Bất cập: Phân bón đang lưu hành cũng phải... chứng nhận hợp quy, doanh nghiệp phải chi tiền tỷ

Tại hội thảo “Một số bất cập của Luật Trồng trọt và các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến lĩnh vực phân bón” do Hiệp hội Phân bón tổ chức mới đây, một số doanh nghiệp, nhà sản xuất phân bón cho rằng, ngành sản xuất phân bón Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn khi các quy định pháp lý, đặc biệt là Quy chuẩn Việt Nam (QCVN) 01-189:2019/BNNPTNT không còn phù hợp với thực tế sản xuất và nguồn nguyên liệu hiện tại, gây ra gánh nặng chi phí và mất cơ hội kinh doanh cho doanh nghiệp, mà cuối cùng người nông dân là người phải gánh chịu.

Ông Trần Đại Nghĩa - Phó Tổng giám đốc Công ty CP Supe Phốt phát và Hoá chất Lâm Thao phân tích, QCVN 01-189:2019/BNNPTNT được xem là hàng rào pháp lý cần thiết để quản lý phân bón, tuy nhiên, đến thời điểm này, quy chuẩn cần được điều chỉnh để phù hợp với thực tế kỹ thuật và sát với điều kiện nguồn nguyên liệu hiện tại.

Cụ thể, đối với các sản phẩm phân lân đơn và DAP, nguồn nguyên liệu apatit duy nhất hiện đang suy giảm cả về số lượng và chất lượng. Nếu trước đây quặng apatit có hàm lượng P2O5 tổng khoảng 32%, thì nay chỉ còn khoảng 29-29,5%.

Trong khi đó, QCVN lại yêu cầu hàm lượng P2O5 hữu hiệu trong phân lân đơn phải lớn hơn hoặc bằng 16% và P2O5 hòa tan trong nước lớn hơn hoặc bằng 10%.

Để đạt được tiêu chuẩn này, các doanh nghiệp sản xuất phân bón như Supe Lâm Thao đang phải bổ sung thêm nguyên liệu, làm tăng chi phí sản xuất.

"Giá thành lân và các giá thành khác sẽ tăng lên, và cuối cùng người nông dân phải gánh chịu thêm chi phí về giá cả", đại diện doanh nghiệp nhấn mạnh, gọi đây là "một bất cập khi mà quy chuẩn xa rời thực tế".

Bên cạnh đó, hàm lượng nhôm và sắt trong quặng apatit cũng là một vấn đề, khi quy định trước đây là tổng nhôm sắt nhỏ hơn hoặc bằng 8%, nay đã lên đến 13-14%, khiến việc đáp ứng yêu cầu P2O5 hòa tan trong nước càng khó khăn.

Bên cạnh sự lạc hậu của quy chuẩn về thành phần, các quy định về khảo nghiệm và hợp quy cũng đang gây ra không ít trở ngại cho doanh nghiệp. Để đưa một sản phẩm mới ra thị trường, doanh nghiệp phải mất tới 2 năm để thực hiện các bước khảo nghiệm, khiến họ "mất rất nhiều cơ hội phát triển sản xuất kinh doanh". Nhiều sản phẩm NPK hỗn hợp, dù chỉ là sự kết hợp của các loại phân đơn truyền thống, vẫn phải trải qua quy trình khảo nghiệm tốn kém và mất thời gian.

Do đó, ông Nghĩa kiến nghị, việc khảo nghiệm và hợp quy chỉ nên tập trung vào những sản phẩm thực sự có rủi ro và liên quan đến vấn đề an toàn cho đồng ruộng và người sử dụng, thay vì áp dụng một cách cứng nhắc cho cả những sản phẩm truyền thống, ít rủi ro.

Thêm vào đó, việc phải hợp quy lại định kỳ 3 năm một lần và công nhận lưu hành 5 năm một lần đối với những sản phẩm đã có mặt trên thị trường hàng chục năm cũng được xem là bất cập, tốn kém cho doanh nghiệp, làm chậm việc đưa phân bón tới người nông dân.

Hiện Công ty CP Supe Phốt phát và Hóa chất Lâm Thao có gần 200 sản phẩm phân bón các loại, chi phí cho mỗi chu kỳ đánh giá chứng nhận hợp quy để đủ điều kiện công bố hợp quy khoảng 1 tỷ đồng/năm. Các chi phí này nằm trong chi phí sản xuất kinh doanh nên đương nhiên có tác động đến giá thành sản phẩm. Ai sẽ là người chịu thiệt bởi các chi phí tăng thêm đó, ngoài nông dân?

Thêm vào đó, khi xuất khẩu sản phẩm sang Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, các thị trường đều có quy định về sản phẩm theo tiêu chuẩn của họ, không cần tới chứng nhận công bố hợp quy của Việt Nam.

"Các sản phẩm đáp ứng Quy chuẩn Quốc gia (QCVN) là đã đảm bảo tính pháp lý cao nhất để được lưu hành trên thị trường. Các doanh nghiệp căn cứ QCVN để công bố tiêu chuẩn cơ sở cho sản phẩm của mình, chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm đó khi lưu hành trên thị trường. Do đó việc bắt buộc đánh giá sự phù hợp dưới hình thức chứng nhận hợp quy và công bố hợp quy là không cần thiết", ông Nghĩa dẫn chứng.

Đồng tình với ý kiến của đại diện Supe Lâm Thao, TS. Nguyễn Trí Ngọc, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho biết: “Doanh nghiệp phải chờ tới 3 tháng để được xét cấp Quyết định công nhận phân bón lưu hành, với thời hạn hiệu lực chỉ 5 năm. Mọi chi phí liên quan đến thủ tục hành chính này đều được cộng vào giá thành, khiến người nông dân phải gánh chịu”, ông Ngọc nhấn mạnh.

Ông lưu ý thêm, quy định này chỉ gây tốn kém mà không hiệu quả, trong khi phân bón giả và kém chất lượng vẫn tràn lan.

Thay vào đó, chỉ cần doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện sản xuất, kinh doanh và tuân thủ các quy định của QCVN là có thể được phép buôn bán. Đặc biệt, đối với các loại phân bón chứa chất đa, trung và vi lượng, cần xem xét bỏ hoàn toàn thủ tục đăng ký công nhận.

Nguyên Cục trưởng Cục Trồng trọt Nguyễn Trí Ngọc cũng chỉ ra sự bất cập của việc công bố hợp quy. "Việc công bố hợp quy hiện nay mang tính hình thức, trùng lặp và không có ý nghĩa trong thực tế quản lý. Do đó, không nên áp dụng hình thức này trong các quy định hiện hành và dự thảo sửa đổi Luật liên quan, bởi nó chỉ làm tăng chi phí và dễ phát sinh tiêu cực", ông Ngọc nêu giải pháp.

Một vấn đề "bức xúc" khác là quy định về màu sắc của phân bón. Theo ông Trần Đại Nghĩa, các nước phát triển trên thế giới không có quy định màu cho sản phẩm phân bón, màu nền là màu gốc của sản phẩm. Việc yêu cầu sản xuất phân bón theo màu sắc cụ thể của đại lý hoặc người sử dụng không chỉ làm tăng chi phí, mà còn gây khó khăn trong sản xuất (màu trộn không đều dẫn đến màu đậm, nhạt) và có thể dẫn đến việc bị trả hàng về dù chất lượng dinh dưỡng vẫn tốt.

"Nếu kiến nghị bỏ được màu sắc trong phân bón thì thực sự chúng tôi rất mừng", đại diện Supe Lâm Thao bày tỏ.

Bên cạnh đó, Phó Tổng Giám đốc Supe Lâm Thao cũng chỉ ra sự thiếu vắng của một đề án phát triển phân bón phù hợp với thổ nhưỡng Việt Nam cho giai đoạn 2020-2030 và tương lai (trước đó đã có đề án cho giai đoạn 2010-2020).

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và cam kết về Net Zero 2050 của Chính phủ, Công ty Supe Phốt phát và Hoá chất Lâm Thao đã chủ động nghiên cứu và chuyển mình sang các sản phẩm mới như phân hữu cơ, phân vi sinh. Doanh nghiệp này cũng đang nỗ lực phát triển phân bón tan có kiểm soát, một xu hướng tiên tiến trên thế giới.

Tuy nhiên, thói quen canh tác của người nông dân Việt Nam lại là một rào cản lớn. Người nông dân thường mong muốn phân bón phải "bốc" ngay lập tức sau khi bón, tức là nhìn thấy hiệu quả rõ rệt. Điều này dẫn đến việc sử dụng các loại phân bón tan nhanh, gây lãng phí do rửa trôi, bay hơi và ô nhiễm môi trường. Vì vậy, ông Nghĩa nhấn mạnh cần sự vào cuộc của các nhà khoa học, đặc biệt là lĩnh vực nông hóa thổ nhưỡng và ngành nông nghiệp, nhằm truyền tải kiến thức đến người nông dân, giúp họ hiểu rõ hơn về cách bón phân hiệu quả và bền vững, thay vì suy nghĩ "bón là bốc" gây lãng phí và ô nhiễm.

Hiện cả nước có 790 cơ sở sản xuất phân bón vô cơ và hữu cơ, trong đó 261 cơ sở sản xuất vô cơ, 161 cơ sở hữu cơ, 308 cơ sở vừa vô cơ vừa hữu cơ. Ước sản xuất được trên 20 triệu tấn các loại. Tất cả các sản phẩm phân bón trước khi lưu thông trên thị trường đều phải công bố hợp quy theo quy định của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật cùng Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa.

Số lượng sản phẩm phân bón do doanh nghiệp đã đăng ký lưu hành trên cổng dịch vụ công trực tuyến của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn là trên 100.000 sản phẩm sản xuất trong nước và 15.000 sản phẩm nhập khẩu (số liệu thống kê được).

Theo ông Phan Xuân Dũng - Chủ tịch Liên hiệp Các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, với giá dịch vụ hiện nay, trung bình một sản phẩm, hàng hóa được đánh giá quy trình sản xuất và lấy mẫu thử nghiệm để công bố hợp quy, có thời hạn 3 năm phải công bố lại, có mức chi phí dao động từ 3-5 triệu đồng/sản phẩm. Với mức chi phí này, một doanh nghiệp quy mô vừa, thường có từ 200-300 loại sản phẩm, tốn kém từ 800 triệu - 1,2 tỷ đồng và nếu tính trên phạm vi quốc gia sẽ tiêu tốn hàng nghìn tỷ đồng.

×