Hợp tác khoa học công nghệ Việt Nam - Trung Quốc: Rộng mở những tiềm năng

Khoa học công nghệ được đánh giá là lĩnh vực to lớn, được quan tâm trong chuyến thăm lần thứ tư của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình đến Việt Nam (từ ngày 14 đến 15/4/2025).

Chuyến thăm cấp nhà nước của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến Việt Nam diễn ra ngày 14-15/4, theo lời mời của Tổng Bí thư Tô Lâm và Chủ tịch nước Lương Cường.

Với việc khu vực tư nhân đóng góp hơn 70% thành tựu đổi mới khoa học công nghệ, Trung Quốc đang thiết lập một mô hình phát triển công nghệ mới, dựa trên doanh nghiệp làm trung tâm.

Thành công của Trung Quốc đã tạo nguồn động lực, mang lại cơ hội phát triển mới cho quá trình hiện đại hóa của các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Trao đổi với báo giới nhân chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình về tiềm năng, ý nghĩa của hợp tác khoa học công nghệ Việt Nam - Trung Quốc, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh, Việt Nam sẵn sàng làm sâu sắc hơn nữa hợp tác khoa học công nghệ với Trung Quốc, trong đó mong muốn Trung Quốc tăng cường hợp tác về đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ về vốn trong lĩnh vực này để tạo nền tảng vững chắc khi Việt Nam và Trung Quốc đều bước vào kỷ nguyên mới, thời đại mới phát triển phồn vinh, thịnh vượng của hai dân tộc.

Hợp tác khoa học công nghệ Việt Nam - Trung Quốc phát triển mạnh mẽ

Năng lượng tái tạo là lĩnh vực được ưu tiên hợp tác chuyển giao công nghệ giữa hai nước. Việt Nam đang thúc đẩy chuyển đổi năng lượng và thực hiện Quy hoạch Điện VIII với tỷ trọng lớn cho điện gió, điện mặt trời, điện lưu trữ…; do đó rất cần học hỏi kinh nghiệm và công nghệ từ các nước đi trước.

Trung Quốc, với nhiều thành công về hiện đại hóa ngành năng lượng, làm chủ từ khâu thiết kế, sản xuất đến vận hành hệ thống điện tái tạo, được Việt Nam đánh giá cao.

Theo đó, hàng loạt dự án hợp tác công nghệ năng lượng sạch đã được triển khai. PowerChina – tập đoàn hàng đầu Trung Quốc về năng lượng và hạ tầng, đang hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp Việt Nam trong các dự án điện gió, điện mặt trời và đào tạo nhân lực tại chỗ.

Việc PowerChina áp dụng các công nghệ tiên tiến về lưu trữ năng lượng (ví dụ: mô hình thủy điện tích năng) nhằm giúp Việt Nam giải bài toán ổn định lưới điện khi tích hợp nhiều nguồn tái tạo. Ngoài ra, hai nước đã thống nhất mở rộng hợp tác “phát triển xanh”, bao gồm phát triển các nguồn năng lượng mới như điện gió, điện mặt trời.

Một dự án tiêu biểu là hợp tác giữa Tập đoàn T&T của Việt Nam với các đối tác Trung Quốc. Tháng 10/2023, tại Tọa đàm doanh nghiệp Việt–Trung ở Trùng Khánh, T&T Group đã ký biên bản ghi nhớ với Cospowers và Goldwind – những doanh nghiệp hàng đầu Trung Quốc về công nghệ lưu trữ và năng lượng gió.

Lĩnh vực sản xuất công nghiệp – đặc biệt là công nghiệp chế tạo công nghệ cao, cũng đang chứng kiến sự chuyển giao công nghệ mạnh mẽ nhờ dòng vốn đầu tư Trung Quốc vào Việt Nam.

Trong những năm gần đây, các doanh nghiệp Trung Quốc liên tục đầu tư mở nhà máy sản xuất linh kiện điện tử, thiết bị công nghệ tại Việt Nam, kéo theo việc mang sang nhiều bí quyết kỹ thuật và công nghệ sản xuất hiện đại.

Thủ tướng Phạm Minh Chính tiếp ông Vương Tiểu Quân, Phó TGĐ Tập đoàn Power China hồi tháng 9/2023. Ảnh: TTXVN.

Năm 2023, Trung Quốc vươn lên trở thành nhà đầu tư lớn thứ 2 tại Việt Nam với 4,47 tỷ USD vốn đăng ký (tăng 77,6% so với 2022), tập trung chủ yếu ở lĩnh vực công nghiệp chế tạo. Trong Quý I/2025, các doanh nghiệp Trung Quốc dẫn đầu về số dự án mới (251 dự án, chiếm gần 30% tổng dự án), phản ánh làn sóng mở rộng sản xuất và chuyển giao công nghệ quy mô lớn sang Việt Nam .

Nhiều dự án FDI Trung Quốc tại Việt Nam thuộc lĩnh vực công nghệ cao đã được triển khai, góp phần nâng tầm năng lực sản xuất trong nước. Ví dụ, tại Bắc Ninh cuối 2024, hai dự án lớn từ nhà đầu tư Trung Quốc đã khởi công: Nhà máy Victory Giant Technology Việt Nam (của công ty Victory Giant, Quảng Đông) sản xuất các loại bản mạch in (PCB) nhiều lớp độ chính xác cao, vốn đầu tư 520 triệu USD; và Nhà máy Green Precision sản xuất linh kiện điện tử chính xác cho loa, điện thoại, máy tính bảng…, vốn 120 triệu USD.

Trong khi đó, hợp tác chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực Công nghệ thông tin (CNTT) và viễn thông giữa Việt Nam và Trung Quốc cũng rất sôi động, tập trung vào các mảng như hạ tầng số, mạng viễn thông 5G, trí tuệ nhân tạo (AI) và chuyển đổi số. Trung Quốc hiện là cường quốc hàng đầu về các công nghệ mới như AI, mạng 5G, điện toán đám mây, tự động hóa…

Việt Nam mong muốn học hỏi kinh nghiệm từ sự phát triển “thần tốc” của Trung Quốc trong 40 năm qua về CNTT và đổi mới sáng tạo. Chính vì vậy, hợp tác về chuyển đổi số được coi là một trọng tâm trong quan hệ hai nước. Phía Việt Nam nhấn mạnh mong muốn các doanh nghiệp công nghệ Trung Quốc đầu tư, mang đến Việt Nam dây chuyền công nghệ hiện đại để cùng phát triển hạ tầng số và kinh tế số.

Trong những năm qua, các tập đoàn viễn thông – công nghệ thông tin hàng đầu của Trung Quốc đã tích cực mở rộng hiện diện tại Việt Nam. Tiêu biểu là Huawei và ZTE – hai hãng viễn thông lớn, đã hợp tác chặt chẽ với Việt Nam trong phát triển mạng lưới viễn thông. Huawei hiện đầu tư mạnh vào Việt Nam, phối hợp với nhiều doanh nghiệp và cơ quan để xây dựng hạ tầng 4G/5G, mạng băng thông rộng, đồng thời hỗ trợ đào tạo nhân lực số.

Bên cạnh viễn thông, hợp tác trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ số cũng được đẩy mạnh. Hiện tại, nhiều viện nghiên cứu và trường đại học của Việt Nam đang kết nối với đối tác Trung Quốc thông qua các hội thảo, diễn đàn về AI và đổi mới sáng tạo để trao đổi tri thức, tiếp nhận chuyển giao các thuật toán, nền tảng công nghệ mới.

Một ví dụ điển hình là chương trình “Thanh niên xuất sắc quốc tế” do Trung Quốc khởi xướng, qua đó nhiều nhà khoa học trẻ Việt Nam đã sang Trung Quốc học tập, nghiên cứu trong lĩnh vực AI, robot, qua đó tiếp thu những kiến thức tiên tiến để áp dụng tại Việt Nam.

Hợp tác khoa học công nghệ Việt Nam - Trung Quốc: Tác động và kết quả đối với Việt Nam

Các chương trình và dự án chuyển giao công nghệ Việt – Trung đã mang lại nhiều tác động tích cực cho năng lực công nghệ và sự phát triển của Việt Nam.

3 năm qua, Viện Khoa học vật liệu hợp tác với Viện Hàn lâm khoa học Trung Quốc, phát triển 2 mũi nhọn công nghệ là pin lithium và pin hydro. Nếu pin lithium ứng dụng phổ biến cho điện thoại, máy tính, xe điện thì pin nhiên liệu hydro hoàn toàn không phát thải trong quá trình sử dụng. Việt Nam có thêm cơ hội đào tạo đội ngũ chuyên gia, từng bước làm chủ công nghệ tích trữ, điện phân, chế tạo pin, từ công suất suất nhỏ 1KW lên tới 1MW.

18 năm qua, đại học Bách Khoa Hà Nội hợp tác với một số đại học của Trung Quốc như Đại học Thanh Hoa, Nam Kinh, công bố mô hình mới như hệ thống cảm biến cảnh báo nguy cơ cháy nổ khí hiếm trong hầm lò. Doanh nghiệp trong trường đại học thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học. Hai bên hợp tác trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và sẽ đào tạo cử nhân Tiếng Trung lĩnh vực khoa học kỹ thuật trong năm học mới.

PGS.TS. Huỳnh Quyết Thắng - Giám đốc Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết: "Học với các đối tác của Trung Quốc sẽ giúp cho chúng ta rút ngắn thời gian nghiên cứu, chúng ta học được những bài học kinh nghiệm của Trung Quốc. Khi đầu tư vào khoa học công nghệ mà hướng tới những lĩnh vực ứng dụng trong cuộc sống, Trung Quốc tôi nghĩ rất mạnh ở điểm này. Đấy cũng là kỳ vọng của Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị".

Việc làm chủ công nghệ hydro ở công suất lớn không những là bài toán về giảm khí thải.

Nhờ tiếp thu công nghệ từ các dự án hợp tác, Việt Nam đã dần làm chủ một số quy trình sản xuất hiện đại. Đơn cử, việc các doanh nghiệp Trung Quốc xây dựng nhà máy PCB, linh kiện điện tử ở Việt Nam đã giúp chuyển giao kỹ thuật sản xuất bảng mạch đa lớp, linh kiện điện tử chính xác – những lĩnh vực mà trước đây Việt Nam chưa có kinh nghiệm. Điều này góp phần đưa Việt Nam tham gia sâu hơn chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu, gia tăng giá trị xuất khẩu công nghiệp công nghệ cao.

Nhờ học hỏi công nghệ điện gió, điện mặt trời, lưu trữ điện từ Trung Quốc, Việt Nam có điều kiện thuận lợi để thực hiện mục tiêu chuyển đổi sang năng lượng sạch. Các dự án hợp tác như nhà máy pin lưu trữ sẽ giúp Việt Nam tự chủ một phần công nghệ lưu trữ năng lượng, giải quyết điểm nghẽn về tích hợp năng lượng tái tạo. Bên cạnh đó, tiếp thu kinh nghiệm Trung Quốc về nhiên liệu xanh, lưới điện thông minh hỗ trợ Việt Nam vận hành hệ thống điện ổn định, giảm phát thải và ứng phó tốt hơn với biến đổi khí hậu.

Trong khi đó, việc các tập đoàn như Huawei, ZTE tích cực đào tạo nhân lực và chuyển giao giải pháp ICT đã đẩy nhanh tiến độ chuyển đổi số tại Việt Nam. Hiện nay, Việt Nam đã thử nghiệm thành công mạng 5G tại một số nơi với sự hỗ trợ kỹ thuật từ đối tác Trung Quốc.

Nhiều ứng dụng công nghệ (AI, điện toán đám mây) của Trung Quốc cũng được chuyển giao cho doanh nghiệp Việt, giúp nâng cao hiệu suất và năng lực sáng tạo nội địa. Thông qua các dự án hợp tác R&D, trình độ nghiên cứu khoa học của Việt Nam (đặc biệt ở giới trẻ) cũng được cải thiện, có thêm kinh nghiệm quốc tế và mạng lưới kết nối.

Điều mang tính dài hơi, đó là hầu hết các chương trình chuyển giao đều kèm theo hoạt động đào tạo cán bộ, kỹ sư Việt Nam. Nhờ đó, một lực lượng nhân lực kỹ thuật trình độ cao đang dần hình thành.

Trong lĩnh vực viễn thông, các học viện mạng do Huawei hỗ trợ đã đào tạo nhiều kỹ sư mạng Việt Nam nắm vững công nghệ 5G, AI. Lực lượng nhân lực này chính là nòng cốt để tiếp nhận, duy trì và phát triển công nghệ được chuyển giao về lâu dài.

Khi đã tiếp thu công nghệ, Việt Nam có cơ hội cải tiến, sáng tạo dựa trên nền tảng đó. Chẳng hạn, sau khi làm chủ công nghệ pin LFP (từ dự án với Gotion), các kỹ sư Việt có thể nghiên cứu cải tiến để ứng dụng pin cho nhiều mục đích (xe điện, lưu trữ) phù hợp thị trường trong nước. Sự kết hợp giữa công nghệ nhập khẩu và sáng tạo bản địa giúp Việt Nam từng bước xây dựng năng lực công nghệ nội sinh, giảm dần khoảng cách với các nước phát triển.

Rõ ràng, các chương trình và dự án chuyển giao công nghệ giữa Việt Nam và Trung Quốc đã đóng góp thiết thực vào quá trình hiện đại hóa nền kinh tế Việt Nam. Dù vẫn còn những thách thức (như hấp thụ công nghệ ở mức độ cao hơn, bảo đảm cân bằng lợi ích), nhưng nhìn chung kết quả đạt được rất đáng khích lệ.

Việt Nam cũng từng bước nâng cao được năng lực công nghệ quốc gia, sẵn sàng cho những mục tiêu phát triển cao hơn trong tương lai, với sự hỗ trợ và hợp tác chặt chẽ từ Trung Quốc.

×