Danh sách sáp nhập tỉnh thành 2025, Đà Nẵng "đón" Quảng Nam, đây là quê hương một bà chúa-Đoàn Quý phi, cả làng trăm năm tưởng nhớ

Trong dòng chảy lịch sử đầy thăng trầm của dân tộc, Quảng Nam – vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi giao thoa của văn hóa Champa và Đại Việt – tự hào là quê hương của nhiều bậc danh nhân, trong đó phải kể đến Bà chúa Tằm tang Đoàn Quý phi.

Tên tuổi của bà chúa này gắn liền với sự phát triển rực rỡ của nghề tằm tang, dệt lụa, góp phần làm nên sự thịnh vượng cho đất nước dưới vương triều nhà Nguyễn.

Bà chúa Tằm Tang Đoàn Quý phi tên thật là Đoàn Thị Ngọc, sinh ra từ làng cổ Chiêm Sơn, xã Duy Trinh, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Bà là con gái thứ ba của Thạch Quận Công Đoàn Công Nhạn và phu nhân Võ Thị Thành.

Ngay từ nhỏ, Đoàn Thị Ngọc đã nổi tiếng khắp vùng với vẻ đẹp "sáng thơm, tú mị" và tư chất thông minh, hiền hậu. Bà gắn bó với nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa, một nghề truyền thống của quê hương làng Chiêm Sơn.

Cuộc đời bà chúa Tằm Tang Đoàn Quý phi có một giai thoại nên thơ đi vào truyền thuyết dân gian và sử sách vương triều nhà Nguyễn.

Khu di tích Lăng mộ bà chúa Tằm tang-Bà Đoàn Quý Phi, làng cổ Chiêm Sơn, xã Duy Trinh, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam trên tuyến đường đến khu tháp cổ Champa Mỹ Sơn. Ảnh: Khánh Linh.

Chuyện kể rằng, vào năm 1615, khi bà Đoàn Thị Ngọc khoảng 15 tuổi, một đêm trăng sáng, bà đang hái dâu bên bãi và cất tiếng hát trong trẻo. Lúc bấy giờ, chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên trong chuyến tuần du Quảng Nam, cùng con trai là Hoàng tử Nguyễn Phúc Lan, dạo thuyền trên sông Thu Bồn.

Nghe tiếng hát lạ và quyến rũ ấy, Hoàng tử Nguyễn Phúc Lan đã cho người tìm hỏi và say đắm nhan sắc, tài năng của bà. Mối lương duyên trời định ấy đã đưa Đoàn Thị Ngọc về làm phi tần của Hoàng tử Nguyễn Phúc Lan.

Đoàn Quý phi có công lao to lớn đối với nghề tằm tang, dệt lụa xứ Quảng Nam

Sau khi kết duyên với Hoàng tử Nguyễn Phúc Lan, Đoàn Thị Ngọc chuyển về sống tại Dinh trấn Thanh Chiêm (nay thuộc xã Điện Phương, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam).

Tại đây, bà không quên nghề truyền thống của mình mà ra sức khuyến khích, truyền bá kỹ thuật trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa cho dân chúng.

Bà đã đích thân hướng dẫn cách nuôi tằm, chăm sóc con tằm, kéo tơ và dệt lụa theo những phương pháp tốt nhất.

Với sự hỗ trợ của bà, nghề tằm tang ở các vùng như Điện Bàn, Duy Xuyên, và dọc sông Thu Bồn đã phát triển mạnh mẽ, cho ra đời những sản phẩm tơ lụa có chất lượng cao, nổi tiếng khắp Đàng Trong.

Hàng năm, tàu thuyền của Nhật Bản, Bồ Đào Nha, Hà Lan… đã đến đây để mua tơ sống và các loại lụa.

Mặt hàng lụa của xứ Đàng Trong vô cùng phong phú, có các loại lượt (lụa trơn và thưa), sa (lụa mỏng và trơn), the (lụa nhẹ và sáng), xuyến (lụa dày màu sáng), nhiễu (lụa trơn, dày và được nhuộm đen), van (lụa có hoa văn, chất lượng), đoạn (chất lượng lụa rất tốt), gấm (lụa cao cấp), là (lụa dệt từ tơ nõn, có đường sọc dọc theo chiều dài)...

Nhìn thấy những cánh đồng dâu trù phú khắp vùng, giáo sĩ Christoforo Borri đến Cửa Hàn năm 1618 đã viết: “Người Đàng Trong không những cung cấp tơ cho nhu cầu của họ mà còn cung ứng cho Nhật Bản và đưa sang Vương quốc Lào để từ đó người ta lại chuyển đến Tây Tạng, bởi lẽ loại tơ này tuy không nhỏ mịn bằng loại tơ của Trung Hoa nhưng bền chắc hơn nhiều”.

Trong “Phủ biên tạp lục” khắc in năm 1776, Lê Quý Đôn cũng có ghi: “Ở Quảng Nam, lụa thuế chỉ lấy ở hai phủ Thăng Hoa và Điện Bàn. Phủ Điện Bàn, huyện Phú Châu nộp thuế hai ngàn ba trăm năm mươi tấm...

Lụa mà Đoan Quận công (sau này là chúa Tiên Nguyễn Hoàng) trước đây đã lấy cống phú thì rộng một thước, dài ba mươi thước, dày như mắm sợi...” chính là nói tới lụa của xứ Đàng Trong mà Bà chúa Tằm Tang đã khởi nghiệp hưng tịnh từ thế kỷ 17.

Lụa xứ Quảng dưới thời bà chúa Tằm Tang Đoàn Quý phi đã theo "con đường tơ lụa trên biển" thông qua cảng thị Faifo (phố cổ Hội An, tỉnh Quảng Nam ngày nay) để đến với nhiều nước trên thế giới như Nhật Bản, Bồ Đào Nha, Hà Lan.

Chính nhờ những đóng góp không ngừng nghỉ này mà Quý phi họ Đoàn được nhân dân suy tôn là "Bà chúa Tằm tang".

Trình diễn hoạt cảnh cuộc gặp gỡ định mệnh giữa cô gái thôn quê Quảng Nam tên Đoàn Thị Ngọc với Hoàng tử Nguyễn Phúc Lan, con trái chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên. Cô gái ấy sau này là Đoàn Quý phi, vợ chúa Thượng Nguyễn Phúc Lan, tức là bà chúa Tằm tang của vương triều nhà Nguyễn. Ảnh: TL.

Đây không chỉ là một danh hiệu mà còn là sự tri ân sâu sắc của người dân đối với công lao của bà trong việc mang lại sự thịnh vượng cho nghề dệt lụa, một ngành kinh tế quan trọng của xứ Đàng Trong lúc bấy giờ.

Về cuối đời, Đoàn Quý Phi rời phủ chúa ở Kim Long, Phú Xuân (Huế ngày nay) để trở về sống tại Dinh trấn Thanh Chiêm, (TX Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam ngày nay) cùng con cháu và bà con quê hương. Bà qua đời vào ngày 12 tháng 7 năm 1661, hưởng thọ 60 tuổi.

Theo di nguyện của bà, Chúa Hiền Nguyễn Phúc Tần đã đưa mẹ về an nghỉ tại quê hương Duy Xuyên (tỉnh Quảng Nam). Ngày nay, Khu di tích Lăng mộ bà Đoàn Quý phi-Đoàn Thị Ngọc) vẫn tọa lạc tại làng cổ Chiêm Sơn, xã Duy Trinh, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam.

Bản đồ mô tả con đường tơ lụa trên bộ và trên biển. Tại Việt Nam, các thương thuyền có thể cập bến hoặc xuất phát ở Luy Lâu, Hà Nội, Vân Đồn, Phố Hiến, Hội An, Cù Lao Chàm, Vijaya (Thị Nại), Óc Eo (vương quốc cổ Phù Nam). Ảnh: TL.

Đây là một di tích lịch sử - văn hóa quan trọng, nơi thờ phụng và tưởng nhớ công lao của bà chúa Tằm tang. Hàng năm, người dân địa phương và du khách vẫn đến đây để dâng hương, thể hiện lòng biết ơn đối với người phụ nữ đã có công lớn trong việc gây dựng và phát triển nghề tằm tang, dệt lụa, góp phần làm rạng danh đất Quảng.

Bà Chúa Tằm tang Đoàn Thị Ngọc mãi mãi là một hình tượng cao đẹp, đại diện cho trí tuệ, sự cần mẫn và tấm lòng vì dân của người phụ nữ Việt Nam, đặc biệt là phụ nữ xứ Quảng.

Bà Chúa Tằm tang Đoàn Quý phi-Đoàn Thị Ngọc không chỉ là niềm tự hào của riêng người dân Duy Xuyên mà còn là một phần không thể thiếu trong lịch sử và văn hóa của Quảng Nam. Tên tuổi của bà mãi mãi được khắc ghi như một biểu tượng của sự khéo léo, cần cù và tinh thần sáng tạo, góp phần làm rạng danh quê hương và đất nước.

Và dĩ nhiên, trên bản đồ sáp nhập tỉnh mới nhất, khi tỉnh Quảng Nam hợp nhất với Đà Nẵng, người dân thành phố mới Đà Nẵng hẳn tự hào về một người con gái xinh đẹp, đảm đang, người đã góp phần quan trọng làm rạng danh lụa Đàng Trong, lụa Quảng Nam-thứ hàng đắt đỏ dành cho giới quyền quý được trao đổi trên "con đường tơ lụa trên biển" thông qua cảng thị Hội An từng một thời sầm uất nhất khu vực.

×