Tại sao ngũ cốc Ukraine đột nhiên gây chia rẽ ở châu Âu?

Ukraine là một trong những nước xuất khẩu ngũ cốc lớn nhất thế giới, nhưng tình trạng dư cung đã khiến nông dân ở một số nước châu Âu lo lắng. Ảnh: Reuters

Tuần trước, thái độ của EU trong việc đối phó với một trong những đồng minh thân cận nhất của Nga - Trung Quốc - đã bị đặt dấu hỏi sau khi Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhận xét rằng châu Âu không nên là "thuộc địa" của Washington hay Bắc Kinh trong vấn đề Đài Loan.

Và bây giờ, ngũ cốc Ukraine có nguy cơ chia rẽ liên minh.

Trong bối cảnh ngũ cốc và nông sản giá rẻ từ Ukraine tăng đột biến gần đây, Ba Lan và Hungary đã công bố lệnh cấm nhập khẩu tạm thời hôm 15/4 để bảo vệ lợi ích của chính nông dân nước họ. Slovakia cũng tham gia vào ngày 17/4 và Bulgaria vào 19/4.

Romania, một quốc gia khác đã chứng kiến các cuộc biểu tình của nông dân về vấn đề này, cho đến nay vẫn chưa ban hành lệnh cấm.

Mặc dù Ukraine thừa nhận những lo ngại của nông dân châu Âu, chính quyền ở Kiev nói rằng người Ukraine thậm chí còn gặp khó khăn hơn.

Các quan chức hàng đầu tại EU đã lên án các biện pháp này và hứa sẽ giải quyết vấn đề bằng tiền, thông qua việc đề xuất thêm hàng triệu euro để hỗ trợ nông dân.

Sau cuộc hội đàm với những người đồng cấp Ba Lan tại Warsaw, Bộ trưởng Nông nghiệp Ukraine Mykola Solskyi hôm 19/4 đã xác nhận rằng việc vận chuyển các sản phẩm ngũ cốc và thực phẩm của Ukraine sẽ nối lại qua Ba Lan.

Ukraine cũng dự kiến tổ chức các cuộc đàm phán với các quốc gia EU khác đã áp đặt lệnh cấm vào cuối tuần này.

Sau khi cuộc xung đột bắt đầu, Moscow đã chặn các tuyến đường vận chuyển từ các cảng Biển Đen, cản trở các tàu Ukraine vận chuyển ngũ cốc và các sản phẩm nông nghiệp khác đến phần còn lại của thế giới.

Việc phong tỏa đã kết thúc vào tháng 8 năm ngoái, với một thỏa thuận được ký kết giữa Nga và Ukraine để tiếp tục xuất khẩu.

Nhưng ông Solskyi đã nêu lên những lo ngại về tình trạng của thỏa thuận này với Moscow – hiện sẽ hết hạn vào ngày 18/5. Ông nói: "Không thể dự đoán Moscow sẽ cho phép bao nhiêu tàu đi qua".

Trong khi đó, Nga cáo buộc Ukraine cản trở quá trình kiểm tra tàu ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo EU, tính đến tháng 3/2023, hơn 23 triệu tấn ngũ cốc và các loại thực phẩm khác đã được xuất khẩu thông qua Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen.

Để đảm bảo không còn trở ngại nào trong xuất khẩu toàn cầu, EU đã nhất trí dỡ bỏ tất cả các loại thuế đối với ngũ cốc của Ukraine và đưa ra "các tuyến đường đoàn kết" cho việc vận chuyển ngũ cốc vào năm ngoái.

Hơn một năm sau cuộc xung đột, động thái này của khối đã bắt đầu khiến nông dân khắp Đông và Trung Âu tức giận.

"Ngũ cốc Ukraine nên đến các quốc gia cần chúng. Tuy nhiên, điều này gây khó khăn cho các quốc gia như Romania, quốc gia xuất khẩu ròng ngũ cốc với hơn một nửa sản lượng nội địa", Alina Cretu, giám đốc điều hành tại Diễn đàn Nông dân và Nhà chế biến Chuyên nghiệp Romania, nói với Al-Jazeera.

Bà nói: "Nếu một số thương nhân địa phương mua những loại ngũ cốc này từ Ukraine, thay vì mua từ nông dân địa phương, nông dân của chúng tôi sẽ đối mặt với phá sản vì chúng tôi không thể cạnh tranh với giá ngũ cốc của Ukraine".

"Chúng tôi cảm thấy rằng EU không hiểu rõ tình hình của những người nông dân như chúng tôi. Cấm nhập khẩu ngũ cốc Ukraine vào thị trường của chúng tôi trong một thời gian xác định và đảm bảo quá trình chuyển đổi nghiêm ngặt qua Romania sẽ giúp nông dân của chúng tôi vượt qua giai đoạn phức tạp này", bà lưu ý.

Các hiệp hội nông dân ở Ba Lan và các nước Trung và Đông Âu khác cũng bày tỏ quan điểm tương tự.

Các quan chức EU xử lý khủng hoảng như thế nào?

Ủy ban châu Âu đã bác bỏ các lệnh cấm nhập khẩu và cho biết trong một tuyên bố rằng "chính sách thương mại của EU là độc quyền và do đó, các hành động đơn phương là không thể chấp nhận được".

Mats Cuvelier, một luật sư chuyên về EU và thương mại quốc tế có trụ sở tại Brussels, nói với Al Jazeera rằng điều này không ngăn cản các quốc gia thành viên EU ngăn chặn các sản phẩm nông nghiệp vào EU nếu họ xác định rằng các sản phẩm đó không đáp ứng các vấn đề cụ thể về tiêu chuẩn như vệ sinh.

"Ví dụ, Slovakia cho biết lệnh cấm nhập khẩu ngũ cốc của Ukraine được áp dụng với lý do nước này phát hiện thuốc trừ sâu không được phép sử dụng ở EU", ông nói.

Bộ trưởng Nông nghiệp Slovakia Samuel Vlcan cho biết lệnh cấm này là một biện pháp bảo vệ ngành nông sản thực phẩm của Slovakia và chủ yếu là sức khỏe của người tiêu dùng, nhưng nói thêm rằng việc vận chuyển ngũ cốc và các sản phẩm khác của Ukraine qua Slovakia có thể tiếp tục.

Các quan chức EU sẽ thảo luận về các lệnh cấm trong tuần này.

Cuvelier nói thêm rằng mặc dù Ủy ban Châu Âu có thể bắt đầu các thủ tục tố tụng vi phạm đối với một quốc gia thành viên EU nếu quốc gia đó không tuân thủ luật thương mại của khối, nhưng ông hy vọng Ủy ban sẽ chọn một giải pháp hòa bình hơn như hỗ trợ thêm cho những người nông dân bị ảnh hưởng.

Vào tháng 3, Ủy viên Nông nghiệp Châu Âu Janusz Wojciechowski đã phân bổ 29,5 triệu euro (32 triệu USD) cho Ba Lan, 16,75 triệu euro (18 triệu USD) cho Bulgaria và 10,05 triệu euro (11 triệu USD) cho Romania, nhằm tìm cách hỗ trợ nông dân.

Hôm 19/4, bà Ursula von der Leyen, lãnh đạo của Ủy ban, đã đề xuất một quỹ hỗ trợ thêm 100 triệu euro (110 triệu USD) cho nông dân.

Nhưng Jacob Funk Kirkegaard, thành viên cao cấp tại Quỹ Marshall của Mỹ tại Brussels, nói với Al Jazeera rằng tiền sẽ không giải quyết được các vấn đề cơ bản bởi vì đối với các quốc gia như Ba Lan và Hungary, khối trước tiên phải giải quyết vấn đề chính trị đang diễn ra.

Cretu thừa nhận rằng thỏa thuận ngũ cốc là quan trọng đối với Ukraine, nhưng về lâu dài, bà muốn thấy EU tiến xa hơn và hỗ trợ những người lao động nông nghiệp trong khối.

Bà nói: "Chúng tôi cần hỗ trợ tài chính và đầu tư nhiều hơn vào việc cải thiện các cơ sở hậu cần, như giao thông vận tải, cơ sở hạ tầng, hiện đại hóa cảng và tăng khả năng dự trữ".

Kirkegaard cũng cho biết EU nên thu nhỏ và tập trung vào bức tranh lớn hơn.

"Mặc dù khối vẫn hỗ trợ Ukraine, nhưng động thái này đang bị ảnh hưởng bởi những lo ngại trong nước, điều này sẽ tiếp tục. Vì vậy, các cuộc thảo luận để giải quyết các vấn đề của mỗi quốc gia thành viên là cực kỳ cần thiết để đạt được sự nhất trí của EU", ông nói. "Nếu không, Nga sẽ được hưởng lợi từ những sự chia rẽ này".