Phát hiện mới ở Tây Phi có thể thay đổi hoàn toàn lịch sử tiến hóa của loài người

Lịch sử của loài người chúng ta, Homo sapiens, theo nhiều ghi chép, đến từ lục địa Châu Phi. Các nhà khoa học tin rằng tổ tiên sớm nhất của chúng ta xuất hiện từ Thung lũng Great Rift ở Đông Phi, ngày nay người ta vẫn thường gọi là "cái nôi của loài người". Bằng chứng khảo cổ học và cổ sinh vật học cho thấy người Homo sapiens đã xuất hiện ở châu Phi khoảng 300.000 năm trước và để lại dấu ấn của họ, đây gọi là thời kỳ đồ đá. Thời kỳ tiền sử này, kết thúc từ 25.000 đến 50.000 năm trước, sau khi một số cuộc cách mạng văn hóa và công nghệ bùng nổ.

Theo Eleanor Scerri thuộc Viện Max Planck về Khoa học Lịch sử Nhân loại, thời kỳ đồ đá đã chứng kiến con người tạo ra các tác phẩm nghệ thuật thô sơ, công cụ lao động và cung tên. Cho đến nay, các nhà khoa học nhất trí thời kỳ này đã kết thúc cách đây khoảng 40.000 năm ở Châu Phi. Tiến sĩ Scerri nói: "Đây là một cột mốc quan trọng trong lịch sử loài người chúng ta, sự kết thúc của nền văn hóa đầu tiên và lâu dài nhất gắn liền với loài người, và là nền tảng cho tất cả những đổi mới tiếp theo trong đó có văn hóa vật chất định hình chúng ta ngày nay." Tuy nhiên, trên thực tế không có sự nhất trí nào về cách mà thời kỳ đồ đá này kết thúc, điều này để lại khoảng trống trong hiểu biết của con người về quá trình tiến hóa của nhân loại.

Gần đây, những khám phá khảo cổ học ở Tây Phi đã mang đến cho con người một luồng suy nghĩ mới, vì ngày càng có nhiều bằng chứng về thời kỳ đồ đá đã kết thúc ở tại châu lục này, khác biệt so với những gì lịch sử đã ghi chép.  Trong một bài phỏng vấn với The Conversation, Tiến sĩ Scerri đã thảo luận về phát hiện năm 2014 của một trang web ở Senegal mâu thuẫn với giả định trước đây. Chuyên gia cho biết: "Các niên đại từ Ndiayène Pendao cho thấy địa điểm này đã có khoảng 12.000 năm tuổi. Tuy nhiên, nền văn hóa vật chất cổ điển là thời kỳ đồ đá, không có bất kỳ công cụ hay phương pháp sản xuất nào của thời kỳ đồ đá muộn hơn trước đó." Tiến sĩ Scerri và các đồng nghiệp của cô đã trở lại Senegal vào năm 2016 và 2018 để theo dõi nhiều địa điểm khảo cổ hơn. Đặc biệt, các nhà nghiên cứu đã tìm kiếm dọc theo các hệ thống sông và phụ lưu ở Senegal và Gambia.

Nước ngọt là một nguồn tài nguyên quan trọng đối với người tiền sử và các bậc thang trên sông rất tốt trong việc bảo tồn các địa điểm khảo cổ. Các nhà nghiên cứu đã phân tích địa điểm của Laminia ở Gambia, nơi họ cho rằng đã tồn tại 24.000 năm tuổi. Theo Tiến sĩ Scerri, một địa điểm khác, được đặt tên là Saxomununya, thậm chí còn đáng ngạc nhiên hơn vì nó lên tới 31.000 năm tuổi - kỷ nguyên Holocen. Chuyên gia cho biết: "Những kết quả này cho thấy Thời kỳ đồ đá đã tồn tại trước đó 20.000 năm. Đồng thời, nghiên cứu của các đồng nghiệp ở Senegal cũng cho thấy sự xuất hiện đầu tiên của Thời kỳ đồ đá muộn hơn vào khoảng 11.000 năm - trẻ hơn so với hầu hết các khu vực châu Phi khác."

Vậy tại sao thời kỳ đồ đá lại tồn tại lâu như vậy ở phần lục địa châu Phi này?

Có thể các khu vực của Tây Phi ít bị ảnh hưởng bởi các chu kỳ biến đổi khí hậu. Điều này có thể đã dẫn đến một môi trường ổn định hơn trong thời gian dài. Tiến sĩ Scerri cho biết: " Phần này của châu Phi cũng khá xa xôi vì nó bị chia cắt về phía bắc bởi sa mạc Sahara và ở phía đông, những khu rừng nhiệt đới rộng lớn của Trung Phi. Nhưng khoảng 15.000 năm trước, có một sự tăng trưởng đột biến trong rừng nhiệt đới, điều này có thể đã liên kết các khu vực khác nhau và tạo ra các hành lang để phân tán dân cư. Điều này có thể đã đánh dấu sự kết thúc văn hóa đầu tiên và sớm nhất của nhân loại, đồng thời khởi đầu một thời kỳ mới của sự pha trộn giữa di truyền và văn hóa."