Khu mộ cổ 400 năm trông đồ sộ ở tỉnh Phú Thọ mới, "cất giấu" bí mật khó đoán của dòng họ giàu có bậc nhất đất Mường

Kỳ bí khu mộ cổ Đống Thếch ở xứ Mường của tỉnh Phú Thọ mới (địa phận tỉnh Hòa Bình trước sáp nhập)

Những ngày cuối tháng 10, men theo con đường bê tông mới mở giữa cánh đồng lúa chín vàng rực, chúng tôi tìm về khu mộ cổ Đống Thếch, thuộc xóm Chiềng, xã Kim Bôi, tỉnh Phú Thọ (xã Vĩnh Đồng, huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình cũ). Từ xa, khu mộ cổ đã hiện ra sừng sững, tựa như một "rừng đá" im lìm, đầy huyền bí.

Đập vào mắt chúng tôi là hàng trăm ngôi mộ cổ nằm giữa cỏ xanh. Quanh các nấm mồ là những cột đá sừng sững, chiếc cao, chiếc thấp.

Nhiều cột đá đã phủ một lớp rêu xanh cổ kính. Có cột đá to nhất, chiều rộng hơn 1m, vươn cao gần 4m như một biểu tượng quyền lực thách thức thời gian. Trên các phiến đá, những dòng chữ khắc cổ mờ đi, càng làm tăng thêm vẻ bí ẩn.

Dẫn chúng tôi đi thăm khu mộ, ông Bùi Văn Hùng, nguyên Bí thư Đảng ủy xã Vĩnh Đồng, một người nặng lòng với văn hóa Mường, giải thích: "Theo tiếng Mường, "Đống" là từ cổ chỉ những ngôi mộ, còn "Thếch" là tên một địa danh cũ ở Mường Động này".

Với giọng đầy tự hào xen lẫn kính cẩn, ông Hùng kể: “Với người dân địa phương, đây là "thánh địa" bất khả xâm phạm của nhà lang Mường Động.

Nó gắn liền với truyền thuyết về dòng họ Đinh, dòng họ quan lang giàu có và thế lực nhất của người Mường xưa. Những truyền thuyết về nó đến nay vẫn chưa được khám phá hết”.

Theo các tài liệu cổ và lời kể của ông Hùng, từ xa xưa, dòng họ Đinh đã cai quản cả vùng Mường Động rộng lớn. Người khai lập dòng họ là cụ Đinh Như Lệnh.

Tuy nhiên, nhân vật kiệt xuất nhất, đưa dòng họ lên đỉnh cao quyền lực chính là cụ Đinh Công Kỷ (sinh năm 1592, mất năm 1647). Cụ Kỷ không chỉ là một thổ tù Mường, mà còn là một tướng tài của Trịnh Kiểm, có công lớn giúp vua Lê Trung Hưng chống giặc, xây dựng triều chính.

Nhờ công lao đó, cụ được triều đình ban tước Chưởng vệ đề đốc Uy quận công và được ban quyền cai quản, thế tập vùng Mường Động.

Sự giàu có và vị thế của dòng họ này được thể hiện rõ nét qua các nghi lễ. Tài liệu dòng họ Đinh ghi lại, ngày 22/2/1650, khi cụ Đinh Công Kỷ qua đời, tang lễ đã được cử hành vô cùng long trọng.

"Đoàn tang lễ có tới 15 xe tang, 7 con voi, 5 con ngựa và 20 hình nhân. Cụ được mai táng theo tước Hầu. Quan tài làm bằng gỗ trám đen, loại gỗ quý nhất vùng, bên ngoài sơn son thếp vàng và chôn theo vô số đồ đạc quý giá", ông Hùng chia sẻ.

Một chi tiết đặc biệt cho thấy vị thế của Uy quận công: Do có công lớn với nhà Lê, khi cụ Kỷ mất, triều đình đã cho chuyển rất nhiều phiến đá xanh quý giá từ Thanh Hóa ra Mường Động để làm cột Mồ. Đó chính là những cột đá sừng sững mà chúng tôi đang thấy ngày nay.

Cuộc "khai quật chữa cháy" và những báu vật lộ diện

Khu mộ cổ Đống Thếch không chỉ ẩn chứa những giá trị huyền bí. Năm 1984, "thánh địa" này đứng trước nguy cơ bị xóa sổ bởi nạn đào bới mộ cổ để tìm kiếm cổ vật.

Trước tình hình cấp bách đó, Viện Khảo cổ học Việt Nam và Sở Văn hóa thông tin tỉnh Hà Sơn Bình (cũ) đã phải tiến hành một cuộc khai quật "chữa cháy".

Trên tổng diện tích gần 2 ha (chia làm khu A và khu B), các nhà khảo cổ học đã đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác.

Hàng loạt hiện vật quý giá đã được tìm thấy. Đáng chú ý là những chiếc trống đồng loại nhỏ, có niên đại từ thế kỷ 2 đến thế kỷ 12, cho thấy quyền lực của dòng họ này đã kéo dài qua nhiều thế kỷ.

Đặc biệt, cuộc khai quật còn phát hiện nhiều đồ gốm sứ cao cấp có xuất xứ từ Nhật Bản và Trung Quốc, với niên đại từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 16. Những hiện vật này là minh chứng rõ ràng cho sự giàu có tột bậc và mạng lưới giao thương rộng rãi của các quan lang họ Đinh, vượt ra khỏi biên giới xứ Mường.

Di tích quốc gia - "Cuốn sử đá" về xã hội Mường cổ

Năm 1997, với những giá trị lịch sử và khảo cổ học đặc biệt, khu mộ Đống Thếch đã được công nhận là di tích lịch sử khảo cổ cấp quốc gia.

Theo Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Đống Thếch là nơi chôn cất những người thuộc dòng họ Đinh - dòng họ quan Lang cai quản vùng Mường Động có thế lực mạnh nhất giai đoạn thế kỷ XVI đến XVIII.

Lãnh đạo UBND xã Kim Bôi cho biết, khu mộ cổ Đống Thếch là một di tích khảo cổ học vô giá. Nó cung cấp những chứng cứ khoa học quý báu về đời sống văn hóa, tục mai táng của người Mường cổ nói chung và của dòng họ Đinh Công ở Mường Động nói riêng.

Hơn 400 năm đã trôi qua, "rừng đá" Đống Thếch vẫn đứng đó, lặng lẽ giữa mây trời xứ Mường.

Những phiến đá rêu phong, những dòng chữ đã mờ không chỉ là dấu tích của một dòng họ quan lang lừng lẫy, mà còn là một "cuốn sử đá" vô giá, giúp hậu thế giải mã những bí ẩn về một xã hội Mường cổ đầy quyền lực và thịnh vượng.

×