Bài dự thi "Việt Nam trong tôi”: Ký ức về bộ phim được Mỹ gọi là "Cuộc ném bom ngày Giáng sinh"

Thời gian thực hiện sản xuất bộ phim này kéo dài trong 4-5 năm và trải qua rất nhiều khó khăn, phức tạp. Một phần do đây là bộ phim có quy mô rất lớn, với số lượng bối cảnh, diễn viên, đạo cụ,… gấp nhiều lần những bộ phim thông thường, liên quan đến rất nhiều trang thiết bị vũ khí quân sự hiện đại như tên lửa SAM2, máy bay MIG 21, pháo phòng không…. Hơn nữa, đây cũng là bộ phim Việt Nam đầu tiên ở thời kỳ đó sử dụng những kỹ thuật điện ảnh hiện đại như kỹ xảo vi tính CGI, âm thanh vòm lập thể (surround sound). Tuy nhiên với sự đồng lòng, đoàn kết, kiên định của đoàn làm phim, đặc biệt là đạo diễn chính NSND Bùi Đình Hạc, bộ phim đã được hoàn thành và công chiếu đầu tiên ngày 18/12/2002 đúng dịp kỷ niệm 30 năm chiến thắng lịch sử của quân và dân Hà Nội trước cuộc tập kích khốc liệt của không quân Mỹ bằng máy bay chiến lược B52 tháng 12 năm 1972.

Ngay từ những bước đầu tiên khi bắt tay vào thực hiện bộ phim này, đoàn làm phim (đạo diễn chính: Bùi Đình Hạc cùng tổ đạo diễn: Nguyễn Khắc Lợi, Lê Thi, Bùi Trung Hải, quay phim chính: Bùi Trung Hải, Họa sĩ: Nguyễn Ngọc Tuân, Nguyễn Hải Nghiêm…) đã hiểu rõ độ phức tạp trong việc thực hiện bộ phim này.

Cuộc chiến trong phim Hà Nội 12 ngày đêm là cuộc chiến hiện đại, không giống như các cuộc chiến bộ binh thông thường. Đây là cuộc chiến diễn ra trên không, sử dụng các phương tiện kỹ thuật quân sự hiện đại nhất thời đó gồm máy bay ném bom chiến lược B52 và nhiều loại máy bay phản lực chiến đấu, cùng MIG 21 và tên lửa SAM2, lực lượng súng, pháo phòng không. Đó là cuộc đọ sức cả về mặt thể lực và trí tuệ của cả hai bên. Và sự kiện này được coi là một trong những bước ngoặt lịch sử, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả đàm phán tại Hội nghị Paris, để đem lại hiệp định hòa bình tại Việt Nam.

Do tính chất đặc biệt của cuộc chiến nên trong phim Hà Nội 12 ngày đêm việc dùng kỹ xảo vi tính để tái tạo một cách hiệu quả các cuộc chiến trên không và âm thanh vòm lập thể là rất cần thiết. Sau này khi bộ phim đã chiếu thành công tại Việt Nam và tại rất nhiều liên hoan phim quốc tế uy tín, đã chứng tỏ rằng những quyết định của đoàn làm phim là hoàn toàn chính xác.

Kịch bản phim được tổng hợp từ 3 kịch bản riêng biệt của các nhà biên kịch Đinh Thiên Phúc, Hồ Phương, Hữu Mai, Chu Lai, Nguyễn Thị Hồng Ngát. Ở phương án cuối cùng, trong phân cảnh do tôi thực hiện, đã lấy kịch bản của anh Thiên Phúc làm xương sống kết hợp với nhiều yếu tố của 2 kịch bản còn lại. Bộ phim sử dụng lối kết cấu đa tuyến, đan xen. Một mặt nêu bật được những sự kiện, diễn biến chính của cuộc chiến đồng thời cũng miêu tả được những câu chuyện, những suy nghĩ, tình cảm riêng tư con người Hà Nội ở trong thời điểm khốc liệt đó. Đan xen với những cảnh chiến tranh khốc liệt vẫn hiện rõ những khoảng lặng bình yên, trữ tình, khi tình cảm giữa những con người Hà Nội bộc lộ mạnh mẽ, sâu lắng, khi tình yêu được đơm hoa kết trái…

Để miêu tả được các khía cạnh của trận chiến 12 ngày đêm này là cả một quá trình đầy gian khó. Với một kinh phí eo hẹp đoàn làm phim không thể hoàn toàn chủ động trong việc sử dụng các khí tài quân sự: các trận đánh tên lửa với hàng loạt tên lửa SAM 2 được phóng lên liên tục, các máy bay MIG cất cánh, hạ cánh trong các điều kiện không chuẩn mực, không đèn đường băng, dùng hàng người cầm đuốc để làm chuẩn để cất cánh, sân bay bị ném bom, máy bay MIG đang đà hạ cánh phải phanh gấp ngay trước hố bom, v.v… Tất cả những sự phức tạp đó đã xảy ra trong cuộc chiến 12 ngày đêm, nhưng theo nguyên tắc đã không còn được phép thực hiện trong thời bình, đơn giản là vì không đảm bảo an toàn cho phi công và khí tài rất đắt tiền… Để thực hiện được những cảnh quay đó thực sự là một nỗ lực vô cùng lớn của đoàn làm phim cùng với sự giúp đỡ cực kỳ hiệu quả của quân chủng Phòng không Không quân.

Sự nhiệt tình của các diễn viên, sự chuyên nghiệp trong các vai diễn cũng là một dấu ấn đặc biệt. Tôi nhớ rõ vai diễn của các diễn viên, bây giờ đều đã có vị trí trong nền điện ảnh Việt Nam, nhưng khi đó đều là những diễn viên rất trẻ như Quốc Tuấn, Nhật Mai, Chiều Xuân, Mai Thu Huyền, Xuân Tùng, Trung Hiếu, Vĩnh Xương,… đến những cây đa cây đề như Trần Tiến, Phạm Bằng, Trần Đức, nhà văn Kim Lân, nhạc sĩ Phó Đức Phương, Trần Bình, Quốc Trị, Trung Anh… và rất nhiều tên tuổi khác. Thực sự họ đã tạo ra một không khí rất đẹp đẽ của những con người Hà Nội hào hoa, sâu lắng nhưng đồng thời cũng rất quyết liệt, mạnh mẽ.

Đến bây giờ, với nhiều diễn viên, tôi vẫn giữ quan hệ chặt chẽ và gắn bó với nhau thông qua những kỷ niệm khi làm bộ phim Hà Nội 12 ngày đêm. Nhiều cảnh nổi bật trong bộ phim đã được các diễn viên thể hiện đầy nhiệt huyết và đã để lại trong tôi những ấn tượng không thể quên được: cảnh Quốc Tuấn hi sinh khi bị tên lửa sơ rai đánh trúng xe chỉ huy, cảnh Chiều Xuân chết ngập trong hầm trong bối cảnh Khâm Thiên, cảnh Vĩnh Xương bắn rơi máy bay B52, cảnh Trung Anh từ là một kẻ đi hôi của đã thay đổi hoàn toàn khi chứng kiến sự đổ nát, chết chóc ở khu phố Khâm Thiên, cảnh Mai Thu Huyền hi sinh tại bệnh viện Bạch Mai… Những người diễn viên đó đã nhập vai hoàn hảo và với tài năng, sự nhạy cảm của mình đã tạo ra những xúc cảm thực sự mạnh mẽ.

Phía Mỹ gọi cuộc chiến 12 ngày đêm này là Christmas Bombing/ Cuộc Ném Bom Ngày Giáng Sinh. Nó đánh dấu một cao trào trong “Chiến tranh Việt Nam”/ “Vietnam War” như người Mỹ thường gọi. Ở phương Tây, đặc biệt là ở Mỹ, trong thời kỳ này, đã có biết bao người dân và cả các chính trị gia xuống đường biểu tình để phản đối, đòi chính phủ Mỹ kết thúc cuộc chiến. Các nhà điện ảnh Mỹ cũng không đứng ngoài cuộc. Những bộ phim kinh điển về chiến tranh Việt Nam đều có thái độ phản đối chiến tranh một cách rõ rệt, tiêu biểu là các phim Ngày tận thế/Apocalypse Now (đạo diễn Francis Ford Coppola), Người săn nai/ The deer hunter (đạo diễn Michael Cimino)...

Trong quá trình làm Hà Nội 12 ngày đêm, tương tự như vậy, cũng không thể không kể đến sự giúp đỡ đắc lực của các nhà làm phim của Trường Đại học Điện ảnh Sydney, Úc. Thời kỳ đó, vào những năm 1998-1999, thực hiện kỹ xảo vi tính là cả một vấn đề, khi kỹ xảo vi tính CGI còn rất hiếm và rất đắt tiền. Khi đoàn làm phim kết nối với Hãng phim Thượng Hải, là hãng phim lớn hàng đầu Trung Quốc, họ đưa ra giá thành rất cao, kinh phí của đoàn làm phim không thể cho phép. Trong lúc gặp muôn vàn khó khăn thì đạo diễn Bùi Đình Hạc nhận được tin của anh David Chiêm, là một Việt Kiều ở Úc, giới thiệu với ông Hiệu trường của Trường Điện ảnh Sydney với nhận định có thể nhờ trường tham gia giúp đỡ. Khi đạo diễn Bùi Đình Hạc sang Úc gặp trực tiếp ông hiệu trưởng, câu đầu tiên ông hiệu trưởng nói với đạo diễn Bùi Đình Hạc là: “Chính tôi đã từng xuống đường biểu tình chống Chiến tranh Việt Nam!”. Sau đó Trường Điện ảnh Sydney đã rất nhiệt tình giúp làm toàn bộ phần kỹ xảo vi tính CGI với chất lượng khá tốt, và giá thành rất rẻ so với thời gian đó. Đó thực sự là một may mắn lớn cho đoàn làm phim.

Sau này bộ phim đã nhận giải Bông Sen Bạc tại LHP Việt Nam năm 2002, và được trình chiếu trong các chương trình quan trọng hàng đầu tại nhiều liên hoan phim quốc tế uy tín: Cairo (Ai Cập- 2003), Fukuoka (Nhật Bản -2003), Locarno (Thụy Sỹ-2004), Fajr (Tehran, Iran-2004), Vesoul (Pháp -2005), La Laguna Tenerife (Tây Ban Nha-2005)… Tại LHP lịch sử La Laguna Tenerife họ tổ chức chương trình phim về Chiến tranh Việt Nam, phim Hà Nội 12 ngày đêm đã được chọn mời trình chiếu cùng với nhiều phim Mỹ nổi tiếng khác về cuộc chiến này.

Tại LHP Fukuoka (Nhật Bản), ông Tadao Sato, chủ tịch LHP đã phát biểu rằng “Hà Nội 12 ngày đêm là một bộ phim hay, một bộ phim trí tuệ. Mỗi trường đoạn chiến tranh diễn ra rất ác liệt nhưng người xem vẫn thấy người Việt Nam để hòa bình lên trên chiến tranh, để tình hữu nghị giữa các dân tộc lên trên sự hận thù giữa các dân tộc”. Năm 2025 này là dịp kỷ niệm 50 năm ngày Thống nhất Đất nước, 80 năm ngày Quốc khánh, đồng thời cũng là dịp kỷ niêm 30 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam - Hoa Kỳ. Hai đất nước Việt Nam và Hoa Kỳ trong một khoảng thời gian dài vừa qua đã chủ động quyết tâm vượt qua rất nhiều di sản của chiến tranh. Với ý thức khép lại quá khứ hướng tới tương lai, hai đất nước chúng ta đã trở thành đối tác chiến lược toàn diện của nhau. Tôi nghĩ rằng trong thời điểm này lời phát biểu của ông Tadao Sato, chủ tịch LHP Fukuoka đã nói lên rất nhiều điều, đó cũng là mong muốn chung của các nhà làm phim Hà Nội 12 ngày đêm và là ý nghĩa lớn nhất của bộ phim này.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh, Báo NTNN/Điện tử Dân Việt tổ chức cuộc thi viết Việt Nam trong tôi, nhằm tạo một bức tranh đa sắc về hành trình 80 năm của đất nước – từ ngày khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến một Việt Nam hòa bình, vươn mình mạnh mẽ hôm nay.

Xem Thể lệ cuộc thi tại đây.

×