Chỉ có ở Việt Nam, một làng ở Thái Nguyên “ăn chung nồi cơm, tiêu chung túi tiền” kiểu gì mà trở nên giàu có, từng là đại diện duy nhất của Đông Nam Á nhận giải thưởng danh giá?

Vượt khó nhờ tình yêu nguồn cội

Chúng tôi đến với bản làng Thái Hải (xã Thịnh Đức, TP Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên) vào cuối chiều, khi nắng hè đã bớt gay gắt.

Nằm cách khu dân cư đông đúc, con đường đến với bản làng Thái Hải được bao quanh bởi sắc vàng của cánh đồng lúa chín, tô điểm bởi hàng cờ hoa rực rỡ nối dài hàng trăm mét. Phải đến khi bóng cây xanh đã bắt đầu rậm rạp, đánh tay lái rẽ lên sườn dốc, mới thấy lấp ló những mái nhà sàn cổ bên lũy tre làng, đẹp bình yêu, thơ mộng như trong truyện cổ tích.

Nhớ lại ký ức về những ngày đầu tiên, bà Lê Thị Nga - Phó bản Thái Hải xúc động: “Bản làng Thái Hải là một bản làng đặc biệt, không có tuổi đời hàng trăm năm mà chỉ mới thành lập, vì tình yêu sâu sắc với văn hóa Tày. Người sáng lập và hiện là trưởng làng là bà Nguyễn Thị Thanh Hải, là người dân tộc Tày”.

Câu chuyện bắt đầu từ những năm đầu 2000, khi mảnh đất này ở xã Thịnh Đức, thành phố Thái Nguyên còn nghèo khó, không có người sinh sống.

Vào năm 2002, bà Nguyễn Thị Thanh Hải, hiện là trưởng bản Thái Hải, đã đặt chân đến đây. Theo "duyên lành dẫn dắt", bà đã mua lại mảnh đất này; ban đầu, chỉ với mục đích trồng rừng và làm nơi bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc Tày.

Một năm sau, vào năm 2003, khi về thăm quê hương của mình là vùng an toàn khu Định Hóa, bà nhận thấy rằng văn hóa của đồng bào người Tày đang dần mai một. Người Tày ở quê bà đang dỡ bỏ những ngôi nhà sàn truyền thống, mua gạch về để xây nhà tầng. Người Tày không còn mặc trang phục truyền thống, đang dần mai một các nét văn hóa được trao truyền từ bao đời của cha ông.

Với tình yêu sâu sắc dành cho văn hóa Tày và tâm huyết gìn giữ văn hóa cha ông, bà Nguyễn Thị Thanh Hải đã quyết định vay mượn tiền, về quê tìm mua, vận chuyển và dựng lại nguyên bản 30 ngôi nhà sàn truyền thống. Bản làng Thái Hải cũng được thành lập, với mục đích giữ gìn văn hóa truyền thống.

“Có đất có nhà và con người cũng bắt đầu tới. Trưởng bản Thái Hải - bà Nguyễn Thị Thanh Hải quan niệm rằng, để giữ gìn văn hóa dân tộc Tày, không thể chỉ dựng lại phần "xác" của những ngôi nhà sàn, mà phải thổi vào đó cái "hồn", cuộc sống và văn hóa, là những con người thực sự yêu thích văn hóa Tày.

Bà nói rằng là người Tày quan niệm không phân biệt vùng miền, không không phân biệt dân tộc nào và cũng không phân biệt quê hương nào hết. Ai đến đây cũng được chào đón, miễn là khi đến đây, mọi người yêu mến và cùng gìn giữ văn hóa Tày. Chính vì vậy mà ngay từ những năm đầu, đã có cả người Kinh, người Nùng, người Sán Chay… từ nhiều miền, vì yêu mến văn hóa Tày mà tự nguyện về với bản làng, cùng ăn cùng ở, xây dựng nên bản làng Thái Hải như hôm nay”, bà Lê Thị Nga - phó bản Thái Hải bồi hồi.

Ban đầu, cuộc sống còn khó khăn, bà con trong bản phải tự cung tự cấp, tự sản tự tiêu bằng cách trồng trọt, chăn nuôi, trồng cây gây rừng, làm ra các sản phẩm nông nghiệp và làng nghề truyền thống… Nhưng với tình yêu văn hóa Tày và tinh thần cộng đồng cao, bản làng Thái Hải đã phát triển với khoảng 200 nhân khẩu, có gia đình 4 thế hệ cùng ở.

Đặc biệt từ năm 2014, bản bắt đầu phát triển dịch vụ du lịch cộng đồng. Từ những ngày đầu mày mò làm du lịch, bà Thanh Hải đã định hướng phát triển dựa trên nguồn lực của bản với 3 sản phẩm chủ lực là kiến trúc nhà sàn, ẩm thực và văn hoá truyền thống của người Tày. Tức, lấy cây nhà lá vườn mời khách, lấy người mình đón khách.

Đến nay, bản làng Thái Hải đón nhiều du khách quốc tế từ hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ, đặc biệt là khách châu Âu, những người có sự tò mò và muốn trải nghiệm, hòa mình vào đời sống và văn hóa Tày. Năm 2022, Thái Hải là làng Việt Nam đầu tiên và cũng là đại diện duy nhất của Đông Nam Á được UN Tourism bình chọn trong danh sách Làng du lịch tốt nhất thế giới.

Ở Thái Hải, ai cũng vững một nghề, cả làng nuôi đi học, du học

Bản làng Thái Hải có một nét rất riêng trong mô hình hoạt động. Dân bản Thái Hải "ăn chung một nồi cơm, tiêu chung một túi tiền", với tinh thần cốt lõi là đoàn kết để thành công, "cùng ăn, cùng ở, cùng làm" như lời Bác Hồ từng đúc kết.

Tất cả công việc là công việc chung, và mọi người làm việc không vì lợi ích cá nhân mà vì cộng đồng bản làng Thái Hải. Trong làng không có sự ghen ghét, đố kỵ, không có nhà giàu hơn hay nghèo hơn.

Các gia đình nhỏ ở Thái Hải không có sở hữu riêng, sản phẩm mỗi người làm ra đều được tập hợp lại, sau đó phục vụ cho nhu cầu của từng người và cộng đồng làng. Cái ăn, cái mặc, chỗ ở, nhu cầu chi tiêu riêng của mỗi gia đình, cá nhân như có người ốm ở quê cần về thăm, bị ốm cần đi khám, chữa bệnh, con đi học, kể cả đi học đại học... có Trưởng bản Nguyễn Thị Thanh Hải và bản làng lo liệu.

Tuy làm công việc chung nhưng ở bản làng Thái Hải, ai cũng nỗ lực, cố gắng trau dồi trình độ chuyên môn. Công việc trong làng được tổ chức thành nhiều bộ phận chuyên môn hóa như trồng trọt, chăn nuôi, y tế, giáo dục, thu ngân, kế toán, an ninh, xây dựng, hướng dẫn viên..., có cả trường mầm non riêng của làng dạy thêm về văn hóa Tày.

Người dân tại Thái Hải quan niệm "giỏi một việc nhưng phải biết nhiều việc" để hỗ trợ nhau như một gia đình lớn. Bản rất chú trọng việc giáo dục, con em trong làng được quỹ làng lo cho đi học, cả đi du học và sau đó tự nguyện quay trở lại phục vụ làng. Những người làm các bộ phận chuyên môn đều được đào tạo bài bản, có bằng sư phạm tiếng Anh, kỹ sư nông nghiệp, y tế.

Trong không gian bản, một khu bảo tồn được xây dựng, quy hoạch theo nghề truyền thống để trưng bày, phát triển và tạo ra đội ngũ kế thừa giàu chuyên môn. Cụ thể, nhà Chè để trồng và chế biến chè xanh, nhà Thuốc bảo tồn, thu hái, cung cấp thuốc lá chữa bệnh cho người làng và khách khi cần, nhà Rượu để nấu rượu men lá chưng cất theo phương pháp truyền thống, trưng bày cho tham quan, nhà Bánh để nấu bánh chưng, bánh gai, chè lam, nhà Đan Lát làm ra các sản phẩm tre, nứa cho sinh hoạt, hàng lưu niệm…

Việc truyền dạy và thực hành các nghề này không thông qua trường lớp mà dựa trên sự trao truyền truyền thống, được trưởng bản Nguyễn Thị Thanh Hải lựa chọn và giao nhiệm vụ cho những người có "mát tay" hay có duyên với nghề đó.

Sản phẩm từ các nhà được dùng chung trong cuộc sống hàng ngày của bà con và cũng được giới thiệu, bán cho du khách tại cửa hàng chung. Nhiều du khách rất thích thú khi trải nghiệm văn hóa của người Tày, tiếp tục đến với Thái Hải mỗi lần đặt chân đến Việt Nam.

Từ một vùng đất nghèo khó, người dân Thái Hải đã vươn lên mạnh mẽ, xây dựng một mô hình phát triển nông thôn mới độc đáo và bền vững. Không chỉ giữ gìn được những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Tày, bản làng còn tạo ra những cơ hội thu nhập ổn định cho mỗi gia đình thông qua các sản phẩm nông nghiệp, thủ công và du lịch cộng đồng.

“Ở Thái Hải, chúng tôi không tính theo hộ mà tính theo nóc nhà, nhân khẩu. Mỗi người tại bản làng Thái Hải đều là một mắt xích quan trọng, để xây dựng nên một bản làng Thái Hải như ngày hôm nay. Hơn 20 năm qua, từ một vùng đất nghèo khó, nay bản làng Thái Hải đã trở thành một điểm đến du lịch hấp dẫn, được UN Tourism bình chọn trong danh sách Làng du lịch tốt nhất thế giới”, bà Lê Thị Nga - phó bản Thái Hải tự hào.

×