Nhà khoa học của nhà nông năm 2025 đến từ Lào Cai đam mê chế biến dược liệu, giúp bà con có thu nhập ổn định

Sản phẩm OCOP 5 sao từ cây dược liệu atiso

Trên triền núi Hoàng Liên Sơn hùng vĩ, nơi sương giăng mây phủ quanh năm, không chỉ có những cánh đồng lúa ruộng bậc thang uốn lượn vàng óng hay những sắc hoa địa lan e ấp trong giá rét, mà còn có một câu chuyện, câu chuyện của ông Đỗ Tiến Sỹ, người đã dành trọn niềm đam mê để đánh thức tiềm năng của cây dược liệu, biến cây atiso, chè dây thành con đường làm giàu cho bà con vùng cao Lào Cai.

Trong căn phòng làm việc ấm cúng tại khu chế biến sản phẩm dược liệu tại phường Lào Cai, giữa tiết trời se se lạnh đầu thu, nơi những Bằng khen, Giấy khen từ Trung ương đến địa phương treo trên tường lấp lánh dưới ánh đèn, điều ấn tượng nhất với chúng tôi còn là hương vị trà atiso phun sương thoang thoảng, mang theo hương vị mộc mạc, thấm đẫm hơi thở của núi rừng Sa Pa.

Rót chén trà mời khách, ông Sỹ không kể về những danh hiệu, thành tích, mà ông kể cho chúng tôi nghe về hành trình tìm kiếm, nghiên cứu và xây dựng sản phẩm dược liệu quý từ phòng thí nghiệm hiện đại đến những nương rẫy cheo leo.

Ông Đỗ Tiến Sỹ cho biết: Tôi sinh ra ở tỉnh Ninh Bình, nhưng tuổi thơ và những năm tháng trưởng thành lại gắn bó với miền núi Sơn La. Cái nắng, cái gió và sự khắc nghiệt của vùng cao đã gieo vào lòng tôi sự thấu cảm sâu sắc với cuộc sống của người dân nơi đây.

Năm 1990, sau khi tốt nghiệp Đại học Y dược Hà Nội, thay vì trở về quê hương lập nghiệp, tôi đã chọn Hải Phòng, làm việc tại công ty chế biến thủy sản. Những năm tháng làm việc, nghiên cứu tại thành phố cảng đã giúp tôi có thêm nhiều kinh nghiệm quý báu, nhất là việc nghiên cứu các sản phẩm dược liệu.

Sau đó, tôi tham gia cùng một số nhà khoa học khác nghiên cứu và bào chế thành công viên nang mềm Boganic, một dược phẩm quý kết hợp tinh hoa của y học cổ truyền và công nghệ hiện đại, với công thức độc đáo từ atiso, rau đắng đất, bìm bìm chuẩn GACP-WHO.

Sản phẩm này nhanh chóng được thị trường đón nhận, trở thành một thương hiệu quen thuộc trong việc giải độc gan cho con người.

"Tôi nhận ra rằng tạo ra sản phẩm được người tiêu dùng đón nhận thôi thì chưa đủ vì còn thiếu vùng nguyên liệu.

Cùng với đó, để quảng bá, giới thiệu, xây dựng được thương thiệu sản phẩm để chiếm lĩnh thị trường, tôi phải học thêm văn bằng hai chuyên ngành quản trị kinh doanh", ông Đỗ Tiến Sỹ tâm sự.

Theo ông Đỗ Tiến Sỹ, với những sản phẩm dược liệu được bào chế thành công, giá trị cốt lõi của dược phẩm phải nằm ở nguồn gốc, vùng trồng. Để kiểm soát chất lượng, để giữ trọn tinh túy của atiso, một cây thuốc ưa khí hậu lạnh, ông phải tìm về với núi. Và Sa Pa, vùng đất sương mù, nơi khí hậu tương đồng với châu Âu, nơi atiso sinh trưởng mạnh mẽ nhất, đã trở thành điểm đến giúp ông mở rộng vùng trồng.

Sau nhiều năm gắn bó với vùng đất cảng Hải Phòng, ông Sỹ quyết tâm rời phố lên núi. Tuy nhiên, điều trăn trở lớn nhất đối với ông Sỹ, Sa Pa là vùng đất còn nhiều khó khăn, nơi bà con chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, quen với lối canh tác truyền thống, năng suất thấp. Việc thuyết phục người dân từ bỏ cây trồng cũ để chuyển sang cây atiso là cả một hành trình đầy gian nan.

"Để từng bước khắc phục khó khăn, tôi cùng cán bộ Công ty Traphaco lăn lộn trên từng nương rẫy, từ Sa Pa, tôi phải mang giống atiso đi trồng thử nghiệm ở xã Ngọc Chiến (Sơn La), Trạm Tấu (Yên Bái cũ), Sìn Hồ (Lai Châu) để chứng minh atiso là cây trồng có giá trị kinh tế cao, có thể mang lại cuộc sống ổn định". Ông Sỹ nhớ lại.

Năm 2011, ông Sỹ may mắn có cơ duyên được gặp và chia sẻ những tâm huyết, nguyện vọng về việc mở rộng vùng trồng cây dược liệu atiso với Bí thư Huyện uỷ Sa Pa Hầu A Lềnh (nay là Bí thư Tỉnh uỷ Tuyên Quang).

Từ đó, Sa Pa đã có đề án phát triển dược liệu atiso, đặc biệt là có chính sách hỗ trợ 12 triệu đồng/ha cho bà con đăng ký trồng loại cây này.

Đồng thời, ông Sỹ cùng Công ty Traphaco Sa Pa không chỉ hỗ trợ giống, vốn mà còn cam kết ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm lá atiso, với giá cả ổn định, xóa đi nỗi lo lớn nhất của người nông dân là nỗi lo đầu ra.

Từ những lá cây atiso thu về chế biến, bào chế, ông Sỹ cùng Công ty TNHH một thành viên Traphaco Sa Pa xây dựng thành công thương hiệu sản phẩm cao mềm atiso Sa Pa và trà phun sương atiso. Đây cũng là 2 sản phẩm đạt chuẩn OCOP 5 sao cấp quốc gia của tỉnh Lào Cai.

Thành quả của sự kiên trì không chỉ là những cánh đồng atiso xanh mướt trải dài 50 ha tại Sa Pa. Điều ý nghĩa hơn là sự thay đổi trong cuộc sống của người dân vùng cao.

Chè dây, loại cây có sẵn từ tự nhiên

Không chỉ thành công với đề tài nghiên cứu khoa học về atiso, những năm qua, với chức năng sản xuất, kinh doanh, dược liệu, dược phẩm, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, ông Sỹ mạnh dạn đầu tư trang thiết bị máy móc, tuyển dụng, chiêu mộ nhiều người lao động có trình độ, tay nghề cao, tâm huyết về làm việc cho Công ty một thành viên Traphaco Sa Pa.

Đồng thời, ông Sỹ tham gia một số dự án cấp nhà nước, nhiều sáng kiến kinh nghiệm, cải tiến kỹ thuật, ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất kinh doanh mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Điển hình là Dự án “Ứng dụng khoa học công nghệ xây dựng mô hình trồng cây chè dây tại xã Mường Hum – huyện Bát Xát (cũ)”.

Để đề tài nghiên cứu khoa học mang lại hiệu quả thiết thực cho người nông dân, ông Sỹ cùng Công ty phối hợp với UBND xã Mường Hum triển khai tập huấn sản xuất giống cho trên 42 hộ dân về cây chè dây, kỹ thuật giâm, cắt hom, chăm sóc vườn ươm; kỹ thuật thu hái, sơ chế và bảo quản chè dây.

Nhờ đó, về giống đã sản xuất được hàng chục nghìn hom giống đạt tiêu chuẩn và trồng trên diện tích hàng chục ha. Sau khi giâm hom khoảng 100 ngày thì chè dây đạt tiêu chuẩn xuất vườn mang ra trồng, tỷ lệ sống đạt cao.

Trồng chè dây cho thu hoạch 2-3 lứa/năm, thời điểm thu hoạch khi chiều dài thân cây khoảng 80 đến 150cm. Khi thu hoạch phải để lại đoạn thân dài 30-50cm để cây có thể tái sinh nhiều chồi mới, tăng năng suất các lần thu sau.

Ông Đỗ Tiến Sỹ cho biết thêm, người dân trồng chè dây, năm đầu tiên đã cho thu hoạch từ 0,7 – 0,8 tấn lá khô/ha, với giá thu mua của Công ty TNHH MTV Traphacosapa là 23.000 – 25.000đ/kg, bình quân năm đầu tiên đã cho thu nhập 16 - 20 triệu đồng/ha.

Các năm tiếp theo năng suất sẽ tăng 2 – 3 lần, bình quân cho thu hoạch 1,3 – 1,5 tấn lá khô/ha/năm, cho thu nhập từ 30 - 37 triệu đồng/ha, mở ra hướng phát triển mới hiệu quả và chất lượng cao, đem lại lợi ích kinh tế trực tiếp cho nông dân.

Từ những cách làm này đã từng bước thay đổi tư duy và tập quán canh tác của bà con trong vùng. Nếu như trước đây bà con chỉ thu hái chè dây tự nhiên, phần dưới tán rừng để cỏ dại và cây bụi không có giá trị thì nay chuyển sang trồng chè dây năng suất thu hái tăng, không phải đi xa như trước nữa, thu hái tập trung ngay tại vườn của gia đình, vừa chăm sóc, bảo vệ được cây rừng.

Từ cây chè dây, Công ty một thành viên Traphaco Sa Pa đã chiết xuất thành nhiều sản phẩm trà cho người tiêu dùng, trong đó, có trà dây leo, sản phẩm này được cấp chứng nhận đạt chuẩn GACP - WHO.

Với những thành công của ông Sỹ cùng Công ty Traphaco Sa Pa đã góp phần tạo công ăn việc làm trực tiếp cho 54 lao động và hàng nghìn người dân tham gia vào chuỗi giá trị. Trong số này là đồng bào dân tộc thiểu số, và đặc biệt, ông chú trọng xây dựng cộng đồng sản xuất.

Ông Sỹ không chỉ là người thu mua mà còn xây dựng các xưởng sơ chế dược liệu tại xã Mường Hum. Tạo thuận lợi cho việc sơ chế dược liệu tại chỗ, giảm chi phí vận chuyển tối đa và nâng cao chất lượng sản phẩm. 

Hàng năm, Công ty Traphaco Sa Pa bao tiêu trên 2.000 tấn dược liệu tươi và 70 tấn dược liệu khô, duy trì sinh kế bền vững cho hàng ngàn hộ dân.

Ngoài ra, ông Sỹ còn có nhiều sáng kiến khác đóng góp cho sự phát triển của Công ty như: Xây dựng mô hình kinh tế hộ trồng một số cây dược liệu có giá trị kinh tế cao tại Sa Pa; sáng tạo trong việc hoàn thiện quy trình sản xuất sản phẩm bảo vệ sức khỏe từ nấm đông trùng hạ thảo; sản xuất cao dược liệu bằng công nghệ phun sương; nâng cao chất lượng nguồn lực, quản lý và tự động hoá quy trình nghiệp vụ, gắn kết đội ngũ hoàn thành mục tiêu năm 2023 thông qua phần mềm Base; ứng dụng kỹ thuật di truyền trong chọn giống nấm...

Công ty TNHH một thành viên Traphaco Sa Pa vinh dự trở thành thành viên của tổ chức quốc tế UEBT (Liên minh xúc tiến thương mại sinh học có đạo đức), được đánh giá là mô hình sáng tạo trong kinh doanh cùng người thu nhập thấp.

Nhìn những cánh đồng xanh mướt, những người phụ nữ dân tộc tự tin kể về thu nhập, về kế hoạch kinh doanh của mình, có thể thấy danh hiệu “Nhà khoa học của nhà nông” mà ông Đỗ Tiến Sỹ nhận được không chỉ là sự ghi nhận cho một cá nhân xuất sắc.

Đó là sự vinh danh cho sự liên kết bền chặt giữa nhà nông, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp, Nhà nước, tạo ra nhiều sản phẩm chất lượng từ cây dược liệu địa phương cho người tiêu dùng, giúp người dân vùng cao có thu nhập ổn định ngay trên mảnh đất quê hương mình.

Dược sĩ Đỗ Tiến Sỹ hiện đang là Giám đốc Công ty TNHH MTV TRAPHACOSAPA tỉnh Lào Cai; Phó Chủ tịch Hội Nông sản an toàn Lào Cai nhiệm kỳ I (2018-2023), nhiệm kỳ II( 2023-2028); UVBCH Hiệp Hội Tinh dầu - Hương Liệu - Mỹ Phẩm Việt Nam Khoá V, nhiệm kỳ 2023-2028.

Dược sĩ Đỗ Tiến Sỹ đã được Chủ tịch nước tặng danh hiệu thầy thuốc ưu tú năm 2012; vinh dự được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cùng nhiều Bằng khen của các Bộ, ngành Trung ương và UBND tỉnh Lào Cai...

×