Ai là phi công chiến đấu đầu tiên trong lịch sử Việt Nam?

Đỗ Hữu Vị sinh ngày 17/2/1883 tại Chợ Lớn, là con út của Tổng đốc Đỗ Hữu Phương, điền chủ lừng lẫy ở Nam Kỳ thời bấy giờ. Cha của ông được người Sài Gòn xưa xếp hàng thứ hai ở Sài Gòn về độ giàu có.

Theo Tràng An báo số 856 hiện lưu tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, từ nhỏ, ông Vị theo học trường Trung học La San Taberd (Sài Gòn) rồi được cha gửi sang Pháp học tại trường Lycée Janson de Sailly (Paris). Sau khi tốt nghiệp, ông theo học trường dự bị Lycée Louis le Grand nhưng cuối năm 1904 dự thi và trúng tuyển vào trường võ bị Saint Cyr. Năm 1906, ông tốt nghiệp với quân hàm thiếu úy.

Ra trường, ông Vị gia nhập lực lượng quân đội Pháp, phục vụ cho trung đoàn Lê dương số 1 chiến đấu tại Casablanca của Maroc (châu Phi). Giữa năm 1908, ông về Pháp, tham gia đội phi hành của Louis Charles Joseph Blériot bay qua biển Manche rồi thích nghề bay. Thời gian này, ông kết bạn với một phi công trẻ là Victor Ménard.

Giai đoạn 1908-1910, Đỗ Hữu Vị tình nguyện chiến đấu tại biên giới Maroc và Algérie. Sau đó, ông lại về Pháp để theo học phi công quân sự và được Câu lạc bộ Hàng không Pháp cấp bằng cơ phó. Cuối năm 1911, ông cùng Ménard thực hiện chuyến bay vòng quanh nước Pháp.

Trước chiến tranh thế giới lần thứ nhất, ngành không quân chỉ mới phôi thai nên những phi công đầu tiên rất được thán phục. Năm 1909, Blériot là người đầu tiên lái máy bay cánh quạt vượt biển Manche. Bốn năm sau Rolland Garros vượt biển Địa Trung Hải bằng máy bay nên sự kiện Đỗ Hữu Vị – người Việt Nam có bằng lái máy bay từ năm 1911 là điều rất mới mẻ trong lịch sử không quân Pháp.

Năm 1914, Pháp chế tạo máy bay cánh quạt quân đội và sử dụng ngay trong đại chiến thứ nhất, Đỗ Hữu Vị là một trong những phi công đầu tiên của Pháp có được vinh dự này.

Trong số những phi công đầu tiên của Pháp xuất xứ từ Đông Dương được ghi nhận có Phan Tat Tao, Cao Đắc Minh, Felix Xuân Nha (Nguyen Xuan Nha) nhưng Đỗ Hữu Vị được xem là nổi tiếng nhất. Vì vậy, chính phủ Pháp cho in hình ông trên con tem phát hành khắp Đông Dương, lấy tên ông đặt cho nhiều trường học, đường phố ở các nước thuộc địa và ngay tại Pháp.

Trước năm 1945, phố Cửa Bắc ở Hà Nội có tên là phố Đỗ Hữu Vị. Ở Sài Gòn trước kia cũng có một con đường mang tên Đỗ Hữu Vị, nay được đổi tên thành đường Huỳnh Thúc Kháng (quận 1). Đà Nẵng có đường Đỗ Hữu Vị mà bây giờ là đường Hoàng Diệu.

Ngày nay, tại làng Laffaux vùng Picardie, Pháp, nơi ông bị rơi máy bay có con đường mang tên Do Huu Vi. Con đường nằm trong một khu vực dân cư, đường ngắn, băng qua khu đồi với địa đạo, các lô cốt cũ bên cạnh.

Do Đỗ Hữu Vị dành phần lớn thời gian sinh sống, hoạt động ở Pháp nên các tài liệu về ông chỉ được ghi lại qua báo chí thời bấy giờ như Tràng An, Nam Phong. Trong cuốn Một số vấn đề về lịch sử kinh tế Việt Nam của học giả Lê Quốc Sử được nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn hành, cái tên Đỗ Hữu Vị được nhắc đến như người được Pháp huấn luyện làm phi công và có nhiều chiến tích trong Thế chiến thứ nhất.