung để đối phó với máy bay không người lái bay thấp, tên lửa hành trình, máy bay trực thăng và máy bay ném bom chiến đấu từ xa hơn và hầu hết các biện pháp phòng thủ tầm ngắn đều có thể.

Khẩu đội 2L12 Kub của Quân đội Serbia tại Batajnica, Serbia trong trận tập Granit 2023. Có thể nhìn thấy ba bệ phóng 2P25 cũng như xe radar SURN 1S91 và một xe tải chuyển tải 2T7M có thể nhìn thấy ở phía sau. Nguồn Wikimedia Commons

Hơn nữa, những chiếc Kubs-M2 được tặng là sản phẩm hiện đại hóa độc đáo của Séc do công ty Retia thực hiện vào giữa những năm 2000, bao gồm thân / khung được đại tu, sau đó là lắp đặt hệ thống cáp, nguồn điện hiện đại, hệ thống thông tin liên lạc có thể tương tác của NATO và điều hòa không khí.

Các hệ thống điều khiển và radar đã được số hóa, cải thiện khả năng chống nhiễu và xác định bạn hay thù (IFF) thông qua xử lý tín hiệu, trong khi màn hình mới và hệ thống điều khiển tự động hóa mạnh mẽ hơn cho phép giảm số lượng phi hành đoàn cũng như thời gian giảm bớt khối lượng công việc. Việc nâng cấp cũng kéo dài tuổi thọ của các phương tiện và tên lửa, cải thiện độ tin cậy và giảm chi phí bảo trì thông qua việc sử dụng các công cụ tự chẩn đoán kỹ thuật số. Mức độ và đề xuất nâng cấp cho 2K12 của Séc mở ra khả năng nâng cấp chúng bằng tên lửa của phương Tây.

Quân đội Séc vẫn còn giữ lại ít nhất 2 trong số 4 khẩu đội Kub-M2 ban đầu của mình tại Tiểu đoàn 251 thuộc Trung đoàn phòng không số 25 đóng tại Strakonice, thường được triển khai để bảo vệ các nhà máy điện hạt nhân. Praha sẽ thay thế những hệ thống này bằng bốn hệ thống phòng không Spyder-LR đặt trên xe tải được mua từ Israel trong một hợp đồng trị giá 627 triệu USD.

Kub khét tiếng

Kub đã ra mắt một cách hào nhoáng cách đây nửa thế kỷ trong cuộc chiến Yom Kippur vào tháng 10/1973. Trong vài tuần đầu, những chiếc 2K12 được xuất khẩu sang Cairo đã tiêu diệt khoảng 40 máy bay phản lực Phantom và Skyhawk của Israel đang cố gắng phản công lực lượng Ai Cập vừa chiếm giữ phía kênh đào Suez do Israel nắm giữ.

Các tên lửa này đã gây khó khăn cho Lực lượng Không quân Israel trước đây dường như không thể ngăn cản do hiệu quả hơn trước các máy bay bay thấp (tới 320 feet) và có thể bắn trúng các máy bay phản lực Phantom mạnh mẽ di chuyển với tốc độ gần gấp đôi tốc độ âm thanh từ phía trước. 2K12 cũng chống lại các hệ thống tác chiến điện tử mà phi công Israel sử dụng để đối phó với các khẩu đội tên lửa S-75 và S-125 (SA-2 và SA-3) cũ và tĩnh.

Không giống như những phiên bản trước của xe kéo rơ-moóc này, các khẩu đội Kub dựa trên xe bánh xích có thể dễ dàng tái triển khai để bảo vệ quân đang tiến lên và phục kích các đối tượng ẩn nấp ở những vị trí bất ngờ.

Liên Xô đã bắt đầu phát triển 2K12 vào năm 1958, tìm kiếm một loại tên lửa phòng không linh hoạt tầm thấp đến tầm trung có hiệu quả trong phạm vi 12 dặm, bổ sung cho loại tên lửa tương tự về mặt khái niệm nhưng có tầm bắn xa hơn 2K11 Krug. Quá trình phát triển hệ thống dẫn đường tiên tiến lúc bấy giờ và động cơ phản lực nhiên liệu rắn không cần tăng áp mang tính cách mạng của Kub đã mất 9 năm để hoàn thành.

Một khẩu đội Kub kết hợp bốn xe phóng 2P25 với ba tên lửa 3M9 mỗi xe, một xe chỉ huy/radar 1S91 'Straight Flush' và hai xe tải chuyển tải 2T7M chuyên chở tên lửa dự phòng.

Xe tăng hoặc các sư đoàn cơ giới của Liên Xô bao gồm một trung đoàn với 5 khẩu đội Kub để phòng không với độ cao cơ động từ  tầm ngắn đến trung bình.

Trong cuộc duyệt binh ở Niš vào tháng 5/2019, xe tải chuyển tải 2T7 của Serbia mang theo ba tên lửa 3M9 dự phòng cho hệ thống phòng không Kub được tải lên bệ phóng bằng cần cẩu sau. Nguồn Wikimedia Commons

Tên lửa 3M9 dài 5,8 m, có tầm bắn hiệu quả 15 dặm và độ cao tối đa 23.000-26.000 feet và (ban đầu) tối thiểu khoảng 300 feet. Các tên lửa sẽ trở nên vô dụng nếu không có hai radar của xe Straight Flush: radar giám sát 1S31 để phát hiện và khóa mục tiêu máy bay ở khoảng cách lên tới 47 dặm, và radar sóng liên tục 1S11 tầm ngắn hơn dùng để chiếu sáng mục tiêu cho 3M9 bay tới mục tiêu.  Một khẩu đội Kub có thể được thiết lập để khai hỏa chỉ trong 5 phút và nạp lại tên lửa bằng cần cẩu trong 10-15 phút.

Khi phóng, động cơ ramjet nhiên liệu rắn hai tầng của tên lửa 3M9 đốt cháy trong 20 giây, tăng tốc tên lửa lên gần gấp ba lần tốc độ âm thanh. Ban đầu, tên lửa bay vòng cung trên đường đánh chặn và điều chỉnh hướng đi được truyền qua sóng vô tuyến bằng pin. Nhưng sau khi đóng, nó chuyển sang thiết bị tìm kiếm radar doppler 1SB4, xác định chính xác hơn các sóng radar phản xạ khỏi máy bay mục tiêu từ radar 1S11 của Straight Flush—một kỹ thuật được gọi là dẫn đường radar bán chủ động. Cầu chì gần radar sẽ kích nổ đầu đạn nặng 125 pound của tên lửa khi tiếp cận mục tiêu trong phạm vi 30 mét.

Trong khoảng thời gian 1967-1977, Liên xô phát triển các biến thể Kub-M1, M3 và M4 cải tiến (nhưng không có Kub-M2; đó là quá trình hiện đại hóa của Séc). M1 và M3 có phạm vi và độ cao tối đa và tối thiểu được mở rộng, thời gian tham chiến nhanh hơn, tăng khả năng cơ động, tăng cường khả năng chống lại các biện pháp đối phó của đối phương và giới thiệu tính năng nhắm mục tiêu quang học như một phương án dự phòng cho radar dẫn đường. Kub-M4 cuối cùng (SA-6B) là sự kết hợp giữa phương tiện dẫn đường của Kub-M3 với phương tiện phóng 9K37 của hệ thống Buk-M1 sắp ra mắt kế nhiệm Kub, tăng độ cao tối đa lên 46.000 feet và cho phép cả hai tham gia các mục tiêu cùng một lúc.

Tuy nhiên, sự nổi tiếng của 2K12 vào năm 1973 đã khiến các phương tiện và tên lửa thu được được các chuyên gia phương Tây nghiên cứu chặt chẽ để phát triển các chiến thuật và thiết bị hiệu quả nhằm giảm thiểu hiệu quả của Kub. Trong các cuộc chiến tranh thời kỳ những năm 1980 ở Lebanon và Angola/Nam Phi, quân đội Israel và Nam Phi đã lần lượt phá hủy các khẩu đội S-125 của Syria, Angola và Cuba trước khi chúng có thể gây ra nhiều thiệt hại.

Tuy nhiên, khi bị trấn áp không thỏa đáng, các khẩu đội Kub ẩn nấp trong cuộc phục kích vẫn là mối đe dọa nghiêm trọng ngay cả đối với các máy bay phản lực bay nhanh hoặc bay cao, như bắn hạ một máy bay ném bom siêu thanh Tu-22B của Libya trên Chad, máy bay chiến đấu Mirage F1 của Maroc trên Tây Sahara và hai chiếc F- của Không quân Mỹ. 16 máy bay phản lực trên bầu trời Iraq và Bosnia và một máy bay không người lái MQ-9 trên bầu trời Yemen. Trong đó việc chiếc F-16 của Scott O'Grady bị bắn rơi ở Bosnia đã tạo nên nền tảng cho bộ phim chiến tranh Behind Enemy Lines năm 2002).

Kubs của NATO và Ukraine

Vào đầu những năm 2000, Kiev đã cho nghỉ hưu cả 4 trung đoàn phòng không được trang bị Kub (tức là có tổng cộng 20 khẩu đội Kub), chọn tập trung vào các hệ thống Buk hiện đại hơn. Nhưng sau chiến sự ở Ukraine năm 2014-2015, công ty Aerotekhnika của Ukraine đã bắt đầu tiến hành khôi phục một số trong số 89 xe Kub-M3 đang được bảo trì.

Trong quá trình thực hiện, công ty đã phát triển mẫu Kub M3/2D hiện đại hóa bằng cách sử dụng các thuật toán xử lý tín hiệu số nhằm nâng cao khả năng phân biệt của radar chống lại hiện tượng gây nhiễu và nhiễu trên mặt đất. Buổi ra mắt thử nghiệm của những chiếc Kub đã được khôi phục đã diễn ra vào tháng 2/2019 tại Kherson.

Kiev đã có kế hoạch trang bị cho hai trung đoàn Kub 10 khẩu đội. Nhưng tiến độ diễn ra chậm và vụ nổ kho đạn năm 2017 ở Balakliya – có thể do bị phá hoại – cũng đã phá hủy một số tên lửa 3M9 chưa xác định.

Các báo cáo truyền thông cho biết hai đơn vị Kub của Ukraine đã được tuyên bố hoạt động vào năm 2021 - mặc dù một tài liệu của Lầu Năm Góc bị rò rỉ vào năm 2023 cho biết chỉ có một đơn vị Kub hoạt động. Không rõ liệu Kiev có phục hồi nhiều hơn kể từ đó hay không. 

Trong khi đó, nhiều bệ phóng Kub vẫn được sử dụng tại các quốc gia NATO như Bulgaria, Hungary, Ba Lan, Romania và Slovakia.

Không quân Slovakia vận hành 4-5 khẩu đội Kub trong nhóm thứ hai của Lữ đoàn 11 có trụ sở tại  Nitra. Vào tháng 3/2023, họ đã tặng hai bệ phóng Kub, một xe radar 1S91 và 200 tên lửa 3M9ME và 3M9M3E cho Ukraine. Số tên lửa 3M93M3E còn lại của Slovakia sẽ hết hạn sử dụng vào năm 2027. 

Trong khi đó, Romania và Hungary dường như có xu hướng giữ vững và hiện đại hóa các khẩu đội Kub của họ để phục vụ lâu hơn. Tuy nhiên, Ba Lan và Bulgaria là những nguồn tài trợ tiềm năng cho hệ thống Kub và tên lửa 3M9 cũ thời Liên Xô.

Binh sĩ Ukraine trước  hệ thống 2K12 Kub. Bức ảnh này cũng được Bộ chỉ huy Chiến dịch Phục sinh Ukraine công bố vào tháng 8, là bức ảnh duy nhất khác về Chiếc Kub được phát triển tại Ukraine mà tác giả có thể tìm thấy kể từ cuộc chiến lược quy mô lớn của Nga vào năm 2022. Nguồn Wikimedia Commons

Kub và Aspide

Bất chấp khả năng di động trên tiền tuyến của Kub về mặt lý thuyết, nhiều nhà quan sát cho rằng các loại vũ khí lỗi thời này về cơ bản hấp dẫn trong việc cung cấp thêm các phát bắn nhằm bảo vệ chống lại máy bay không người lái Shahed bay thấp và tên lửa hành trình Kalibr và Kh-101 cận âm, cách xa hệ thống phòng không hiện đại hơn của Nga. 

Tuy nhiên, việc Séc quyên góp Kubs làm nổi bật khả năng hấp dẫn trong việc nâng cấp Kubs của Ukraine để bắn tên lửa phương Tây - đặc biệt khi việc tìm nguồn cung ứng tên lửa ngoài sản xuất của Liên Xô có thể gây ra vấn đề lâu dài.

Đó là bởi vì vào năm 2011, công ty Retia của Séc đã trình làng nguyên mẫu 'Kub-CZ' với radar nâng cấp có khả năng bắn tên lửa dẫn đường bằng radar ASPIDE do Ý chế tạo đặt trong ống phóng hình hộp. Điều này tương đương với một chiếc xe Franken chính hãng kết hợp các bộ phận của Liên Xô, Ý, Mỹ và Séc.

Aspide có nguồn gốc từ tên lửa không đối không tầm trung dẫn đường bằng radar AIM-7 Sparrow của Mỹ, nhưng có vây cơ động mới, động cơ công suất cao hơn, đầu đạn, hệ thống thủy lực và đầu dò radar thụ động đơn xung ngược chống nhiễu tốt hơn. Theo một bảng dữ liệu, nó có thể thu hút máy bay lướt xuống ở độ cao thấp tới 80 feet và cách xa 7,5 dặm.

Ukraine đã có một hoặc hai dàn xe phóng Spada 2000 được trang bị tên lửa Aspide 2000 do Tây Ban Nha tặng cho họ, mang lại cho Kiev một số kinh nghiệm và kho vũ khí chung nếu nước này khôi phục đề xuất của Séc. Nhưng một con đường tiến hóa thậm chí còn hấp dẫn hơn có thể liên quan đến việc điều chỉnh Kubs để bắn các tên lửa phòng không hải quân RIM-7 và RIM-162 Sea Sparrow do Mỹ chế tạo có chung dòng thiết kế với Aspide.

Cả hai đều linh hoạt nhưng được tối ưu hóa chủ yếu để đánh chặn tên lửa hành trình lướt trên biển đang bay tới, chúng cũng có hiệu quả chống lại cả mục tiêu bay thấp và bay cao. RIM-162 Evolved Sea Sparrow (ESSM) có tầm bắn xa hơn nhiều so với 3M9 hoặc Aspide.

Nếu tên lửa trị giá hàng triệu đô la được gắn trên Kubs, nó sẽ cần một radar chiếu sáng mục tiêu ở khoảng cách xa hơn để tận dụng phạm vi gia tăng đó, trừ khi sử dụng ESSM Block II mới nhất có đầu dò radar tích hợp tích hợp riêng.

Thật vậy, vào cuối những năm 2000, công ty WZU của Ba Lan cũng đã trưng bày hai phiên bản chuyển đổi Kub khác nhau có khả năng phóng ESSM, hoặc gắn tên lửa trực tiếp trên giá phóng hoặc bên trong hộp đựng mới. 

Hiện chưa rõ việc sửa đổi như vậy dễ dàng đến mức nào, nhưng Ukraine đã tìm ra phương tiện để lắp tên lửa RIM-7 vào hệ thống tầm trung Buk của mình. Tuy nhiên, những chiếc RIM-162 tiên tiến hơn ít nhất vẫn chưa được cung cấp công khai.

Thời gian sẽ trả lời liệu quân đội Ukraine có coi việc dành nguồn lực để nâng cấp kho vũ khí Kub khiêm tốn nhưng đang phát triển của mình để bắn tên lửa phương Tây hay không - giống như việc họ đang chuẩn bị các bệ phóng Buk mới hơn để làm điều đó. 

×