Cuộc đời lắm đau thương của Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân hàng đầu làng nhạc hàn lâm, từng làm Cục trưởng kiêm Giám đốc

Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường - tay đàn violoncelle hàng đầu Việt Nam

Thông tin Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường - nguyên Giám đốc Nhà hát Nhạc Vũ Kịch Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn qua đời ở tuổi 89 hôm 17/12 khiến nhiều người vô cùng thương tiếc. Ông không chỉ là một nghệ sĩ tài hoa, nhà giáo tận tâm và nhà quản lý giàu tâm huyết mà còn dành trọn cả cuộc đời cho sự phát triển âm nhạc hàn lâm Việt Nam.

“Sự tận hiến, tài năng và nhân cách của Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường sẽ luôn là nguồn cảm hứng quý báu đối với các thế hệ nghệ sĩ VNOB hôm nay và mai sau”, đại diện Nhà hát Nhạc Vũ Kịch Việt Nam bày tỏ.

Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường là người đặt nền móng cho violoncelle Việt Nam. Ông đã đào tạo nhiều thế hệ nghệ sĩ, để lại dấu ấn bền vững trong đời sống nghệ thuật nước nhà như: Vũ Hồng Ánh, Ngô Hoàng Quân, Trần Thị Mơ, Đào Thị Thanh Huyền, Nguyễn Tấn Anh…

Nghệ sĩ Vũ Hồng Ánh chia sẻ rằng, nhờ có sự dạy bảo của Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường mà chị được trở thành một nghệ sĩ biểu diễn cello và trưởng thành về nhân cách. Chị có quá nhiều kỷ niệm vui lẫn buồn với người thầy kính yêu mà chị luôn gọi bằng “chú” thời còn học ở Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam).

Nữ nghệ sĩ nhớ mãi kỷ niệm, vào một buổi thi học kỳ giữa mùa Đông Hà Nội giá buốt, vì quá thương học trò mà nhà giáo Bùi Gia Tường bước vội từ phòng chấm thi đi ra dùng hai tay liên tục xoa cho tay của bà ấm lên để có thể biểu diễn được vì tay bị trời lạnh thường làm tay bị cứng mà cứng thì không thể chơi đàn.

“Bây giờ tôi không thể nhớ năm đó là năm nào nhưng kỷ niệm đó tôi chẳng thể nào quên… Thế hệ của tôi sống qua thời sơ tán xa cha mẹ từ khi bé tẹo qua các vùng quê miền Bắc. Thời hoà bình cũng không được học trong phòng có điều hoà như các em sau này, mỗi buổi lên lớp là cả thầy và trò đều ướt đẫm mồ hôi…”, nghệ sĩ Vũ Hồng Ánh chia sẻ.

Theo nghệ sĩ Vũ Hồng Ánh, mấy năm trước, cách đây mấy tháng, các thế hệ học trò của Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường đã hội tụ cùng nhau để mừng sức khỏe ông. Mấy năm trở lại đây, sức khoẻ của ông giảm sút nhiều do hai lần tai biến nhưng ông vẫn nhớ tất các các học trò, kể cả trò vắng mặt.

Cách đây vài năm bạn, nghệ sĩ Ngô Hoàng Quân đã lên kế hoạch tổ chức chương trình “Thầy và trò” nhằm tạo cơ hội để các thế hệ học trò được hội ngộ và tri ân Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường ở 3 thành phố Hà Nội, Huế, Hồ Chí Minh nhưng chương trình đã phải gác lại vì nghệ sĩ bị tai biến.

Các thế hệ học trò của ông từng mong ước có được một chương trình để thầy mình ngồi nghe “thành quả” của mình sau bao năm tận tuỵ với sự nghiệp “trồng người”… nhưng đã không còn cơ hội.

Một cuộc đời lắm vinh quang, nhiều nỗi buồn

Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường sinh năm 1937 trong một gia đình trí thức của Hà Nội. Tuổi thơ của ông là chuỗi ngày mất mát và đau thương. Lên 4 tuổi, bố của ông qua đời, một mình mẹ kẽo kẹt nuôi 6 đứa con ăn học trưởng thành. Vì lẽ đó mà cả cuộc đời ông luôn đau đáu về mẹ. Trên bức chân dung phóng to treo ở phòng làm việc của ông lúc sinh thời, ông trân trọng treo bức ảnh của mẹ. Với ông, mẹ là người có ảnh hưởng lớn đến cuộc đời cũng như nhân cách sống. Mẹ đã cho ông hai cuộc đời.

Lúc sinh thời, Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường từng bộc bạch, cuộc đời nghệ thuật của ông gặp nhiều gập ghềnh, trắc trở. Ông không may mắn được tiếp xúc với âm nhạc từ nhỏ. Năm 11 tuổi, ông thoát ly gia đình tản cư về Ninh Bình, Đội xung phong tuyên truyền của Ninh Bình thấy có một cậu bé hát hay đã kéo ông vào đoàn. Rồi cơ may đến khi một người anh giới thiệu ông vào Đoàn Văn công của Sư đoàn 308 hát phục vụ bộ đội.

Đến năm 1957, ông được cử đi học Trường Âm nhạc Việt Nam - một bước ngoặt lớn trong cuộc đời ông. Dẫu vậy, đến tận lúc đó, ông vẫn chưa hề được chạm đến cây đàn violon celle. Sau đó, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường được cử đi học violon celle để về phục vụ quân đội.

Vượt qua mặc cảm vì sự muộn màng của mình, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường đã ghi dấu ấn và bứt phá để được chọn là học sinh đầu tiên về violon celle được sang học ở Nhạc viện Âm nhạc Tchaikovsky.

Sau khi tốt nghiệp xuất sắc violoncelle Nhạc viện Tchaikovsky, Matxcơva (Liên Xô cũ), Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường trở về Việt Nam giảng dạy tại Trường Âm nhạc Việt Nam. Khóa đào tạo đại học violon celle đầu tiên cũng bắt đầu từ đó. Nhiều thế hệ học trò đã thành danh từ sự chăm chút nâng niu của ông.

Đến năm 1987, ông chuyển sang công tác tại Cục Âm nhạc và Múa (nay là Cục Nghệ thuật biểu diễn), Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) kiêm Giám đốc Nhà hát Nhạc vũ kịch. Ông đã đào tạo nhiều lớp nghệ sĩ đàn violoncelle, sau này có nhiều người thành đạt, trở thành nghệ sĩ nổi tiếng. Ông được Nhà nước phong học hàm Phó Giáo sư năm 1980 và Giáo sư năm 1992.

Là nghệ sĩ độc tấu đàn violoncelle nổi tiếng của Việt Nam, ông đã thể hiện thành công nhiều tác phẩm của các nhạc sĩ Việt Nam và nước ngoài, trong đó có nhiều tác phẩm quy mô lớn như concerto, sonate, biểu diễn độc tấu cùng Dàn nhạc Giao hưởngNhạc viện Hà Nội, Nhà hát Giao hưởng – Hợp xướng – Nhạc Vũ Kịch Việt Nam, Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam, và đã di biểu diễn tại Phần Lan, Liên Xô (cũ), Bulgarie, Hungarie, Tiệp Khắc (cũ).

Ông đã hai lần được mời làm Giám khảo bộ môn đàn violoncelle tại Cuộc thi Âm nhạc quốc tế mang tên P.I. Tchaikovsky tại Matxcơva năm 1982 và 1986.

Trong quãng thời gian làm quản lý, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường vẫn dành thời gian cho cây đàn violoncelle mỗi ngày. Cây đàn luôn có mặt trong phòng làm việc của ông. Ông yêu cây đàn cũ – thứ tài sản quý giá mà ông từng phải bán đi nhiều thứ giá trị để đổi lấy từ người bạn chuyên sưu tầm đàn như một phần của đời sống. Cây đàn violoncelle đó gắn bó với ông từ những năm cuối của thập niên 80 đã được ông gìn giữ đến tận sau này.

Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường nói: “Tôi chưa bao giờ rời xa cây đàn, cho dù cuộc đời tôi phần nhiều thời gian cho công tác giảng dạy, đào tạo và quản lý. Nhưng có lẽ, tôi may mắn vì con người quan chức đã không giết chết con người nghệ sĩ trong tôi. Đó là điều tôi còn lại trong cuộc đời này. Quan chỉ nhất thời, còn nghệ thuật là mãi mãi...”.

Cả cuộc đời, Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường đau đáu với âm nhạc hàn lâm. Những năm tháng về già, khi đã tuổi cao sức yếu, ông vẫn đầy tâm sự: “Nhiều nguyện vọng của tôi vẫn chưa thực hiện được, các thế hệ kế cận đang ngày một mòn mỏi. Quá ít những tài năng. Nhiều lúc tôi thấy xót xa khi chăm chút đào tạo các em rồi đến lúc ra trường không có việc làm, phải đi kéo đàn ở các quán bar, cà phê… nhiều em bỏ nghề”.

Nghệ sĩ Nhân dân Bùi Gia Tường nói, từng có một gia đình hạnh phúc nhưng người vợ đầu của ông không may qua đời khi còn trẻ. Một mình ông xoay xở với hai đứa con. Sau khi lo cho con cái trưởng thành, ông đi thêm bước nữa và có cuộc sống bình dị bên một người phụ nữ hiểu và yêu thương ông. Đó là một góc riêng cho ông trở về sau những giấc mơ và cả những ước vọng về đời sống.

×