Đá Rosetta: Giải mã những chữ tượng hình bí ẩn của Ai Cập cổ đại

Vào ngày 19 tháng 7 năm 1799, những người lính Pháp kéo một phiến đá kín đáo ra khỏi đống đổ nát của bức tường phá dỡ ở Rosetta, một thành phố cảng trên đồng bằng sông Nile. Lúc đó họ đã phát hiện ra một phiến đá với đầy những chữ khắc thượng hình. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, không ai biết được giá trị thực sự của tấm bia đá này - tấm bia đá làm bằng đá lửa giống granit, chỉ cao 112 cm và rộng 75,7 cm, hóa ra là mảnh vỡ của một tấm bia cổ lớn hơn nhiều.

Quá trình tìm kiếm và phát hiện đã khiến cho phiến đá bị hư hại rất nhiều. Hai phần ba văn bản phía trên, chữ tượng hình khó đọc, bị thiếu. Ngoài ra, nhiều đường bị hư hỏng ở các cạnh. Văn bản giữa bằng chữ viết Demotic, một dạng chữ viết của người Ai Cập cổ đại được xem là ngôn ngữ của toàn dân thời điểm đó, được bảo tồn tốt nhất. Trong khi đó, phần văn bản bằng chữ Hy Lạp cổ đại được khắc ở phía dưới và có một mảnh lớn ở góc đã bị thiếu.

Vào thời điểm đó, không ai biết ba văn bản được khắc trên phiến đá có ý nghĩa gì. Chúng có phải là các thông điệp giống hệt nhau bằng các ngôn ngữ và tập lệnh khác nhau không cũng không ai rõ. Trung úy Pierre-Francois Bouchard, chỉ huy quân đoàn viễn chinh Napoléon, lúc đó đã cảm thấy bị mê hoặc bởi phiến đá này. Tuy nhiên ngay cả những nhà khảo cổ học của Pháp đi cùng họ thời điểm đó cũng không có lời giải thích nào và muốn đưa phát hiện về Pháp để điều tra thêm.

Thế nhưng nỗ lực đó đã thất bại vào năm 1801 do chiến thắng của quân Anh trước quân Pháp. Những kẻ bại trận được yêu cầu giao nộp tất cả các đồ tạo tác Ai Cập cổ đại mà người Pháp thu thập được. Và vì vậy đá Rosetta đã được đưa đến London như một chiến lợi phẩm của chiến tranh. Cho đến ngày nay, nó vẫn được trưng bày trong Bảo tàng Anh.

Hứng khởi trước phát hiện bí ẩn, các nhà nghiên cứu từ khắp Châu Âu sau đó đã đến Anh và bắt đầu giải mã những ký tự trên phiến đá này.

Silvestre de Sacy một nhà khảo cổ học người Pháp lúc đó cho rằng, phần ký tự bằng tiếng Hy Lạp cổ nói đến những ma quỷ trong văn hóa của người Ai Cập cổ đại. Năm 1802, Johan David Akerblad người Thụy Điển đã thành công trong việc đọc, giải mã những cái tên được khắc trên phiến đá. Sau đó, Thomas Young một nhà giải mã người Anh đã cố gắng giải thích ý nghĩa của phiến đá theo cách toán học, nhưng ông không hiểu ngữ pháp phức tạp của chữ viết Ai Cập cổ đại.

Cuối cùng, Jean-Francois Champollion (1790-1832), một nhà ngôn ngữ học người Pháp lại là người đạt được bước đột phá trong quá trình giải mã: Không giống như Young, ông nói thông thạo tiếng Coptic và biết rất nhiều về Ai Cập cũng như văn hóa của nó. Ông phát hiện ra rằng các ký tự của hệ thống chữ Demotic đại diện cho các âm tiết, trong khi các chữ tượng hình Ptolemaic lần lượt phản ánh âm thanh của ngôn ngữ Coptic.

"Điều này cho phép Champollion chứng minh rằng ngôn ngữ Coptic đứng sau chữ viết tượng hình", nhà Ai Cập học Christian Loeben ở Hanover nói với DW. "Đó là cách anh ấy giải mã các chữ tượng hình."

Chữ tượng hình Ai Cập - một loại chữ viết bằng hình ảnh sử dụng hình người, động vật và đồ vật - được sử dụng từ khoảng năm 3.200 trước Công nguyên đến năm 400 sau Công nguyên. Theo thời gian, ngôn ngữ viết này dần không còn được sử dụng và người ta cũng không thể đọc được nữa.

Các nhà khoa học cho rằng tấm bia được tạo ra vào khoảng năm 196 trước Công nguyên trong thời đại Ptolemaic (khoảng 323 đến 30 trước Công nguyên). Sự cai trị của vương triều Ptolemaic đã bị đe dọa bởi các cuộc tranh giành quyền lực kể từ cái chết của pharaoh Ptolemy IV. Khi một cuộc nổi dậy nổ ra vào năm 204 trước Công nguyên, theo đó những người còn lòng trung thành với pharaoh và một hội đồng linh mục của Ai Cập đã lập ra cái gọi là "Nghị định của Memphis" vào năm 196 trước Công nguyên và khắc nó lên phiến đá này..

Nó được viết theo cách mà ba nhóm dân chúng có thể đọc được: Những quý tộc và người có địa vị cao trong xã hội sẽ dùng chữ tượng hình; những quan chức thông thường sẽ sử dụng chữ viết Demotic; và những người Hy Lạp trên đất Ai Cập sử dụng chữ viết Hy Lạp cổ đại. Theo đó tấm bia với 3 văn bản gồm 3 loại chữ viết có nội dung giống hệt nhau đã được dựng lên ở Ai Cập.

Với sự giúp đỡ của đá Rosetta, Jean-Francois Champollion đã tạo ra một bảng chữ cái gồm các chữ tượng hình phiên âm và các học giả khác đã có thể sử dụng nó để dịch hoàn toàn bản khắc.

Loeben, người đứng đầu Bộ phận Ai Cập tại Bảo tàng Kestner ở Hanover, cho biết: "Nhờ Hòn đá Rosetta, Champollion đã có thể giải mã được các chữ tượng hình. Điều này đã mang lại cho người Ai Cập ‘giọng nói’ của họ". "Đồng thời, nó đánh dấu sự ra đời của Ai Cập học."

Cho đến ngày nay, Rosetta Stone được coi là một trong những phát hiện khảo cổ học quan trọng nhất từng có. Ý nghĩa của nó là rất lớn - và không chỉ đối với khoa học.

Nhà Ai Cập học người Đức Loeben nói: “Hòn đá thuộc về loài người, bất kể nó ở đâu. Các đồ vật của Ai Cập trong các viện bảo tàng trên khắp thế giới là những đại sứ tốt nhất của Ai Cập cổ đại ở bên ngoài đất nước".

Loeben hiện đang chuẩn bị một cuộc triển lãm lớn về đá Rosetta cho Bảo tàng Roemer và Pelizaeus ở Hildesheim, Đức. Chương trình "Giải mã" sẽ bắt đầu vào ngày 9 tháng 9 năm 2023.

Bắt đầu từ ngày 13 tháng 10 năm 2022, một cuộc triển lãm lớn tại Bảo tàng Anh ở London với tiêu đề "Chữ tượng hình: Mở khóa Ai Cập cổ đại" sẽ tôn vinh những thành tựu khám phá của các nhà nghiên cứu - đúng 200 năm sau khi nhân loại giải mã được những chữ tượng hình trên phiến đá.