TOẠ ĐÀM TRỰC TUYẾN: Các giải pháp hạn chế điều tra Phòng vệ thương mại với mặt hàng nông thủy sản xuất khẩu của VN

Bà Nguyễn Hằng Nga, Phó trưởng phòng, Phòng Xử lý phòng vệ thương mại, Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương: Năm 2021, lần đầu tiên mật ong của Việt Nam bị điều tra chống bán phá giá do Hoa Kỳ tiến hành, mặc dù sản phẩm này bị điều tra năm 2021 và Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) có kết luận cuối năm 2021 và đến giữa năm 2022 DOC áp thuế chính thức với mật ong, thuế sơ bộ là 400%, kết luận cuối cùng đã giảm còn 60%.

Ngoài mật ong, cá tra, ba sa và tôm là sản phẩm đầu tiên bị Hoa Kỳ điều tra chống bán phá giá, cho nên từ đó đến nay, hằng năm cá tra, ba sa của Việt Nam đều bị Hoa Kỳ vẫn yêu cầu rà soát để điều tra chống bán phá giá.

Đối với tôm hiện nay, doanh nghiệp Việt Nam phải trải qua 18 cuộc rà soát lớn, còn cá tra, basa là 19 vụ rà soát.

Đối với tôm của Việt Nam, ngày 25/10 vừa qua DOC nhận đơn kiện chống trợ cấp đối với sản phẩm này, ngày 21/11 DOC đã đăng thông báo chính thức điều tra chống bán phá giá với 40 chương trình bị điều tra. Đây là vụ việc khá lớn, được nhiều người quan tâm.  

Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ: Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong nhiều năm trở lại đây, hơn nữa Việt Nam luôn là nước có được thặng dư thương mại với Hoa Kỳ.

Theo số liệu thống kê của Trung tâm thương mại quốc tế của Bộ Thương mại Hoa Kỳ công bố cách đây vài ngày, trong 10 tháng 2023, tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt 94,5 tỷ USD và nhập khẩu của Hoa Kỳ khoảng 8 tỷ USD. 

Cho đến nay, tốc độ xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ giảm so với năm 2022 khoảng 13%, nhưng biên độ cũng như thu hẹp tốc độ tăng trưởng giảm đáng kể. Như vậy, Việt Nam đang lấy lại đà xuất khẩu sang Hoa Kỳ trong 10 tháng năm 2023 là khoảng 80,6 tỷ USD, Việt Nam là nước đứng thứ 3 xuất khẩu sang Hoa Kỳ đứng sau Trung Quốc và Mexico và là đối tác thương mại thứ 7 với Hoa Kỳ. 

Do vậy, biện pháp phòng vệ thương mại luôn luôn song song với hoạt động xuất khẩu, vì vậy, xuất khẩu càng tăng thì nguy cơ bị kiện cũng tăng theo. Hoa Kỳ là thành viên WTO và là quốc gia thường xuyên điều tra với tất cả các hàng hoá với Việt Nam, trong đó có chống bán phá giá, chống trợ cấp... 

Với vụ việc tôm xuất khẩu sang Hoa Kỳ, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã điều tra về trợ cấp trên cơ sở hồ sơ của các nguyên đơn, từ các mặt hàng có giá trị thấp, ưu đãi đầu tư, ưu đãi về lãi suất ngân hàng và các chương trình xúc tiến thương mại. 

Khác với các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại khác, trong quá trình điều tra, Hoa Kỳ yêu cầu Chính phủ cung cấp thông tin. Với doanh nghiệp, Bộ thương mại Hoa Kỳ yêu cầu cung cấp thông tin về việc có hưởng chính sách ưu đãi hay không? Qua đó, vụ việc để các doanh nghiệp lựa chọn và xem xét một cách nghiêm túc vụ việc mà Cục Phòng vệ thương mại đã nêu và hợp tác đầy đủ với cơ quan Điều tra của Bộ Thương mại Hoa Kỳ. Thông thường vụ việc này sẽ kéo dài từ 12 – 15 tháng.

Luật sư Đinh Ánh Tuyết, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), Văn phòng Luật sư IDVN: Việt Nam đã bị các vụ kiện liên quan đến phòng vệ thương mại từ cách đây 20 năm, từ năm 2002 với cá, 2004 với tôm. 

Trên cơ sở kinh nghiệm hỗ trợ đối với doanh nghiệp cũng như Chính phủ, tôi nhận thấy có 3 đối tượng tham gia các vụ kiện này. Một là, các doanh nghiệp là đối tượng bị điều tra chính, số liệu của doanh nghiệp sẽ là cơ sở để họ tính thuế áp dụng cho doanh nghiệp, hoặc toàn bộ doanh nghiệp của Việt Nam. Nhóm thứ 2 là Chính phủ, ví dụ như trong vụ kiện về chống trợ cấp thì Chính phủ phải trả lời các bản câu hỏi của Bộ Thương mại Hoa Kỳ, gồm 40 chương trình. 

Không chỉ có Trung ương mà cả địa phương nơi có các doanh nghiệp sản xuất. Ví dụ như vụ kiện tôm gồm các doanh nghiệp ở Cà Mau, Sóc Trăng, Kiên Giang và nhiều tỉnh miền Trung. Với khối lượng bảng câu hỏi rất lớn, diện điều tra rộng như vậy thì cả Chính phủ, cả doanh nghiệp đều phải có sự chuẩn bị tích cực, thuê luật sư có kinh nghiệm để hỗ trợ cho vấn đề này.

Ngoài ra có nhóm rất quan trọng nhưng không được để ý, đó là hiệp hội ngành hàng. Đóng vai trò rất quan trọng trong việc tập hợp các doanh nghiệp để ứng phó với các vụ kiện. Có một số hiệp hội thậm chí còn đi xa hơn, đề nghị các doanh nghiệp có sự chuẩn bị trước. 

Một trong những sự chuẩn bị quan trọng nhất của Việt Nam là hoàn thiện hệ thống kế toán và số liệu sản xuất. Bởi vì số liệu sản xuất của Việt Nam, và cả các doanh nghiệp nước ngoài mà tôi đã tham gia hỗ trợ thường không tương thích với yêu cầu của các cuộc điều tra về chống phá giá, chống trợ cấp bởi tính chi tiết thiếu chính xác trong hoạt động sản xuất kinh doanh hàng ngày.   

Với sự tham gia của các hiệp họi ngành hàng, thậm chí các tổ chức như VCCI chúng ta sẽ có tiếng nói chung của các doanh nghiệp, chúng ta có kiến nghị kịp thời đối với Chính phủ, các cơ quan đối tác để tiến hành điều tra một cách chừng mực và phù hợp quy định quốc tế, ví dụ như quy định của WTO.

Ngoài các vụ kiện trực tiếp, chúng ta còn có một số vụ kiện WTO, Việt Nam ít nhiều đã thắng ở WTO. Đặc biệt là với đối tác Hoa Kỳ, trong đó Việt nam yêu cầu Hoa kỳ biện pháp điều tra, phương pháp tính thuế, ví dụ như không áp dụng phương pháp làm tròn về 0 để đảm bảo tuân thủ thỏa thuận của 2 nước tại WTO.

Trong 20 vừa qua chúng tôi đã thấy những thay đổi cực kỳ lớn trong pháp luật của Hoa Kỳ. Ví dụ như trước đây các doanh nghiệp được 3 lần bằng 0 liên tiếp trong các đợt rà soát hành chính thì sẽ được thoát khỏi các vụ kiện phòng vệ thương mại. Nhưng sau đố họ đã bỏ qua quy định này.

Với quy định 3 lần bằng 0 như vậy, một công ty của Việt Nam là Công ty Tập đoàn Minh phú đã thoát được vụ kiện chống bán phá giá với tôm. Ngoài ra, như trong vụ kiện về chống trợ cấp tôm gần đây, phía Mỹ cũng thay đổi cách thức họ lựa chọn các bị đơn bắt buộc. 

Trước đây, họ chọn bị đơn lớn nhất, ví dụ một tập đoàn có nhiều donah nghiệp nhỏ họ chọn NDT chung. Thế nhưng với vụ kiện chống trợ cấp vừa rồi, họ chọn theo danh sách của Hải quan Hoa Kỳ. Như vậy, các cuộc điều tra của Hoa Kỳ ngày càng trở nên khó đoán định, có nhiều rủi ro hơn cho các doanh nghiệp cũng như hiệp hội doanh nghiệp nói chung.  

Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ: Tôi xin nhắc lại biện pháp phòng vệ thương mại luôn song song với hoạt động xuất khẩu, do đó, xuất khẩu càng tăng thì nguy cơ bị kiện càng nhiều. Thực tế, Mỹ là thành viên WTO khởi xướng điều tra nhiều nhất các vụ việc phòng vệ thương mại với Việt Nam.

Do đó, các doanh nghiệp cần trang bị kiến thức đầy đủ về PVTM. Hiện nay, Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) đang có rất nhiều chương trình chia sẻ, cập nhật thông tin về các biện pháp phòng vệ thương mại, các doanh nghiệp có thể liên hệ, đăng ký thăm gia.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cũng định kỳ cập nhật danh sách cảnh báo sớm các vụ kiện có thể xảy ra, các doanh nghiệp xuất khẩu có thể tham khảo. Thêm vào đó, các doanh nghiệp xuất khẩu cần chuẩn bị chủ động ứng phó vụ kiện có thể xảy ra bất kỳ lúc nào thông qua việc sắp xếp tài liệu, chứng từ XNK, kế toán vv...

Trên cơ sở các vụ việc trước đây, kinh nghiệm cho thấy, việc hợp tác với các bên tại Hoa Kỳ (các nhà nhập khẩu, hiệp hội nhập khẩu) là rất quan trọng để có được thông tin kịp thời.

Thêm vào đó, khi kinh tế có sự khủng hoảng, khó khăn, việc sử dụng các công cụ phòng vệ thương mại luôn được các doanh nghiệp nước nhập khẩu ưu tiên tiến hành.

Khi vụ việc xảy ra, chúng ta phải hợp tác hết sức với cơ quan điều tra để có được kết quả khả quan.  

Luật sư Đinh Ánh Tuyết, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), Văn phòng Luật sư IDVN: Thứ nhất, các doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật các thông tin thông qua ý kiến của các Cơ quan thương mại của Việt Nam tại Hoa Kỳ, hoặc các nước mà chúng ta xuất khẩu. Tiếp theo đó là thông tin từ Cục phòng vệ thương mại là nơi đầu mối nắm tất cả các vụ kiện của Hoa Kỳ. Cùng đó là Văn phòng luật sư như chúng tôi để tổ chức các lớp tập huấn, cập nhật các thông tin quan trọng về diễn biến thị trường thường xuyên cho doanh nghiệp. 

Thứ 2, mặc dù, mỗi thị trường khác nhau sẽ có cách điều tra khách nhau. Ví dụ như: Mỹ, EU, Thổ Nhĩ Kỳ, Úc, Ca Na Đa, Mê-Hi-Cô thì những vụ việc mà chúng tôi tham gia đều có những đặc thù nhất định. Tuy nhiên, điểm chung mà họ đều nhắm tới ở các vụ kiện đó là vùng nguyên liệu, sản xuất bán hàng của doanh nghiệp. Đây là điều là điều mà các doanh nghiệp cần phải chuẩn bị ngay từ đầu, trong đó cần phải lưu giữ hồ sơ từ những ngày đầu đầm phán, sắp xếp tài liệu theo thứ tự và gọn gàng. 

Có những doanh nghiệp còn không chịu lưu giữ hồ sơ về đàm phán ngay từ đầu, hồ sơ mua hàng, bán hàng bị thất lạc, đây là điều mà các doanh nghiệp cần phải tránh. Các doanh nghiệp cần phải có những phần mềm thật sự tốt để lưu trữ dữ liệu. 

Khi chúng ta cần dữ liệu thì sẽ rất dễ dàng để tìm ra dữ liệu thuận tiện hơn. Như mọi người đã biết, thời gian điều tra thương rất ngắn, Cơ quan điều tra càng ngày càng thắt chặt hơn việc gia hạn điều tra, vì họ coi Doanh nghiệp Việt Nam đã có kinh nghiệm rồi. Bây giờ, nếu có xin gia hạn điều tra cũng chỉ gia hạn được 1 - 2 tuần. Như vậy, Doanh nghiệp có sẵn hệ thống hồ sơ truy xuất nguồn gốc và tài liệu hồ sơ thì điều đó rất hữu ích.

Tiếp theo, đó là cách thức điều tra không chỉ là chống bán phá giá nữa mà còn điều tra chống lẩn tránh khi áp thuế, và truy xuất nguồn gốc hàng hoá, thậm chí những đó, còn khó chống đỡ hơn là chống bán phá giá. Với chống bán phá giá, ít nhiều doanh nghiệp còn có thể sử dụng tài liệu của mình để có được mức thuế không quá tệ. Theo như tôi đánh giá, có khoảng 5% phần lớn doanh nghiệp của chúng ta tự vệ được, thế nhưng mà với những vụ việc lẩn tránh khi áp thuế theo các nước khác rất lớn và khó chống đỡ được. 

Như vậy, những vấn đề này chưa xảy ra với các doanh nghiệp Việt Nam, nhưng đã xảy ra với các Doanh nghiệp của các nước khác. Đấy là vấn đề về kiểm soát truy xuất nguồn gốc rất quan trong, ngoà ra, vấn đề lao động cưỡng bức, quyền sở hữu trí tuệ, về môi trường. Ví dụ EU, họ yêu cầu Doanh nghiệp phải có chứng nhận về môi trường nếu không đạt có thể chịu một mức phạt gần tương đương với thuế chống bán phá giá và trợ cấp. Với những vấn đề về lao động cưỡng bức, Việt Nam gần như chưa bị cáo buộc nhưng một số nước xung quanh chúng ta đã bị rồi. 

Tiếp đó, là chúng ta mua nguyên liệu từ các nước khách, những nguyên liệu từ vùng đó mà sản xuất như nguyên liệu từ Trung Quốc. Vấn đề quan trọng đặt ra là vai trò của các Hiệp hội, như Hiệp hội gỗ, Hiệp hội thép cần phải cung cấp thông tin cho doanh nghiệp. Nếu có điều tra doanh nghiệp phải nộp đơn xin hưởng mức thuế ưu đãi, hợp tác với cơ quan điều tra trả lời hết tất cả cả những gì họ yêu cầu. 

Ví dụ đã có một Doanh nghiệp của Nhật Bản họ không ý thức được việc nộp tài liệu hồ sơ trước hạn nộp đúng theo hệ thống của cơ quan điều tra yêu cầu. Trong đó, bản hồ sơ phải nộp công khai và bản bí mật cần phải tách bạch để nộp, nếu không đáp ứng doanh nghiệp rất dễ bị loại ra khỏi cuộc chơi. Tôi nghĩ rằng các Hiệp hội đóng vai trò cầu nối, vai trò quan trọng thuê luật sư cùng với luật sư, nhanh chóng ứng phó với các các vụ kiện.

Bà Nguyễn Hằng Nga, Phó trưởng phòng, Phòng Xử lý phòng vệ thương mại, Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương: PVTM trong mỗi thời điểm có khác nhau, thời gian gần đây PVTM có xu hướng khá rõ, tôi xin chỉ ra một số xu hướng. Các vụ việc PVTM trước đây chủ yếu tập trung vào chống phá giá, chống trợ cấp tự vệ, nhưng gần đây việc điều tra chống lẩn tránh thuế ngày càng nhiều hơn và Hoa Kỳ là nước điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp tự vệ, chống lẩn tránh thuế nhiều nhất với Việt Nam.

Đơn cử như tổng số có hơn 11 vụ việc điều tra lẩn tránh thuế/ 23 vụ việc điều tra PVTM đối với Việt Nam, đây là xu hướng mà doanh nghiệp Việt Nam cần chú ý bởi điều tra chống lẩn tránh thuế, chống trợ cấp, chống bán phá giá về quy trình điều tra khác biệt khá nhiều so với cuộc điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp thông thường.

Yêu cầu, thách thức cơ quan điều tra cũng rất khác, thế nào là lẩn tránh thuế cũng khác, doanh nghiệp cần trang bị thêm các kiến thức về vụ việc này.

Trong mấy năm gần đây, HK điều tra liên tục đối với các sản phẩm Việt Nam về lẩn tránh thuế đối với gỗ, pin năng lượng mặt trời và thép. Trong trường hợp đấy, cho phép áp dụng điều tra thuế rất cao từ các nước điều tra gốc như Trung Quốc, Ấn Độ..

Những điều này khiến doanh nghiệp Việt Nam phải cảnh giác, tránh tiếp tay cho các hành vi gian lận thuế.

Ngoài ra, xu hướng điều tra đối với PVTM Việt Nam ngày càng mở rộng, trước đây chủ yếu là Hoa Kỳ, EU, các nước đang phát triển. Nhưng gần đây, các nước đang phát triển, có FTA với Việt Nam điều tra ngày càng nhiều hơn như ASEAN, hay nước có tham gia CPTPP như Mehico, hai năm trở lại đây, nước này cũng đã tiến hành 2 cuộc điều tra về sản phẩm thép của Việt Nam, dự kiến năm 2024 có thể sẽ tiến hành các cuộc điều tra nữa. Đây là xu hướng doanh nghiệp Việt Nam lưu ý.

Phạm vi điều tra rộng hơn, các vụ việc chống trợ cấp trước đây, các vụ việc điều tra cơ bản, truyền thống như các vụ việc về ưu đãi thuê đất, trợ cấp thuế. Nhưng năm 2020, Hoa Kỳ lần đầu tiên đưa vấn đề định giá thấp tiền tệ vào chương trình điều tra trợ cấp thuế, điều này làm gia tăng thêm gánh nặng cho doanh nghiệp Việt Nam để chứng minh các chương trình này không phải trợ cấp thuế.

Tháng 5/2023, Hoa Kỳ đưa ra dự thảo Luật sửa đổi quy định về Phòng vệ Thương mại nhằm thực thi hiệu quả các biện pháp chống bán phá giá mới. Trong đó họ đưa ra ba vấn đề như tăng cường áp dụng điều tra tình hình thị trường đặc biệt trong các vụ việc điều tra chống bán phá giá, tình hình thị trường đặc biệt sẽ cho phép Hoa Kỳ họ áp dụng các biện pháp áp thuế các thị trường họ đang điều tra.

Thứ hai là họ cho phép áp dụng biện pháp trợ cấp xuyên quốc gia, một điểm khiến các vụ việc kiện trợ cấp tại Việt Nam phức tạp hơn, việc sử dụng nước thay thế trong rà soát cũng khó định đoán hơn bởi Hoa Kỳ không chấp nhân nước thay thế mà yếu về lao động, môi trường.

Trong vụ việc gần đây nhất đối với Trung Quốc, Hoa Kỳ từ chối việc giá trị thay thế từ Malaysia về vấn đề lao động cưỡng bức. Họ cũng thắt chặt vấn đề lao động, đây là vấn đề mà Việt Nam cần lưu ý.

Ngoài ra xu hướng điều tra cũng khắt khe hơn, thủ tục điều tra ít khi gia hạn, việc yêu cầu hợp tác cũng khắt khe hơn, nếu doanh nghiệp không hợp tác, trả lời thông tin khiến rối loạn, không trung thực.. Hoa Kỳ cũng cho rằng đó là không hợp tác áp đặt thuế cao hơn.

Cuối cùng, vấn đề chúng tôi nhấn mạnh là biên độ thuế chống bán phá giá hiện nay rất cao là do vấn đề chi phí thị trường, hiện Chính phủ Việt Nam đẩy mạnh yêu cầu Mỹ công nhận nền kinh tế thị trường cho Việt Nam, từ đó giảm thiểu mức thuế cao cho doanh nghiệp Việt Nam trước các kết luận điều tra phòng vệ.   

Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ: Tại Mỹ, những vụ kiện PVTM đối với hàng hoá Trung Quốc, Ấn độ… vào Mỹ cũng không ít hơn Việt Nam, thậm chí còn nhiều hơn cả Việt Nam do kim ngạch xuất khẩu của một số nước là lớn hơn Việt Nam.

Điều khác biệt duy nhất trong các vụ kiện PVTM đó là việc Mỹ vẫn coi Việt Nam là nền kinh tế phi thị trường, do đó, Mỹ sẽ sử dụng thông tin tham chiếu từ nước khác để tính toán. Chính vì vậy, mức thuế áp dụng với hàng hóa của chúng ta thường cao hơn các nước như Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan, Malaysia…

Để xử lý vấn đề này, Bộ Công Thương cũng đã chính thức đề nghị phía DOC rà soát nội dung KTTT. Hiện nay, DOC đã khởi xướng rà soát và đang thu thập thông tin, nghiên cứu đề nghị của Việt Nam.

Việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu sẽ giúp DN chia sẻ rủi ro về nguy cơ bị kiện, tuy nhiên, nếu chúng ta vẫn tiếp tục gia tăng và chiếm thị phần lớn trong tỷ trọng nhập khẩu thì chúng ta vẫn có thể bị kiện PVTM bất kỳ lúc nào. Điều quan trọng, theo tôi, bây giờ là chúng ta chuẩn bị sẵn sàng trong trường hợp vụ việc xảy ra.

Luật sư Đinh Ánh Tuyết, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), Văn phòng Luật sư IDVN: Cách đây hơn 10 năm, khi các vụ việc điều tra đối với Việt Nam ngày càng gia tăng. Thực ra vấn đề hơi ngược lại một chút, khi hàng hóa Việt Nam cạnh tranh tốt hơn, đạt tiêu chuẩn tốt hơn, chiếm lĩnh thị trường tốt hơn.. thì trên các thị trường xuất khẩu mới dẫn đến những nguy cơ kiện phòng vệ thương mại. 

Một tiêu chí rất quan trọng bởi nếu họ muốn kiện, ví dụ như Hoa Kỳ kiện trực tiếp Việt Nam thì thị phần của các doanh nghiệp Việt Nam ở Hoa Kỳ phải trên 7%. Nếu muốn kiện Việt Nam trong một nhóm nước, ví dụ như vụ kiện tôm gồm Việt Nam, Ecuador, Ấn Độ thì thị phần phải tối thiểu 3%. 

Vậy nếu như với một kim ngạch thấp, không quá cạnh tranh thì thường không ai quan tâm. Hoặc hàng hóa không đủ cạnh tranh, không làm cho các doanh nghiệp trong nước cảm thấy bị đe dọa thị phần, thì khó phải đối mặt với kiện phòng vệ thương mại. Như vậy hàng Việt Nam phải đảm bảo chất lượng mới chiếm lĩnh được thị trường thì mới dẫn đến nguy cơ bị kiện cao hơn. 

Với quan điểm cá nhân, các vụ kiện phòng vệ thuơng mại mặc dù là khó khăn, trở lực rất lớn. Nhưng đồng thời cũng là cơ hội. Nghĩa là nếu trong các nước bị kiện, Việt Nam đạt tỉ suất tốt nhất tức là Việt Nam có cơ hội mở rộng thị trường tốt hơn, so với doanh nghiệp đạt thuế cao, đây là sự cạnh tranh rất tự nhiên. Và đề đạt được điều này, các doanh nghiệp phải chuẩn bị, nỗ lực hết sức lớn trong việc đối phó với các vụ kiện. 

Tôi đã tư vấn cho khá nhiều doanh nghiệp, mặc dù chưa bị kiện nhưng họ đánh giá kim ngạch thị trường nước ngoài đủ lớn, có nguy cơ bị kiện, họ thậm chí thuê ngay. Đồng thời chuẩn bị rà soát, đánh giá để nếu vụ kiện xảy ra thì những vấn đề họ đang gặp phải có trở ngại gì hay không và giải quyết ngay. Tôi cho rằng đây là các doanh nghiệp thông minh, họ đầu tư và quan trọng là chiếm lĩnh được thời gian, bởi khi diễn ra vụ kiện, thời gian chuẩn bị gần như không còn. 

Phương pháp đi trước rất hay, các doanh nghiệp có thể xem xét áp dụng. Khi tổng thị phẩn của Việt Nam vào Hoa Kỳ lớn, công khai trên các kênh thông tin của họ. Đối với các doanh nghiệp xuất khâu lâu năm, với những sự chuẩn bị tốt như vậy, họ coi những vụ kiện giống như vấn đề bình thường. Tất nhiên có những trở ngại, nhưng không phải vì thế mà chúng ta kiềm chế xuất khẩu hoặc bỏ thị trường.

Bà Nguyễn Hằng Nga: Tôi xin chia sẻ đó là đầu tiên Cục Phòng vệ thương mại đã ban hành danh mục cảnh báo sớm các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại, công bố cho các doanh nghiệp, Hiệp hội và các Ủy ban nhân dân các Bộ, ngành liên quan để cùng phối hợp với doanh nghiệp, theo dõi. Khi nhận được những danh sách này thì doanh nghiệp đầu tiên nên rà soát xem là trong danh mục đấy có phải là những mặt hàng bình đã xuất khẩu hay không? Những thị trường mà mình đang xuất đấy có phải là những thị trường bị điều tra nhiều hay không?

Khi mình có sự chuẩn bị trước đó là tốt doanh nghiệp, nên khi xảy ra chúng ta sẽ không bị lúng túng. Hai là doanh nghiệp có thể nghe ngóng từ nhiều nguồn, từ chính các nhà nhập khẩu của mình. Các nhà nhập khẩu được chính quốc gia khởi động điều tra để họ có thể nghe được thông tin về việc có thêm một vụ việc xét xử diễn ra đấy. Hay là những thông tin từ các văn phòng luật sư hay từ chính các cơ quan phòng vệ thương mại từ Hiệp hội…

Đây là thông tin quan trọng bởi sẽ giúp các vụ việc sắp sửa diễn ra có được những quan trọng để đối phó với các vụ kiện PVTM. Sự chuẩn bị này sẽ giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian chuẩn bị khi doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị nhiều hơn, tốt hơn về cả nguồn lực, kiến thức quy định pháp luật của nước sở tại. Tôi lấy ví dụ, vụ việc kiệm tôm của Mỹ chẳng hạn, vụ việc Bộ Thương mại khởi kiện tôm của Việt Nam hiện nay, chúng tôi đã nghe được thông tin về vụ việc này từ chính các văn phòng Luật sư đã phối hợp với chúng tôi ở các vụ kiện PVTM trước.

Khi nhận được thông tin, chúng tôi đã trao đổi ngay với Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam (VASEP) biết thông tin, dù sao cũng kéo dài được thời gian để chuẩn bị. Khi vụ việc xảy ra thì sẽ thế nào? Những cơ chế phối hợp cần như thế nào là cần phải cả doanh nghiệp, hiệp hội thậm chí cả Chính phủ sẽ cùng tham gia trả lời các bản thu hoạch điều tra của phía Hoa Kỳ, quá trình điều tra của cơ quan điều tra nước ngoài các báo cáo phải khớp nhau.

Ví dụ như vụ có kiện tôm đang diễn ra, Hoa Kỳ khởi xướng điều tra tại 40 chương trình, vậy bản câu hỏi đấy sẽ hỏi cả doanh nghiệp và Chính phủ. Về mặt Chính phủ, cơ quan điều tra nước ngoài sẽ hỏi về chương trình chính sách, cách mô tả về chương trình này thế nào? thực thi ra sao? Đối với doanh nghiệp, họ sẽ hỏi lợi ích nhận được là bao nhiêu? Để trả lời câu hỏi tổng thể như vậy sẽ cần sự phối hợp của cả Chính phủ và doanh nghiệp thì khi doanh nghiệp nhận được những chương trình gì hay không cách?

Các bảng câu hỏi của doanh nghiệp cần có sự trao đổi thường xuyên liên tục giữa Chính phủ để sao cho bản trả lời đến họ thống nhất các nội dung. Bởi vì nếu có sự mâu thuẫn trong trả lời của các doanh nghiệp thì bên cơ quan điều tra họ có thể cho rằng mình đang bị che giấu thông tin hoặc là các thông tin này hoặc họ có thể đưa ra thông tin Chính phủ và doanh nghiệp không hợp tác, đây là một việc mà đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp và Chính phủ và cả các hiệp hội nữa trong giai đoạn này.

Tôi đề xuất tầm doanh nghiệp, hiệp hội cần tập hợp họp thường xuyên với nhau và cử ra một đầu mối để thường xuyên liên lạc của Chính phủ, thiết lập một kênh trao đổi thông xuyên suốt. Ví dụ như có thể thiết lập phát hiện nhóm zalo, viber hoặc email thực hiện để trao đổi thông tin xuyên suốt, không để lỡ thông tin nào cả. Ngoài ra đối với các vụ việc trợ cấp, chống bán phá giá sao thì sao?

Khác với điều tra trợ cấp, thuế, điều tra chống bán phá giá phải trả lời câu hỏi, nếu có vấn đề phát sinh, hay là kết luận của cơ quan điều tra hoặc đưa ra số liệu sơ bộ hay quá trình điều tra với nhiều bất lợi, doanh nghiệp cũng có thể liên hệ với Cục Phòng vệ thương mại để chúng tôi ngay lập tức sẽ có những cảm phản hồi, gửi bình luận gửi cho cơ quan điều tra nước ngoài.

Thậm chí chúng tôi có thể sang bên cơ quan điều tra nước ngoài để tham vấn và trao đổi vận động họ có những ưu tiên hơn cho doanh nghiệp Việt Nam hoặc là điều tra một cách công bằng, minh bạch hơn và kết luận cuối cùng việc có lợi nhất cho doanh nghiệp của Việt Nam. Trong vụ việc gần đây, ví dụ như Mehico điều tra với thép Việt Nam, chúng tôi ngay lập tức có đoàn sang Mehico, để họ đưa ra kết luận về thị trường đặc biệt.

Đối với vụ việc có kết luận điều tra rồi, việc phối hợp giữa Cục PVTM và Hiệp hội, doanh nghiệp vẫn là rất quan trọng, nếu doanh nghiệp thấy kết luận điều tra về doanh nghiệp vi phạm về quy tắc quy định của WTO, Cục PVTM có thể sẵn sàng trao đổi với nước điều tra để có thể khởi kiện lại ra WTO, cho đến nay chúng ta đã tiến hành khởi kiện ra WTO rồi và 4/5 vụ việc ấy liên quan đến cá tra, tôm. Chúng ta có kết luận có lợi, giúp doanh nghiệp lớn của tôm, cá thoát khỏi việc áp thuế. Việc áp thuế cuối cùng có thể sẽ là tốt nhất.

Đối với vấn đề liên quan đến nhiều doanh nghiệp là yêu cầu các nước công nhận nền kinh tế Việt Nam là kinh tế thị trường. Việc này nó ảnh hưởng đến tất cả các ngành sản xuất của Việt Nam không chỉ thủy sản mà các doanh nghiệp khác.

Các doanh nghiệp cũng cần quan tâm theo dõi, phối hợp cùng Cục Phòng vệ thương mại, với Bộ Công Thương và Chính phủ Việt Nam để ủng hộ Chính phủ Việt Nam trong những công việc chung này vì nó không phải là công việc của riêng ai nhưng lợi ích của nó cho tất cả các ngành nghề xuất khẩu của Việt Nam.

Cho nên chúng tôi cũng đề xuất là các doanh nghiệp Hiệp hội luôn quan tâm và lắng nghe theo dõi diễn biến của các vấn đề liên quan đến phát hiện Phòng vệ thương mại để có sự phối hợp với cả Cục PVTM và Bộ Công Thương một cách tốt nhất và thường xuyên nhất.