Lăng mộ của vua Lê Thái Tổ nằm ở đâu?

Nhắc tới Lê Lợi (1385 – 1433), tức Lê Thái Tổ, người Việt nghĩ ngay đến cuộc khởi nghĩa Lam Sơn vang dội, kéo dài mười năm, đánh tan quân Minh xâm lược và mở ra gần bốn thế kỷ trị vì của triều Lê. Nhưng để trở thành vị vua sáng nghiệp ấy, con đường của Lê Lợi không hề bằng phẳng, mà gắn liền với xuất thân đặc biệt, truyền thống bản địa, và tài thao lược hiếm có.

Hành trình Lê Lợi cùng nghĩa quân Lam Sơn đánh đuổi giặc Minh

Lê Lợi sinh ngày 10 tháng 9 năm 1385 tại Lam Sơn (nay thuộc huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa). Gia tộc họ Lê vốn là hào trưởng có thế lực ở vùng đất bán sơn địa này, nắm trong tay binh lính và giàu có nhờ ruộng đất. Theo Lam Sơn thực lục, Lê Lợi “từ nhỏ đã thông minh, dũng lược, có chí lớn cứu dân”.

Vùng Lam Sơn là nơi giao thoa giữa người Việt và người Mường. Chính yếu tố “nội Cham, ngoại Chủa” (quê nội, quê ngoại đều thuộc vùng Mường cổ) khiến nhiều học giả cho rằng Lê Lợi có gốc Mường. Đại Việt sử ký toàn thư mô tả Lê Lợi “có tầm vóc lớn, dáng uy nghi, giỏi cưỡi ngựa, bắn cung”, phẩm chất của một hào trưởng miền núi nhưng lại mang tầm nhìn của một thủ lĩnh toàn quốc.

Thời điểm Lê Lợi trưởng thành cũng là lúc nhà Trần suy yếu, Hồ Quý Ly thay ngôi nhưng nhanh chóng thất bại trước quân Minh (1407). Xã hội rơi vào cảnh đô hộ, nhân dân lầm than, sĩ phu thất chí. Chính bối cảnh này đã thôi thúc Lê Lợi đứng lên khởi nghĩa.

Năm 1416, tại Lũng Nhai (nay thuộc Thường Xuân, Thanh Hóa), Lê Lợi cùng 18 nghĩa sĩ nổi tiếng đã lập hội thề, quyết đánh đuổi giặc Minh. Sự kiện này được xem là khởi đầu của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

Ban đầu, nghĩa quân gặp vô vàn khó khăn: lực lượng ít ỏi, vũ khí thô sơ, lại bị quân Minh truy quét ráo riết. Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Nhiều phen vây khốn, ăn củ rừng mà sống, phải phân tán ra để khỏi bị tiêu diệt”. Nhưng nhờ tài cầm quân, cùng sự kiên định và chính sách thu phục nhân tâm, Lê Lợi dần mở rộng thế lực.

Năm 1424, nghĩa quân Lam Sơn chuyển hướng chiến lược, từ Thanh Hóa tiến vào Nghệ An, rồi mở rộng vào Tân Bình, Thuận Hóa. Địa thế hiểm trở cùng sự ủng hộ của nhân dân giúp nghĩa quân mạnh dần lên. Đặc biệt, sự xuất hiện của Nguyễn Trãi – người dâng “Bình Ngô sách” – đã trở thành bước ngoặt lớn.

Nguyễn Trãi khuyên Lê Lợi “lấy đại nghĩa để thắng hung tàn, lấy chí nhân để thay cường bạo”, đồng thời triển khai kế hoạch ngoại giao, chính trị song song với quân sự. Kết quả, sau nhiều trận chiến quyết định như Tốt Động – Chúc Động (1426), Chi Lăng – Xương Giang (1427), quân Minh hoàn toàn thất bại.

Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế tại Đông Đô (Thăng Long), đặt niên hiệu Thuận Thiên, mở ra triều Lê sơ.

Trong 5 năm trị vì (1428 – 1433), Lê Thái Tổ tập trung củng cố đất nước sau chiến tranh. Ông ban chiếu tha thuế cho dân, chiêu hiền đãi sĩ, trọng dụng công thần. Đồng thời, ông lập nền móng cho chế độ quân điền, chia ruộng đất công bằng hơn, và khôi phục giáo dục, khoa cử Nho học.

Đại Việt sử ký toàn thư ghi: “Vua nhân đức, mến sĩ, dùng người không kể sang hèn, đều là bậc hiền tài thì được trọng dụng”. Chính điều này đã tạo ra một tầng lớp quan lại, trí thức góp phần xây dựng triều Lê hưng thịnh dưới thời Lê Thánh Tông sau này.

Bí ẩn lăng mộ của Lê Thái Tổ

Tháng 8 năm 1433, Lê Lợi băng hà ở điện Kính Thiên, hưởng thọ 49 tuổi. Ông được táng tại Lam Kinh, lăng gọi là Vĩnh Lăng. Đây là trung tâm của quần thể Lam Kinh – khu sơn lăng tẩm đồ sộ dành cho vua và hoàng hậu nhà Lê sơ.

Tuy nhiên, từ nhiều thế kỷ nay, Vĩnh Lăng luôn chứa đựng một “bí sử” đặc biệt: đâu mới là mộ thật của Lê Thái Tổ?

Trong khuôn viên Vĩnh Lăng có một nấm mộ hình vuông, song nhiều nhà nghiên cứu nghi ngờ đây chỉ là mộ giả, nhằm đánh lạc hướng những kẻ đào trộm mộ. Sự thật bắt đầu hé mở vào năm 1996, khi các nhà khảo cổ khai quật khu giếng Ngọc (Ngọc Tỉnh) phía sau Thái Miếu Lam Kinh.

Tại độ sâu gần 2m, họ phát hiện nền móng hình gần vuông (6,7m x 5,2m), cùng vỉa than củi dày, gạch vồ xếp khít và ngói mũi giả mái. Bình đồ và địa tầng cho thấy đây là một kiến trúc mộ cổ, có cửa mộ, có huyệt táng theo phong cách Mường. Các hiện vật tùy táng đều là đồ cao cấp, trang trí rồng nổi, khẳng định đây không thể là mộ thường dân hay quan lại.

Điều đáng chú ý là vị trí của giếng Ngọc nằm thẳng trục thần đạo, cách lăng chính khoảng 30m, và cách bia Vĩnh Lăng 200m. Nhiều nhà khảo cổ cho rằng đây mới chính là mộ thật của Lê Lợi, còn Vĩnh Lăng chỉ là mộ tượng trưng. Việc gọi “giếng Ngọc” có thể là cách người xưa ngụy trang để giữ bí mật.

Một vấn đề gây tranh luận nữa là hình thức táng mộ. Cấu trúc huyệt tại giếng Ngọc mang nhiều yếu tố của táng thức Mường cổ, khác với truyền thống an táng Nho giáo thường thấy ở các hoàng đế. Điều này gợi ý rằng, dù đã là Hoàng đế, Lê Lợi vẫn giữ đậm gốc gác bản địa.

Một số học giả cho rằng đây là bằng chứng về nguồn gốc Mường của ông, và triều đình đương thời có chủ ý kết hợp nghi lễ Việt – Mường nhằm củng cố tính chính danh. Bởi lẽ, Lam Sơn vốn là vùng đất giao thoa, nơi sức mạnh khởi nghĩa được nuôi dưỡng từ tinh thần bản địa.

Cho đến nay, câu hỏi “mộ thật của Lê Thái Tổ ở đâu” vẫn chưa có lời giải cuối cùng, vì hố khai quật giếng Ngọc năm 1996 đã tạm dừng ở độ sâu 2,75m. Tuy nhiên, giả thuyết mộ thật nằm dưới giếng Ngọc được xem là có cơ sở nhất.

Lam Kinh, với Vĩnh Lăng và giếng Ngọc, vừa là nơi tưởng niệm công lao vị vua khai sáng, vừa là một “bí sử” chưa ngã ngũ, tạo nên sức hút đặc biệt trong nghiên cứu lịch sử.

Như Đại Việt sử ký toàn thư đã ghi: “Vua [Lê Lợi] là bậc anh hùng cái thế, dựng lại cơ nghiệp của tổ tông, công lao to lớn, muôn đời hương lửa không dứt”. Chính công – tội, thật – giả trong câu chuyện lăng mộ lại càng làm cho hình tượng ấy trở nên sống động, đầy huyền bí.

×