Khi Patricia Tanumihardja, tác giả The Asian Grandmothers Cookbook, hướng dẫn ba cách nấu cơm trên The Christian Science Monitor, jasmine được xem như loại gạo ngon có tiếng không chỉ ở Thái Lan mà cả Bắc Mỹ. Việt Nam và Campuchia cũng chọn loại gạo này trồng. Việc gieo trồng cùng một loại giống ở nhiều nước khiến cho việc cạnh tranh trên thị trường quốc tế gay gắt hơn.

Lúa ế quá

Ở dọc biên giới An Giang và Ta Keo, Vương quốc Campuchia, khi các công ty lớn không hăng hái thu mua lúa gạo thì phải tự hiểu rằng cơ quan chức năng không lo nổi “ đầu ra” và họ phải ráng đẩy dòng chảy lúa IR 50404 theo nhu cầu đấu trộn, cung ứng xuất khẩu nhỏ giọt theo đường tiểu ngạch.


Anh Tư Lực (Nguyễn Văn Lực) ở bến lúa 21 (kênh Vĩnh Tế) cho biết giá lúa IR50404 sụt chỉ còn 4.100 đồng/kg. Có 4 công ruộng đã cho mướn, anh cất quán nước bên đường phục vụ thương lái tại bến lúa 21, xã An Nông. “Có 11 doanh nghiệp điều hành 20 nhà kho mọc liền kề bên bờ kênh Vĩnh Tế, giá cả, mua hay không là do người khác quyết định”, anh Tư nói.

Mùa này, xế chiều vẫn còn xe chở gạo từ bờ kênh Vĩnh Tế qua đường Xứ về núi Tham Đưng, qua Campuchia. Giao thông thuận lợi khiến việc chở lúa từ kênh Vĩnh Tế qua Campuchia và ngược lại dễ dàng.

Tại bến lúa 21, giống lúa jasmine giúp thương lái Việt Nam, Campuchia, Thái Lan nối kết thị trường làm gạo chất lượng cao; còn giống IR50404 thì đổ về Việt Nam theo yêu cầu phối trộn làm gạo thường thường bậc trung. Khi giá lúa sụt, thương lái ở Sa Đéc, Bà Đắc không lên lấy thì gạo trên Phnom Penh không xuống, giá lúa giảm đồng loạt.

“Chỉ cầu giá đứng yên! Nhưng IR50404, có nơi giá lúa tươi chỉ còn 3.950 đồng/kg. Hai ngày rồi, một ghe lúa chất chưa được 60 tấn”, một thương lái nói. Chủ yếu là lúa IR50404 do dân mình qua bên Campuchia thuê đất trồng lúa, gặt xong chở về. Năm nay, năng suất 1 tấn/công là chuyện bình thường. Họ đặt cược vào giống lúa này và đây là lúc trả giá đắt khi gạo đấu trộn – cung vượt cầu.

Ông Níu, tự giới thiệu là “Ba Tàu lai”, nhà nghề mua bán gạo nói rằng mấy ngày nay ông chỉ mua cầm chừng 60 – 100 tấn. Lúa chín tới cả tháng nhưng nông dân chưa chịu gặt, vì gặt xong giá sụt nữa sẽ lỗ chi phí thu hoạch. Mọi năm đến lúc này nông dân gặt xong, năm nay cứ để ngoài đồng chờ giá lúa nhích lên mới gặt. Kiểu làm này, chắc chắn hao hụt ngoài đồng sẽ tăng cao.

Mệnh ai nấy biết

Hiện nay mối lái nói kho chật hết rồi. Làm sao người cung cấp giữ được mức lời ổn định, vựa sống được và ghe lúa, tới nhà máy sống được. PGS.TS Nguyễn Phú Son, khoa Kinh tế – quản trị kinh doanh, trường đại học Cần Thơ, cho rằng hành vi của doanh nghiệp mua lúa gạo còn mang nặng suy nghĩ thông tin là bí mật, độc quyền biết tin hoặc chia sẻ theo nhóm lợi ích kéo theo tình trạng cùng trong chuỗi nhưng không hiểu biết về nhau.

Theo TS Son, doanh nghiệp mua thông tin. Đã mua thì đó là bí mật. Trong khi nông dân chỉ biết tới thương lái. Làm sao lái định hướng sản xuất được? Vậy mà lái nói sao hay vậy! Thương lái chỉ biết tới công ty, trong khi biến động phía sau quyết định lực kéo lại không được nghiên cứu. Nhà nước không xắn tay vô thì điều tiết vĩ mô sẽ rối hoài.

Làm sao các bộ Công thương, Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Hải quan… ngồi lại với nhà nghiên cứu thị trường, phối hợp đúng chiến lược, đưa ra dự báo kịp thời thì mới cải thiện được tình hình.

Đáng ngại là doanh nghiệp có thông tin không dại gì nói ra. Nông dân chỉ biết tới thương lái. Bản thân các hợp đồng chính phủ, thường là chia quota cho các công ty xuất khẩu, thương lái khó biết. Trong khi đó thị trường có phân khúc, nhưng ai nghiên cứu phân khúc và tính toán khi xu hướng người thu nhập cao sẽ giảm gạo trong bữa ăn?