Bộ Văn hóa báo cáo Phó Thủ tướng Chính phủ về lùm xùm treo biển di tích ở Phủ Dầy, Nam Định

Nam Định 4 lần đề nghị đổi tên di tích phủ Dầy

Trước đó, ngày 18/11/2023, ông Trần Văn Cường và bà con thôn Vân Cát, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định đã có văn bản gửi đến Bộ VHTTDL, Chính Phủ và các cơ quan liên quan về việc treo biển tại các di tích thuộc Khu di tích Phủ Dầy. Vụ việc này gây nên nhiều tranh cãi ồn ào trong một thời gian khá dài.

Theo báo cáo của Bộ VHTTDL, Khu di tích Phủ Dầy (trước đó có tên là phủ Giầy) có niên đại khởi dựng từ thời Hậu Lê, niên hiệu Dương Hòa (1642) và Cảnh Trị (1663 - 1671) với 3 di tích chính: Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Lăng Liễu Hạnh thờ bà chúa Liễu Hạnh. Trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, mở rộng… các di tích vẫn mang đậm dấu ấn nghệ thuật thời Lê – Nguyễn cùng với hệ thống di vật, cổ vật, đồ thờ tự có giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ. 

Ngoài ra, Khu di tích còn hàm chứa nhiều giá trị di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu như lễ hội, nghi lễ Chầu văn, thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Với những giá trị tiêu biểu đó, ngày 21/2/1975, Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã xếp hạng Khu di tích kiến trúc nghệ thuật với tên gọi: "Khu di tích kiến trúc nghệ thuật Phủ Giầy gồm: Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Lăng Liễu Hạnh và các di tích có liên quan", xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Hà. 

Tuy nhiên, do thời điểm xếp hạng Khu di tích này chưa có Luật Di sản văn hóa và các văn bản quy định, hướng dẫn cụ thể về hồ sơ khoa học đề nghị xếp hạng di tích, nên hồ sơ di tích Phủ Dầy còn sơ sài và không có thành phần hồ sơ của "các di tích có liên quan" và các di tích nêu trên trong khu di tích Phủ Giầy. 

Căn cứ hồ sơ di tích tại thời điểm xếp hạng năm 1975, các di tích được xác định thuộc Khu di tích kiến trúc nghệ thuật Phủ Giầy gồm: Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Lăng Liễu Hạnh. Còn đối với "các di tích có liên quan", cụ thể là những di tích nào lại không được nêu trong hồ sơ di tích. 

Theo quy định của Luật Di sản văn hóa, việc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và chính quyền địa phương nơi có di tích thực hiện, phân cấp thực hiện theo thẩm quyền. Do đó, việc trông coi, bảo vệ, phát huy giá trị di tích đều do chính quyền địa phương và các thủ nhang, đồng đền đại diện trực tiếp quản lý di tích đảm nhiệm. 

Bộ VHTTDL cho biết, thời gian qua, đại diện trực tiếp quản lý di tích và tỉnh Nam Định đã 4 lần có đơn đề nghị đổi tên di tích. Lần 1, năm 2019, bà Trần Thị Huệ - thủ nhang Phủ Chính - Phủ Tiên Hương đại diện trực tiếp quản lý di tích có Đơn ngày 24/3/2019 đề nghị nghiên cứu trả lại đúng tên gọi cho di tích theo cổ truyền là "Phủ Chính". Tuy nhiên, vào thời điểm đó, căn cứ hồ sơ xếp hạng di tích (năm 1975), cơ quan chức năng của Bộ VHTTDL xét thấy chưa đủ cơ sở khoa học và pháp lý để tham mưu lãnh đạo Bộ ban hành quyết định đổi tên di tích. 

Trong năm 2020, UBND tỉnh Nam Định  3 lần liên tiếp gửi công văn đề nghị bổ sung hồ sơ khoa học và sửa đổi tên gọi di tích. Căn cứ đề nghị này của UBND tỉnh Nam Định và hồ sơ di tích kèm theo, Bộ VHTTDL đã thống nhất với đề nghị của UBND tỉnh Nam Định. Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã ban hành Quyết định sửa đổi tên gọi thành "Di tích kiến trúc nghệ thuật Phủ Dầy gồm: Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Lăng Mẫu Liễu Hạnh. Theo đó, đổi tên "Phủ Giầy" thành "Phủ Dầy", "Lăng Liễu Hạnh" thành "Lăng Mẫu Liễu Hạnh" và bỏ "các di tích có liên quan".

"Phủ Tiên Hương" còn có tên gọi khác là "Phủ Chính" và "Phủ Chính Tiên Hương"

Tháng 8/2021, bà Trần Thị Huệ - Thủ nhang Phủ Tiên Hương tiếp tục đề nghị được treo biển tên di tích là "Phủ Chính Tiên Hương". Tháng 10/2021, Bộ VHTTDL đã có Công văn gửi Sở VHTTDL Nam Định về việc treo biển tên di tích tại Phủ Dầy; hướng dẫn Sở chỉ đạo cơ quan chức năng phối hợp chính quyền địa phương giám sát việc treo biển tại vị trí phù hợp, đảm bảo trang trọng và đúng quy định. Trong trường hợp cần thiết, có ghi chú rõ ràng đối với tên gọi di tích.

Sở VHTTDL tỉnh Nam Định sau đó đã có Công văn đề nghị hướng dẫn việc treo biển tên tại di tích Phủ Dầy thống nhất với Quyết định xếp hạng di tích của Bộ trưởng Bộ VHTTDL. Ngày 17/1/2022, Bộ VHTTDL có Công văn gửi UBND tỉnh khẳng định theo nội dung hồ sơ khoa học của di tích, "Phủ Tiên Hương" còn có tên gọi khác là "Phủ Chính" và "Phủ Chính Tiên Hương".

Công văn của Cục Di sản ban hành ngày 11/10/2021 hướng dẫn là đảm bảo đúng quy định của pháp luật, phù hợp với lịch sử và tính chất của di tích. Bộ VHTTDL đề nghị UBND tỉnh Nam Định chỉ đạo Sở VHTTDL phối hợp với UBND huyện Vụ Bản và tình hình thực tiễn quản lý di tích tại địa phương, hướng dẫn và tạo sự đồng thuận khi thực hiện việc treo biển di tích, phù hợp với quy định pháp luật.

Tại hội nghị ngày 29/3/2022 của UBND xã Kim Thái, 100% đại biểu dự họp thống nhất với đề nghị của Thủ nhang Phủ Tiên Hương về việc được lựa chọn và treo biển tên di tích là "Phủ Chính", yêu cầu di tích cam kết thực hiện việc treo biển tên như đã lựa chọn tại vị trí phù hợp, đảm bảo trang trọng, đúng quy định.

Bộ VHTTDL khẳng định, tên gọi Di tích kiến trúc nghệ thuật Phủ Dầy (Gồm: Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Lăng Mẫu Liễu Hạnh), xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định đã thể hiện được loại hình, giá trị tiêu biểu của di tích là kiến trúc nghệ thuật, các di tích thành phần chỉ còn 3 di tích được xác định, không còn "các di tích có liên quan", khắc phục được các bất cập của tên di tích, thể hiện đúng nội hàm các di tích tạo nên giá trị kiến trúc nghệ thuật của khu di tích.

3 điểm di tích đều có tên gọi chính thức và tên gọi khác (Phủ Tiên Hương còn có tên gọi khác là Phủ Chính và Phủ Chính Tiên Hương, Phủ Vân Cát gọi là Phủ Vân, Lăng Liễu Hạnh còn gọi là Lăng Mẫu, Lăng Mẫu Liễu Hạnh, Lăng Thánh Mẫu Liễu Hạnh).

Cũng theo công văn trong thời gian tới, Bộ VHTTDL sẽ chỉ đạo Thanh tra Bộ phối hợp Cục Di sản văn hóa kiểm tra, giám sát việc chấp hành các quy định của pháp luật trong việc bảo vệ quản lý di tích quần thể kiến trúc nghệ thuật Phủ Dầy, tập trung vào các nội dung: công tác quản lý di tích; công tác tu bổ di tích; treo biển tên di tích theo nội dung hồ sơ khoa học di tích; kiểm tra công tác thực hành tín ngưỡng tại di tích.