Vi Dân và Trung đoàn 95 với trận huyết chiến hạ đồn Tú Thủy diễn ra như thế nào?

Pháo đài thép của Pháp và ý chí thép của quân ta

Tú Thủy (xã Tú An, thị xã An Khê) là địa danh gắn với trận huyết chiến vào rạng sáng 14/3/1947 của các cảm tử quân Trung đoàn 95 do Trung đoàn trưởng Nam tiến Vi Dân chỉ huy. Cùng với đó, lịch sử còn ghi nhận một trận công đồn Tú Thủy khác vào đầu năm 1953 nhưng chưa được nhiều người biết.

Đến trước ngày 13/1/1953, khi trận đánh xảy ra, đồn Tú Thủy được đánh giá là cứ điểm kiên cố nhất trong hệ thống phòng thủ của Pháp tại An Khê. Ý thức rõ tầm quan trọng của vị trí này, cách xây dựng công sự, tổ chức hỏa lực của địch tại Tú Thủy khá đặc biệt.

Theo mô tả của tài liệu, đồn được xây dựng trên một ngọn đồi hình tứ giác, có tường cao 3m bao bọc. Dọc theo tường thành có các ụ đất, trong đó là hầm súng máy. Tác dụng của chúng là khi các lô cốt bị hạ, hệ thống hỏa lực này vẫn tiếp tục ngăn cản lực lượng đột nhập. Chiếm giữ vị trí trên đồi, hệ thống hỏa lực địch gồm 3 tầng, yểm trợ cho nhau.

Do đó, nếu quân ta chiếm được tầng dưới, chưa phải đã lấy được đồn. Ngay cả khi ta tìm cách vượt qua giao thông hào thì ở ngay đó cũng có hỏa lực bắn ngược lên. Ngoài ra, đồn Tú Thủy còn có một hệ thống hầm ngầm chằng chịt.

Tháng 12/1952, Bộ Chỉ huy chiến dịch An Khê được thành lập, do Tư lệnh kiêm Chính ủy Liên khu 5 Nguyễn Chánh trực tiếp chỉ huy. Xác định tiêu diệt đồn Tú Thủy không dễ, Bộ Chỉ huy đã tin tưởng trao trọng trách này cho Trung đoàn 803 do Trung đoàn trưởng Phan Hàm chỉ huy, với yêu cầu phải hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, trả thù cho đồng đội đã hy sinh năm 1947.

Tiểu đoàn 365 được giao nhiệm vụ chủ công; Tiểu đoàn 59 là lực lượng dự bị; Tiểu đoàn trợ chiến chi viện trực tiếp. Hiểu rõ công đồn Tú Thủy sẽ rất khó khăn nhưng đó cũng là niềm tự hào nên nhiều chiến sĩ xung phong tham gia; thậm chí có cả những lá thư viết bằng máu. Mọi người đều cho rằng đây là cơ hội để thử thách và lập công của bản thân.

Địa điểm tập kết của lực lượng chiến đấu là sườn phía Đông của Dốc Lá (nay thuộc xã Vĩnh Thuận, huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định). Theo lệnh, hai trận công đồn mở màn chiến dịch Cửu An và Tú Thủy sẽ diễn ra trong một đêm.

Khoảng 1 giờ sáng 13/1/1953 (nhằm ngày 28/11/1952 Âm lịch), quân ta nổ súng đánh phía Cửu An trước. Liền đó, pháo địch từ An Khê, Thượng An dồn dập đổ quanh đồn Tú Thủy. Lực lượng ta mất yếu tố bất ngờ vì địch đã trốn vào công sự. Một trở ngại nữa là vào thời điểm đó, sương mù dày đặc khiến bộ đội khó nhận biết phương hướng, địa hình, địa thế.

Khó khăn nhất lúc này là phải phá cho được 5 lớp rào kẽm gai, mở đường đột phá vào bên trong và vượt qua các hào giao thông vừa sâu vừa rộng. Trước tình hình đó, chiến sĩ Lại Xang đã xông lên đẩy thang qua hào. Địch bắn gãy thang và đồng chí bị thương. Không chần chừ, Lại Xang nhảy xuống hào đầy chông sắc nhọn, cố dùng tay nâng thang lên để đồng đội xông tới. Anh chỉ ngã xuống khi đồng đội đã vượt khỏi trở ngại đầu tiên.

Trận chiến diễn ra ác liệt. Ở hướng tấn công cửa mở của Đại đội 212, Đại đội trưởng Mãn Châu hy sinh, Đại đội phó Trần Thanh Đồng lên thay cũng hy sinh. Ở cánh phụ cửa đột phá do Đại đội 211 đảm nhiệm, Chính trị viên Đào Xuân Chi và Đại đội phó Nguyễn Lài đều hy sinh; Đại đội trưởng Phạm Lê Đoài bị thương. Tiểu đoàn phó Nguyễn Văn Thông thay thế chỉ huy. Chỉ huy mũi đột kích 1, Trung đội trưởng Khương Thế Xương (con trai nhà thơ Khương Hữu Dụng) anh dũng hy sinh.

Lợi dụng công sự vững chắc, địch điên cuồng chống cự. Quân ta dù hy sinh nhưng quyết tâm chiếm cho được đồn. Đại đội 213 dự bị 1 và Đại đội 6 (Tiểu đoàn 59) dự bị 2 được lệnh vào vị trí chiến đấu. Đại đội trưởng 213 Phạm Đình Dư dẫn đầu đơn vị vượt qua cửa mở, đánh bóc vỏ từng đoạn giao thông hào, hầm ngầm có nắp, diệt từng lô cốt vòng ngoài, dồn địch vào hầm chỉ huy và lô cốt.

Tại đây, chúng chống trả quyết liệt, gây cho ta nhiều thương vong. Trước tình huống khó, Đại đội trưởng Phạm Đình Dư dùng 4 quả bộc phá ống đút qua 4 lỗ châu mai của hầm chỉ huy địch. Giặc trong hầm cố đẩy ra, Đại đội trưởng Dư chỉ đạo đồng đội ghì chặt rồi nhất loạt điểm hỏa. Bộc phá nổ, hầm ngầm lô cốt tan tành, ổ đề kháng cuối cùng của địch bị diệt. Phạm Đình Dư cùng một số chiến sĩ bị sức ép văng xa.

Lúc này, pháo giặc từ An Khê và Thượng An vẫn tiếp tục bắn quanh đồn, gây thêm thương vong cho lực lượng ta. Mãi đến gần sáng, bộ đội mới dập tắt được mọi sự kháng cự của địch; toàn bộ địch quân bị tiêu diệt và bắt sống. Trong nhiều vũ khí thu được có một đại bác 88mm còn nguyên vẹn - khẩu pháo thứ hai thu được trên chiến trường Liên khu 5.

Ngã xuống ở An Khê, Vi Dân sống mãi trong lịch sử kháng chiến Liên khu 5

Giải quyết xong chiến trường, một số cán bộ, chiến sĩ được phân công tìm đến mộ Trung đoàn trưởng Vi Dân, thầm nói về việc hận thù xưa đã được trả. Theo tài liệu, trong trận này, ngoài một số lớn bị thương, 49 cán bộ, chiến sĩ của Tiểu đoàn 365 đã hy sinh. Toàn bộ liệt sĩ được chôn cất tại rẫy ông Đinh, ở khu vực Dốc Lá, nơi giáp ranh giữa huyện Vĩnh Thạnh (Bình Định) và xã An Xuân (An Khê) ngày nay.

Để giành thắng lợi trong trận Tú Thủy ngày 13/1/1953, bộ đội ta đã chiến đấu vô cùng dũng cảm. Sách Lịch sử Đảng bộ tỉnh Gia Lai (1945-2005) và Lịch sử Đảng bộ thị xã An Khê (1945-2005) đều ghi nhận trận đánh này. Năm 2009, Tiểu đoàn 365 được truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Năm 1997, một bia tưởng niệm được dựng lên. 10 năm sau, nơi thờ cúng ấy được sửa chữa. Năm 2018, trên nền cũ, một nhà bia liệt sĩ khang trang đã được hoàn thành với mức đầu tư 500 triệu đồng.

Từ đồi Dốc Lá, chúng tôi lặng nhìn về phía đồng bằng Vĩnh Thạnh cùng nghĩ về những người đã khuất gần 70 năm trước. Lịch sử Trung đoàn 803 đã chép khá rõ về trận chiến này. Tuy vậy, đến nay, nơi chôn cất 49 liệt sĩ vẫn chưa được xác định cụ thể. Tương tự như vậy, danh tính của gần 50 cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn 365 hy sinh trong trận Tú Thủy vẫn chưa được biết đến đầy đủ.

×