Vị hoàng đế bất hạnh nhất trong lịch sử nhà Trần là ai?

Trong hơn một thế kỷ rưỡi tồn tại, triều Trần có những vị vua anh hùng, gắn liền với chiến công chống Nguyên – Mông oanh liệt. Thế nhưng, khi bước sang cuối thế kỷ XIV, nhà Trần suy vi, ngai vàng rơi vào tay những vị quân vương thiếu bản lĩnh. Giữa giai đoạn hỗn loạn ấy, cái tên Trần Phế Đế (1375 – 1388) nổi lên như một bi kịch lớn. Ông không chỉ là một vị hoàng đế bất hạnh, trị vì trong cảnh giặc giã liên miên, mà còn trở thành đối tượng gây tranh cãi, bởi những hành động bị hậu thế coi là “kỳ lạ” và cuối cùng chịu cái chết tức tưởi.

Trần Phế Đế - Từ hoàng tử đến ngôi cửu ngũ

Trần Phế Đế, tên thật là Trần Hiện, sinh năm 1361. Ông là con trưởng của vua Trần Duệ Tông và Gia Từ Hoàng hậu Lê Thị, lại là cháu ruột gọi vua Trần Nghệ Tông là bác. Năm 1377, vua cha Trần Duệ Tông tử trận trong trận đánh Chiêm Thành ở Đồ Bàn. Vì thương tiếc em trai, nên sau đó, thượng hoàng Trần Nghệ Tông (vốn nhường ngôi cho em trai là Trần Duệ Tông để lúi về phía sau) đã sắp xếp lập Trần Hiện lên ngôi, trở thành vị hoàng đế thứ 10 của triều Trần, lấy niên hiệu là Trần Phế Đế.

Việc một thiếu niên mới mười 16 lên ngôi trong bối cảnh triều chính rối ren, giặc Chiêm lấn át, nội bộ triều đình phân hóa, chẳng khác nào một bi kịch được báo trước. Bản thân Trần Hiện dù có dòng dõi chính thống, nhưng lại thiếu nền tảng chính trị, thiếu sự rèn luyện để trở thành minh quân, tất yếu bị cuốn vào vòng xoáy tranh quyền của các phe phái quyền thần. Chưa kể, lúc này thực quyền vẫn nằm trong tay thượng hoàng Trần Nghệ Tông.

Suốt 12 năm ở ngôi (1377 – 1388), Trần Phế Đế hầu như không để lại dấu ấn tích cực nào. Trái lại, những ghi chép trong Đại Việt sử ký toàn thư và Khâm định Việt sử Thông giám cương mục đều phản ánh một triều đại đầy rối loạn, giặc giã khắp nơi.

Sau chiến thắng Đồ Bàn, vua Chiêm Thành Chế Bồng Nga trở thành cơn ác mộng của Đại Việt. Năm 1378, chỉ một năm sau khi Trần Phế Đế đăng cơ, quân Chiêm tiến ra tận Thăng Long, chiếm kinh thành, đốt phá cung điện. Đến năm 1383, Chế Bồng Nga lại liên tục đánh phá, khiến dân tình khốn đốn, triều đình phải dời đô lánh nạn. Đứng trước nguy nan, thay vì thể hiện bản lĩnh của một minh chủ, Trần Phế Đế lại có những hành động khiến hậu thế chê trách.

Một trong những sự kiện gắn liền với tên tuổi Trần Phế Đế chính là việc hai lần ra lệnh mang tiền vàng đi giấu. Năm 1379, ông sai người chở tiền đồng giấu vào núi Thiên Kiện; tháng 10 cùng năm, lại cho giấu tiền vàng ở Khám Khả Lãng (Lạng Sơn) để phòng khi Chiêm Thành đốt phá cung điện.

Sử thần Ngô Sĩ Liên bình rằng:

“Thiên tử có cả bốn biển, kho tàng phủ khố đâu chẳng phải của mình?… Thế mà sợ tai nạn Chiêm Thành đốt cướp, đem chở tiền của giấu tận hang cùng núi thẳm, thực là nhử giặc đến, chuốc lấy tiếng chê cười của đời sau.”

Hành động ấy được xem như biểu hiện của một vị vua nhu nhược, chỉ lo giữ của thay vì chăm lo trị quốc an dân. Chính vì vậy, hình ảnh của Phế Đế trong sử sách nhuốm màu bất tài, trở thành đối tượng để hậu thế phê phán.

Bóng ma họ Hồ và cái chết tức tưởi

Một yếu tố khác khiến triều đại của Trần Phế Đế thêm phần bi kịch chính là sự trỗi dậy của Hồ Quý Ly – quyền thần họ ngoại được Thượng hoàng Trần Nghệ Tông hết sức tin dùng. Hồ Quý Ly ngày càng thao túng triều chính, tiến hành cải cách, củng cố thế lực riêng, khiến Trần Phế Đế không khỏi bất an.

Nhận thức rõ hiểm họa, Trần Phế Đế từng bàn mưu với tâm phúc trừ khử Hồ Quý Ly. Nhưng âm mưu thất bại, Hồ Quý Ly nhanh chóng mật tâu với Thượng hoàng Trần Nghệ , ngầm bóng gió rằng:

“Xưa nay chỉ có bỏ cháu nuôi con, chứ chưa từng có bỏ con nuôi cháu.”

Lời lẽ này như mũi dao đâm thẳng vào tâm lý của thượng hoàng Trần Nghệ Tông, khiến ông nghi ngờ cháu ruột và dần nghiêng hẳn về phe Hồ Quý Ly.

Đỉnh điểm của bi kịch diễn ra năm 1388. Thượng hoàng Nghệ Tông cùng phe cánh Hồ Quý Ly lập kế phế bỏ Trần Phế Đế. Ngày 6 tháng 12, lấy cớ đi bàn việc nước, Trần Nghệ Tông cho gọi Trần Phế Đế đến chùa Tư Phúc rồi lập tức giam giữ. Cùng lúc, chiếu thư được ban xuống, giáng vua thành Linh Đức Đại vương, đồng thời rước Chiêu Định vương Trần Ngung lên ngôi.

Không dừng ở việc phế truất, Thượng hoàng Trần Nghệ Tông còn buộc Trần Phế Đế phải thắt cổ chết. Một số tài liệu ghi lại rằng ông bị bức tử tại phủ Thái Dương, khi mới 12 năm trị vì và tuổi đời còn rất trẻ (28 tuổi).

Cái chết của Trần Phế Đế vừa phản ánh sự tàn khốc của cuộc đấu tranh quyền lực trong nội bộ hoàng tộc, vừa cho thấy sự bất lực của bản thân ông trước thế lực ngoại thích và quyền thần.

Đánh giá về Trần Phế Đế, giới sử học vẫn còn nhiều tranh luận. Có ý kiến cho rằng ông là vị vua nhu nhược, chỉ biết giữ của, khiến quốc gia rối loạn. Nhưng cũng có cách nhìn khác, cho rằng Trần Phế Đế thực chất là một nạn nhân: lên ngôi khi tuổi còn nhỏ, không có thực quyền, phải đối diện với giặc Chiêm hùng mạnh và thế lực Hồ Quý Ly đang lên, mọi bi kịch gần như nằm ngoài khả năng kiểm soát.

Nếu như cha ông – Trần Duệ Tông – chết trận trong sự dũng cảm nhưng liều lĩnh, thì Trần Phế Đế lại chết tức tưởi vì bị chính người thân ruột thịt bức tử. Một người ôm chí hướng nhưng bất tài, một người chưa kịp thể hiện gì đã bị tước đoạt, cả hai đều để lại những khoảng tối trong sử sách.

×