Những góc đời riêng lạ của nhà văn Sơn Nam trong mắt gia đình và thân hữu

Nhà văn của đất và người Nam bộ

 Đi và ghi nhớ là tựa một bài báo tiêu biểu của nhà văn Sơn Nam thuở sinh thời, đăng trên Tạp chí Xưa và Nay năm 1997 được chọn làm tựa tập sách. Tập sách Đi và ghi nhớ gồm 56 bài báo với hơn 300 trang sách - là những bài đã đăng trên Tạp chí Xưa và Nay cùng một số báo khác trước năm 1975.

Ông Nguyễn Hạnh, Phó Tổng biên tập Tạp chí Xưa và Nay là người đã giúp tổng hợp những bài báo quý giá của nhà văn Sơn Nam mà ông còn lưu giữ. Theo ông, Tạp chí Xưa và Nay làm công việc nầy như một hình thức ghi nhận sự đóng góp của ông đối với tạp chí, đồng thời cũng là nén hương để tưởng nhớ đến ông.

Đi và ghi nhớ là một tập hợp nhiều bài báo với các chủ đề, thể loại khác nhau, nhưng chủ yếu là khảo cứu về các vấn đề lịch sử, văn hóa, tập quán của con người Sài Gòn - Nam bộ xưa và nay. Đây là một tập sách thú vị cho người mến mộ và sưu tầm tác phẩm Sơn Nam và cũng là tác phẩm rất dễ đọc dành cho bạn đọc vừa làm quen với tác phẩm của ông, bởi lối viết dung dị và đề tài phong phú.

Cũng tại buổi ra mắt sách, những câu chuyện về nhà văn Sơn Nam được các nhà văn, nhà báo chia sẻ khá thú vị và thực sự thu hút người nghe. "Khả năng tích lũy kiến thức là bản chất cần phải có của một nhà văn, và ông Sơn Nam có đầy đủ những điều đó mà không phải ai cũng có được", nhà văn Ngô Khắc Tài nhận định.

Còn theo bà Quách Thu Nguyệt - nguyên Giám đốc, Tổng biên tập Nhà xuất bản Trẻ, những câu chuyện về đề tài Nam bộ trong văn Sơn Nam là một mạch ngầm sẽ còn được tiếp tục khai thác. Bởi, theo bà Nguyệt, mặc dù nhà xuất bản ký mua bản quyền trọn đời các tác phẩm của Sơn Nam, nhưng đã từng có những tác phẩm của ông mà nhà sưu tầm mua lại được từ bà bán ve chai. 

"Là người tập hợp các tác phẩm của ông, chúng tôi biết rằng, còn rất nhiều những tác phẩm, bài viết của nhà văn Sơn Nam vẫn còn thất lạc bên ngoài mà thậm chí chính ông cũng không rõ", bà Thu Nguyệt cho hay.

"Những góc đời riêng lạ" của nhà văn Sơn Nam

Một trong những góc khuất ít người biết đến của nhà văn Sơn Nam là những mảng đời riêng từ phía gia đình. Những góc đời riêng lạ may mắn có được những trang hồi ức về cha mình của con gái nhà văn Sơn Nam - bà Đào Thúy Hằng - cho ta một góc nhìn rất khác, nhưng cũng tràn ngập bình dị, đầy yêu thương. 

Và những bài viết độc đáo của các tác giả, nhà văn, nhà báo miền Nam yêu quý ông như: Lý Lan, Võ Đắc Danh, Ngô Khắc Tài, Phạm Sỹ Sáu, Nguyễn Trọng Chức, Lam Điền… với những cuộc lần theo Hương rừng Cà Mau tìm về cố quán nơi sinh ra một nhà văn – nhà nghiên cứu Nam bộ chính hiệu. Còn có những hồi nhớ, những kỷ niệm, khiến người ta hình dung ra rõ nét hành trạng của ông, đức tính của ông, con người của ông rõ ràng hơn.

Những tác giả viết tập sách này có giao tình mật thiết với nhà văn, nhờ vậy, theo nhà báo Lam Điền, "chúng ta mới có dịp biết đến những góc đời rất riêng và cũng rất lạ của nhà văn Sơn Nam. Chẳng hạn như thuở ban đầu chàng trai tên Lạc (tên ở nhà của Phạm Minh Tày tức Sơn Nam) đã làm quen và yêu cô gái làm giáo viên đàn hay diễn kịch giỏi, rồi cậy nhờ mai mối thành thân như thế nào. Hay buổi đầu làm cha, nhà văn Sơn Nam về nhà thấy vợ nằm ổ mà không có than, đã cầm cái thùng đi mấy cây số từ Cái Bầu vô chợ Cả Nai để mua than về cho vợ; rồi ấn tượng về những ngày bé thơ cô Hằng được cha cõng đi khắp xóm trên xóm dưới để ông phụ giúp người ta xay lúa giã gạo và hai cha con ăn cơm ké quanh các nhà như vậy cũng là chuyện không tưởng đối với đa số người đời vốn chỉ biết Sơn Nam từ phía hào quang văn nghiệp".

Có những câu chuyện thật xúc động, xuất phát từ việc Sơn Nam là người cha luôn luôn xa nhà. Đến nỗi từ quê nhà, vợ ông quyết định dắt con gái lên Sài Gòn lập nghiệp làm giáo viên theo lời mời gọi của một người bạn mở trường tư thục, Sơn Nam cũng không hề biết do lẽ ông đâu có mặt ở nhà. Cho đến một buổi hai mẹ con đang đứng đón xe buýt đến trường thì tự dưng cô Hằng nhìn thấy Sơn Nam và kêu lên "Ba!". Thế là cuộc hội ngộ của gia đình ông diễn ra tại Sài Gòn trong hoàn cảnh kỳ lạ như vậy.

Nhà văn Sơn Nam ngoài nổi tiếng về văn tài, còn khá nhiều câu chuyện xung quanh ông cũng rất được nhiều người biết đến. Một trong những chuyện vừa tế nhị vừa thực tế là chuyện tiền bạc. Ở đây, từ những góc khuất của gia đình và bằng hữu, đồng nghiệp, có thể góp phần cắt nghĩa một phần cách ứng xử thù tiếp của nhà văn Sơn Nam trong bao mối quan hệ ở đời. Đó là câu nói khẽ khi đi cùng chuyến đò với nhà văn Lý Lan về quê được bà ghi lại: "Hai mươi lăm năm trước tôi theo ông đi ngang chỗ này, ông chỉ vào ngọn rạch mịt mùng nói "quê nội trong đó". Tôi hỏi ông có muốn ghé qua nhà không. Ông im lặng để mặc cho chiếc vỏ lãi chạy tới, rồi nói khẽ: "Không có tiền về làm gì?".

Hay đó còn là bữa đi tứ giác Long Xuyên cùng nhà văn Ngô Khắc Tài, ghé trường học vào nhà tập thể giáo viên thấy đời sống nghèo khổ, Sơn Nam rút tiền mua két bia Lave để mọi người nhậu chơi. Là cái lần về An Giang cưới vợ cho con mà Sơn Nam đi hai tay không, khiến cho bạn văn biết được đã hè nhau sắm sửa khay trầu mâm quả để Sơn Nam đi làm sui "cho giống người ta"...

Theo nhà báo Trung Nghĩa, Sơn Nam được kính trọng bởi tố chất xông pha đi đó đi đây, thích quan sát, trải nghiệm và ghi chép cụ thể, cẩn thận. Dẫu cho đời sống vật chất không mấy dư dả, có lúc nhiều khó khăn, vất vả, song dấu chân Sơn Nam vẫn bước đến và để lại khắp nơi. Biệt danh "Ông già đi bộ" mà mọi người đặt cho Sơn Nam lẽ đó mà thành.