Kiến trúc "Thương gia hạ kiều"

Cầu ngói chợ Lương có niên đại cùng với chùa Lương (năm Hồng Thuận Tam niên, tức là năm 1511) - là 1 trong 10 cây cầu cổ xưa nhất Quần Anh xưa. 

Mặc dù, đã trải qua hơn 500 năm tồn tại, nhưng đến nay cầu ngói chợ Lương vẫn là một trong 3 cây cây cầu ngói cổ xưa và đẹp nhất Việt Nam còn giữ nguyên được dáng vẻ ban đầu.

Ông Nguyễn Thanh Tiêu - Ban quản lý Quần thể di tích lịch sử cầu ngói chùa Lương cho biết: Trước đây Quần Anh xưa có "nội thập giáp, ngoại tứ thôn", được chia làm 10 giáp, từ giáp Nhất đến giáp Cửu chỉ dựng cầu bằng đá, kiến trúc đơn giản.

Nhưng đến giáp Thập do ở gần chùa, gần chợ và là chốn đô hội của tổng Quần Anh xưa nên người dân đã họp làng, dựng cầu ngói thể hiện sự khác biệt với 9 cây cầu đá ở 9 giáp kia.

Có mặt tại cầu ngói chợ Lương, theo quan sát của phóng viên, cầu được xây dựng, thiết kế theo kiểu kiến trúc "Thương gia hạ kiều", tức trên là nhà, dưới là cầu và được bắc ngang qua một con sông Trung Giang.

Cầu được dựng trên 18 trụ đá vuông mỗi cạnh 35cm xếp thành 6 hàng để gánh 6 vì và đỡ toàn bộ 9 gian nhà cầu. Nằm trên các trụ đá là hệ thống xà ngang, xà dọc bằng gỗ lim to chắc để đỡ các dầm và nâng sàn cầu, nhà cầu.

Hai bên mặt tiền cầu được thiết kế, trang trí giống nhau với tông màu vàng nổi bật. Dưới nền là tảng đá xanh đã phai màu và mòn dần theo thời gian. 

Điểm đặc sắc của cây cầu phải nói đến hình tượng cuốn thư trên hàng trụ, dưới là cửa cuốn. Cuốn thư tạo dáng mềm, bên trong có đề 4 chữ "Quần Phương xã kiều", tức cầu xã Quần Phương (nay là xã Hải Anh, huyện Hải Hậu).

Nếu quan sát kĩ, du khách dễ dàng nhận thấy hai bên đầu cầu đều có 4 con nghê đang đứng chầu với dáng vẻ vừa thân thuộc, vừa uy nghiêm nhưng lại mang ý nghĩa sâu xa. Tựa như câu nói "Bốn con nghê đực chầu về tổ tông".

"Bốn con nghê đực chầu về tổ tông mang ý nghĩa sâu xa, tạm hiểu là chúng có nhiệm vụ trông coi cửa ngõ, đường vào, lối ra Quần Anh cổ", ông Tiêu giải thích.

Mái ngói nam, tựa dáng rồng bay

Với thời tiết nắng nóng gay gắt như hiện nay, trên dưới 40°C, cầu ngói chợ Lương là điểm dừng chân, nghỉ ngơi lý tưởng của nhiều du khách, người dân nơi đây.

Chúng tôi dừng chân ở giữa cầu, ngồi bệt bên hành lang, lưng tựa vào lan can để "mục sở thị" rõ hơn bên trong cây cầu cổ kính này. Qua quan sát, sàn cầu được thiết kế thành hai phần rõ rệt. Lòng cầu rộng khoảng 2m, sàn được ghép bằng 66 thanh gỗ lim trên hàng dầm uốn cong.

Hai bên lòng cầu là hai dãy hành lang và cũng được uốn cong theo thành cầu. Phía ngoài hành lang là lan can với các đố thượng, đố hạ và 162 con song dáng lá đề. Hành lang là nơi du khách và người dân có thể dừng chân ngồi nghỉ ngơi, ngắm cảnh sông nước, ngắm những cánh hoa phượng rơi nhè nhẹ xuống mặt nước.

Để tạo thành 9 gian nhà cầu, ngày xưa những người thợ phải cần 10 vì xà cột làm theo lối kiến trúc cổ. Hệ thống xà dầm nâng trọn 40 cột cái, cột quân và cấu kiện chủ lực của nhà cầu. Các vì kèo, 36 xà dọc, thượng lương, xà ngang, xà máng trên, máng dưới, hệ thống hoành rui đều được gia công tỉ mỉ khiến bộ khung vừa cong, vừa uốn lượn, khít xà ăn mộng.

Tuy các mảng trạm khắc không nhiều và có phần đơn giản chỉ bằng các hàng soi, đường chỉ ở các vì kèo, các con bảy, hàng xà, ván bưng tạo hình con bướm nhưng cũng thể hiện sự tài hoa của người thợ mộc, thợ ngõa đất Quần Anh xưa.

Chỉ tay về phía mái cầu, ông Tiêu bộc bạch: Buổi đầu khi mới thiết kế cầu, toàn bộ mái cầu được lợp bằng lá bổi. Tuy nhiên, qua một thời gian dài, những tệp lá bổi mục nát dần. Với sự phát triển ngày càng mạnh mẽ, để phù hợp với hiện tại, chính quyền và người dân đã tu sửa và chuyển sang lợp ngói Nam. Những đợt trùng tu lớn là vào các năm 1922 và 2011. Song, cây cầu vẫn giữ được phong cách kiến trúc của thế kỉ 16-17.

Nếu nhìn tổng thể ở bên ngoài, du khách dễ dàng nhận thấy các viên ngói Nam được lợp rất khéo không bị xô, bị hở. Người thợ tài hoa xưa đã đạt yêu cầu này nhờ sáng tạo, bàn tay tài hoa đã tạo nên mái cầu duyên dáng, uyển chuyển, trông tựa như con rồng uốn khúc đang vươn mình bay lên phương Bắc.

Cây cầu lịch sử

Ngày nay, cầu ngói chợ Lương đã trở thành một di tích lịch sử văn hóa của xã Hải Anh nói riêng và tỉnh Nam Định nói chung. 

Để bảo tồn và tránh cho cây cầu ngói bị hư hại thời công nghiệp hóa, người dân nơi đây đã xây dựng 1 cầu đá rộng 5m, cách cầu ngói không bao xa để cho các phương tiện giao thông đi lại.

Còn người đi bộ, vẫn chủ yếu đi qua cây cầu ngói; bởi vừa mát, vừa tránh xa các phương tiện đang tham giao thông.

Theo tìm hiểu của phóng viên, hiện nay trên địa bàn tỉnh Nam Định vẫn còn giữ được 3 cây cầu thiết kế theo kiểu kiến trúc "Thượng gia hạ kiều" gồm: Cầu ngói chợ Lương (huyện Hải Hậu), cầu ngói chợ Thượng (huyện Nam Trực) và cầu lợp mái cọ (hay còn gọi là cầu lợp làng Kênh, huyện Trực Ninh).

Những cây cầu này không chỉ phục vụ đi lại mà còn là một công trình kiến trúc đặc sắc nhất của trấn Sơn Nam Hạ xưa mà câu ca còn nhắc: Cầu Nam, chùa Bắc, đình Đoài.

Mặc dù, đã trải qua hơn 500 năm tuổi cùng những cuộc tao loạn vùng ven biển, nhưng đến nay vẻ đẹp ấy vẫn còn nguyên vẹn, mộc mạc và đầy quý tộc. Nhờ kiến trúc đặc biệt và cổ kính, cầu ngói chợ Lương đã để lại ấn tượng khó phai trong lòng du khách.

Vào những dịp nghỉ lễ, tết, nhiều du khách trên cả nước mỗi khi có dịp về Nam Định đều tìm đến xã Hải Anh để tham quan, tạo dáng bên cầu ngói chợ Lương tự chụp cho mình những bức ảnh đắt giá nhất để lưu lại khoảnh khắc.

Hay vào mùa cưới xin, các cặp đôi trẻ không ngần ngại chọn cầu ngói chợ Lương để chụp 1 "album" ảnh cưới tuyệt đẹp như để quảng bá thêm vẻ cổ kính của cây cầu này.

Ông Tiêu cho biết: Cầu ngói cách chùa Lương, chợ Lương không bao xa, nằm ngay trên con đường cái đã tạo thành quần thể di tích. Do vậy, người dân nơi đây hay gọi là cầu ngói chợ Lương.

Cầu ngói chợ Lương đã được Nhà nước công nhận là di tích kiến trúc lịch sử từ năm 1990 và đã trở thành biểu tượng văn hóa riêng của xã Hải Anh mỗi khi nhắc tới địa phương này.

×