Đổi mới thủ tục hải quan: Tạo thuận lợi thương mại, tăng sức cạnh tranh quốc gia

Đổi mới thủ tục hải quan: Tạo thuận lợi thương mại, tăng sức cạnh tranh quốc gia

Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh cải cách thể chế, chuyển đổi số và hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới, việc ban hành Luật Hải quan sửa đổi cùng với Nghị định số 167/2025/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn thi hành đã đánh dấu một bước chuyển đáng kể: từ tư duy “quản lý kiểm soát” sang “tạo thuận lợi, đồng hành”, lấy doanh nghiệp làm trung tâm, lấy hiệu quả và minh bạch làm thước đo cải cách.

Hoàn thiện thể chế hải quan, từ yêu cầu thực tiễn đến đột phá chính sách

Sau gần một thập kỷ triển khai, Nghị định số 08/2015/NĐ-CP và Nghị định số 59/2018/NĐ-CP đã góp phần quan trọng trong việc cụ thể hóa Luật Hải quan, tạo khuôn khổ pháp lý tương đối đầy đủ cho hoạt động xuất nhập khẩu, đồng thời thúc đẩy cải cách hành chính trong lĩnh vực hải quan. Những kết quả đạt được là không thể phủ nhận, đặc biệt trong việc rút ngắn thời gian thông quan và tăng cường kỷ cương quản lý nhà nước.

Tuy nhiên, thực tiễn vận hành cũng cho thấy, cùng với sự biến động nhanh chóng của thương mại toàn cầu, sự phát triển của chuỗi cung ứng xuyên biên giới và sự gia tăng mạnh mẽ của thương mại điện tử, nhiều quy định đã bộc lộ độ “trễ” so với thực tiễn. Một số quy định không còn phù hợp, thậm chí chồng chéo với các văn bản pháp luật mới ban hành, làm gia tăng chi phí tuân thủ và giảm tính dự báo cho doanh nghiệp.

Đặc biệt, sự ra đời của Luật Quản lý thuế, các nghị định sửa đổi trong lĩnh vực thuế, đầu tư, tài chính, cùng với việc Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, đã đặt ra yêu cầu cấp thiết phải điều chỉnh chính sách hải quan theo hướng minh bạch hơn, thuận lợi hơn và tiệm cận các chuẩn mực quản lý hiện đại của thế giới.

Trong bối cảnh đó, việc Chính phủ ban hành Nghị định số 167/2025/NĐ-CP ngày 30/6/2025, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 08/2015/NĐ-CP, mang ý nghĩa của một bước hoàn thiện thể chế có tính chiến lược.

Nghị định số 167/2025/NĐ-CP được xây dựng trên cơ sở bám sát các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là Chiến lược phát triển hải quan đến năm 2030; Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 66/NQ-CP của Chính phủ về cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Đáng chú ý, Nghị định số 167/2025/NĐ-CP đã kịp thời cập nhật, điều chỉnh các quy định cho phù hợp với mô hình tổ chức bộ máy mới của ngành Hải quan, bảo đảm sự thống nhất về thẩm quyền, chức danh và phương thức thực hiện thủ tục. Việc tổ chức thông quan theo hướng tập trung, linh hoạt hơn theo địa bàn và loại hình hàng hóa không chỉ giúp giảm ách tắc trong thực tiễn, mà còn thể hiện tư duy quản lý hiện đại, lấy hiệu quả và tinh thần phục vụ làm mục tiêu xuyên suốt.

Cắt giảm thủ tục, thúc đẩy số hóa, lấy doanh nghiệp là trung tâm của cải cách

Một trong những điểm nhấn rõ nét nhất của Nghị định số 167/2025/NĐ-CP là đẩy mạnh cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, gắn chặt với yêu cầu chuyển đổi số trong lĩnh vực hải quan. Đây không chỉ là cải cách về hình thức, mà là sự chuyển đổi phương thức quản lý, hướng tới một nền hải quan hiện đại, minh bạch và vận hành chủ yếu trên nền tảng dữ liệu.

Theo đó, nhiều quy định về hồ sơ giấy, chứng từ không còn phù hợp đã được bãi bỏ hoặc thay thế bằng phương thức điện tử, qua đó rút ngắn thời gian thông quan, giảm chi phí tuân thủ và hạn chế tiếp xúc trực tiếp giữa doanh nghiệp với cơ quan quản lý. Việc thu hẹp các trường hợp được khai hải quan bằng hồ sơ giấy, chuyển mạnh sang khai báo điện tử là bước đi tất yếu trong tiến trình xây dựng Chính phủ số, kinh tế số.

Cùng với đó, hàng loạt thành phần hồ sơ đã được cắt giảm, từ thủ tục đối với hàng hóa trung chuyển, quá cảnh, tái nhập, tái xuất đến thủ tục đối với phương tiện vận tải xuất nhập cảnh. Những điều chỉnh này, dù mang tính kỹ thuật, nhưng lại tác động trực tiếp đến chi phí thời gian và nguồn lực của doanh nghiệp, yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập.

Đặc biệt, Nghị định 167/2025/NĐ-CP đã tháo gỡ nhiều vướng mắc kéo dài trong hoạt động gia công, sản xuất hàng xuất khẩu. Việc đơn giản hóa yêu cầu chứng từ khi doanh nghiệp thông báo cơ sở sản xuất, bãi bỏ quy định phải nộp nhiều loại giấy tờ về quyền sở hữu, sử dụng mặt bằng ngay tại thời điểm nhập khẩu nguyên liệu đã phản ánh đúng thực tiễn sản xuất linh hoạt hiện nay, đồng thời thể hiện rõ quan điểm cải cách theo hướng “tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp, kiểm soát có trọng tâm”.

Song song với đó, việc sửa đổi quy định về xuất khẩu, nhập khẩu tại chỗ được xem là một bước đột phá quan trọng. Bằng cách thống nhất khái niệm hàng hóa xuất nhập khẩu tại chỗ, không phân biệt thương nhân nước ngoài “có hiện diện” hay “không có hiện diện” tại Việt Nam, Nghị định số 167/2025/NĐ-CP đã tháo gỡ một điểm nghẽn pháp lý tồn tại nhiều năm, bảo đảm sự thống nhất của hệ thống pháp luật và phù hợp với thông lệ thương mại quốc tế.

Trong tiến trình số hóa, Nghị định cũng đặt nền móng cho mục tiêu chấm dứt yêu cầu nộp hồ sơ giấy trong thủ tục hải quan ngay trong năm 2025, trừ một số trường hợp đặc biệt. Việc kết nối, chia sẻ dữ liệu kiểm tra chuyên ngành thông qua Cổng thông tin một cửa quốc gia không chỉ góp phần giảm thủ tục, mà còn nâng cao tính minh bạch, phòng ngừa tiêu cực và tăng hiệu quả giám sát.

Luật Hải quan sửa đổi: Mở đường cho đổi mới sáng tạo và doanh nghiệp công nghệ cao

Trước đó, ngày 25/6/2025, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật số 90/2025/QH15, sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hải quan cùng nhiều luật liên quan, có hiệu lực từ 1/7/2025. Đây là dấu mốc quan trọng, tạo nền tảng pháp lý cho việc tháo gỡ các điểm nghẽn trong hoạt động xuất nhập khẩu, đặc biệt với các doanh nghiệp công nghệ cao và công nghiệp bán dẫn.

Một trong những đổi mới cốt lõi là mở rộng chế độ doanh nghiệp ưu tiên (AEO). Theo đó, các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp bán dẫn, công nghệ cao, công nghệ chiến lược, công nghệ số trọng điểm được áp dụng chế độ ưu tiên mà không cần đáp ứng điều kiện về kim ngạch và tuân thủ pháp luật hải quan, thuế trong 2 năm liên tục như trước đây.

Quy định này đặc biệt có ý nghĩa với các doanh nghiệp mới thành lập, doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ, giúp họ tiếp cận cơ chế ưu tiên ngay từ giai đoạn đầu, qua đó tăng sức hấp dẫn của môi trường đầu tư và phù hợp với tốc độ đổi mới nhanh của các ngành công nghệ mũi nhọn.

Cùng với đó, Luật Hải quan sửa đổi đã bổ sung quy định riêng về kiểm tra, giám sát hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu tại chỗ, tạo hành lang pháp lý thống nhất, minh bạch. Thực tiễn cho thấy, mỗi năm có gần 2 triệu tờ khai xuất nhập khẩu tại chỗ được thực hiện, việc đơn giản hóa thủ tục giúp doanh nghiệp tiết kiệm đáng kể thời gian, chi phí logistics, đồng thời tăng tính linh hoạt cho chuỗi cung ứng.

Hải quan số, Hải quan thông minh: Nền tảng cho hội nhập bền vững

Chuỗi sửa đổi từ Luật Hải quan đến Nghị định và các thông tư hướng dẫn đã hình thành một hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, có tính dự báo cao, tạo nền tảng để Việt Nam từng bước chuyển sang mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh.

Theo định hướng của Bộ Tài chính và ngành Hải quan, trong giai đoạn tới, Luật Hải quan sẽ tiếp tục được rà soát, sửa đổi toàn diện để đáp ứng yêu cầu quản lý trong bối cảnh các mô hình kinh tế mới, thương mại điện tử, trí tuệ nhân tạo và kinh tế nền tảng phát triển mạnh mẽ. Mục tiêu là quản lý hiệu quả nhưng không cản trở sáng tạo, kiểm soát rủi ro nhưng không gia tăng gánh nặng thủ tục.

Ở chiều ngược lại, doanh nghiệp cũng được đặt trong vai trò chủ động hơn. Tuân thủ pháp luật không còn là nghĩa vụ thụ động, mà trở thành lợi thế cạnh tranh, gắn với yêu cầu nâng cao quản trị nội bộ, minh bạch hóa hoạt động và quản lý rủi ro.

Quan trọng hơn, thông điệp xuyên suốt mà ngành Hải quan gửi tới cộng đồng doanh nghiệp là: cải cách thể chế hải quan là “đột phá của đột phá”, không chỉ nhằm tạo thuận lợi thương mại, mà còn góp phần củng cố niềm tin, thu hút đầu tư, thúc đẩy xuất khẩu và nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Thực tiễn triển khai cho thấy, bên cạnh việc ban hành chính sách, ngành Hải quan đã chủ động đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình thực thi các quy định mới. Việc kịp thời tiếp nhận, hướng dẫn và tháo gỡ vướng mắc đã góp phần củng cố niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp đối với nỗ lực cải cách thể chế của Nhà nước.

Quan trọng hơn, chuỗi sửa đổi từ Luật Hải quan, Nghị định đến các Thông tư hướng dẫn đã hình thành một hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ và có tính dự báo cao. Đây chính là nền tảng quan trọng để Việt Nam từng bước chuyển sang mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy thương mại, đầu tư và hội nhập quốc tế bền vững.

“Đổi mới thủ tục hải quan tập trung vào hoàn thiện thể chế theo hướng thống nhất, minh bạch, phù hợp với các cam kết quốc tế; đồng thời cắt giảm mạnh thủ tục hành chính, đẩy nhanh số hóa, rút ngắn thời gian thông quan. Cùng với việc tháo gỡ các điểm nghẽn pháp lý trong hoạt động xuất nhập khẩu tại chỗ, gia công, sản xuất xuất khẩu, ngành Hải quan tiếp tục đổi mới chế độ doanh nghiệp ưu tiên, tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ cao, qua đó nâng cao sức cạnh tranh. Những cải cách này đang tạo nền tảng quan trọng để xây dựng Hải quan số, Hải quan thông minh, đồng hành cùng doanh nghiệp trong tiến trình hội nhập”.

×