Bóc đường dây phá rừng ở Lạng Sơn: Những người "mắc nợ" rừng xanh

Quá khứ buồn bên sườn núi

Quá trình thực hiện Loạt bài điều tra, chúng tôi nghe không ít thông tin về những người dân bị khởi tố, lĩnh án vì phá rừng. Một trong những cái tên được nhắc đến nhiều là ông Liễu Văn Ít.

Theo chỉ dẫn của người dân địa phương, chúng tôi đã hẹn gặp ông Ít. Người đàn ông vừa chấp hành xong bản án 42 tháng tù giam vào ngày 1/5/2025 hẹn gặp chúng tôi ở thôn Vằng Phyia, xã Hồng Phong, tỉnh Lạng Sơn.

“Nhà tôi cách đây chừng 20km, anh cứ đi quốc lộ hướng Tràng Định, thấy gốc đa lớn thì rẽ phải, đi thêm 8km nữa. Thấy ngôi nhà đang xây bên trái, các anh nhìn sang bên kia sông, có cái nhà sàn là nhà tôi”, ông Ít dặn.

Di chuyển theo chỉ dẫn chi tiết đến từng ngã rẽ, chúng tôi cũng đến được nơi địa thế “tựa sơn hướng thủy” lưng tựa vào núi rừng thâm u, mặt hướng ra dòng sông hiền hòa.

Bên kia sông, bóng dáng người đàn ông lặng lẽ vận hành chiếc máy cắt cỏ, dọn dẹp quanh căn nhà sàn gỗ. Sóng điện thoại chập chờn, ông Ít phải vào nhà, nơi ông cố định chiếc điện thoại để hứng được chút sóng yếu ớt để liên lạc với khách.

Ông chèo thuyền qua sông đón chúng tôi. Khúc sông này là nơi xảy ra mất mát không thể bù đắp với ông Ít. Giọng ông trầm lại: “Dòng sông cướp đi người vợ tôi trong một tai nạn năm 2008. Khi đó, cả hai vợ chồng tôi đều 35 tuổi. Bà mất, tôi vừa là cha, vừa là mẹ nuôi hai đứa con gái đang học lớp 7 và lớp 5”.

Ông biết chúng tôi là nhà báo, biết câu chuyện buồn của mình sắp được công khai nhưng vẫn không ngần ngại trải lòng. Dưới hiên nhà, ông Liễu Văn mở lời về sai lầm lớn nhất của đời mình – một thời nông nổi, nhẹ dạ và cả tin.

“Cánh rừng kia, tôi được Nhà nước giao quản lý 50ha. Năm 2021, có hai người từ Bắc Giang lên đây, kết thân rồi rủ tôi phát rừng trồng cây để lấy cái về già mà trông chờ. Tôi cả tin quá, thuê người, thuê cưa máy vào phát gần 20ha. Bị lực lượng chức năng phát hiện, khởi tố, và tôi phải đi chấp hành án 42 tháng, còn hai người kia mất liên lạc”, ông Ít nói.

Ba năm sáu tháng trôi qua trong song sắt, cánh rừng bị ông đốn hạ năm nào, nay đã kịp phủ một màu xanh non trở lại, chỉ chục năm nữa thôi những cây xanh này có thể vươn cao thành rừng như trước đây.

Ông Ít, sau bao lời tuyên truyền, sau những ngày nhìn lại lỗi lầm, đã nhận ra ý nghĩa thực sự của việc bảo vệ rừng. Ông cần bảo vệ cánh rừng kia, như một lời tạ lỗi với rừng xanh, như cách trả nợ cho lỗi lầm đời mình.

Nếu Liễu Văn Ít là ví dụ về sự cả tin và cái giá phải trả bằng bốn mươi hai tháng tù, thì câu chuyện của ông Hoàng Đình Khôn, 54 tuổi, ở xã Tân Văn (Bình La cũ) lại là lời chất vấn day dứt về sự công bằng.

Ông Khôn không phải đi tù, nhưng đã bị xử phạt hành chính 30 triệu đồng vì hành vi phát dọn khoảng 4.000m² rừng tự nhiên.

“Tại sao lại phát rừng cấm?”.

Lời đáp lại đầy trăn trở: “Gia đình dự định phát rừng để trồng rừng keo, năm sáu năm được khai thác, bây giờ ở gần rừng không trồng rừng thì lấy gì mà ăn”.

Nỗi ấm ức của ông Khôn không dừng lại ở đó. Ông không tâm phục khẩu phục, bởi theo theo ông: “Ở trong xã có người phát gần 10ha rừng tự nhiên nhưng không bị xử lý, tôi phát có 0,4ha, chặt bốn năm cây dẻ bị xử lý ngay”.

Mong muốn của ông, nghe qua tưởng chừng hợp lý, là được phép dọn dẹp những khu rừng “chỉ lau lách” không có cây to để trồng rừng kinh tế. Thế nhưng, ông Khôn không thực hiện theo đúng các quy định hiện hành. Đó vẫn là phá hoại tài sản quốc gia.

Rời nhà ông Ít, chúng tôi trở lại “điểm nóng” phá rừng tự nhiên ở xã Thiện Hòa. Từ bao đời nay, người dân nơi đây sống dựa vào rừng. Nhà làm từ gỗ rừng, mùa màng dựa vào những mảnh ruộng ở khe suối hẹp. Mùa giáp hạt, cái nghèo càng hiển hiện rõ rệt, đặc biệt là những khi mảnh ruộng nhỏ nhoi ven suối thường bị lũ cuốn phăng.

Gia đình ông V.V.V ở xã Thiện Hòa là một ví dụ điển hình. Bao bọc bởi rừng tự nhiên, nhưng để có đất mưu sinh, con cái ông V. phải chấp nhận vi phạm pháp luật, lên rừng cưa hạ cây rừng để trồng cây kinh tế.

Lời ông V. nói như tiếng thở dài giữa núi rừng: “Nhưng phải làm thôi, không làm thì lấy gì mà ăn”.

Để kéo người dân ra khỏi vòng luẩn quẩn của sự đói và tội lỗi, giải pháp không chỉ là tăng hình phạt. Luật sư Hoàng Tùng - Văn phòng luật sư Trung Hòa, thuộc Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội nhấn mạnh cần đồng bộ nhiều giải pháp, từ truy cứu trách nhiệm hình sự cả người tiếp tay, ứng dụng công nghệ giám sát, đến việc cốt lõi nhất là cung cấp các phương án sinh kế thay thế.

Mở khóa rừng tự nhiên để người dân “sống” được nhờ bảo vệ rừng

Trao đổi với Phóng viên Báo điện tử Dân Việt, ông Nguyễn Hữu Hưng, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Lạng Sơn cho biết địa phương đã có những giải pháp để người dân gắn bó với rừng, bảo vệ rừng.

Theo ông Hưng, tỉnh Lạng Sơn đã ban hành Nghị quyết 30 về phát triển nông nghiệp bền vững giai đoạn 2010-2030, trong đó có rất nhiều chính sách hỗ trợ bà con nhân dân, như việc tuyên truyền nhân dân thực hiện trồng rừng gỗ lớn, thực hiện khai thác ít nhất trong vòng 12 năm trở đi.

“Chúng tôi đang nghiên cứu để giúp bà con theo hướng trồng dược liệu dưới tán rừng, phát triển du lịch sinh thái, cộng đồng dưới tán rừng. Chúng tôi sẽ có nghiên cứu, làm sao để phù hợp nhất cho bà con địa phương”, ông Nguyễn Hữu Hưng chia sẻ.

Ở góc độ một chuyên gia trong lĩnh vực lâm nghiệp, Tiến sĩ Trần Lâm Đồng, Phó Giám đốc Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, đặt câu hỏi: “Rừng giao cho người dân quản lý nhưng là tài sản của nhà nước, người dân bảo vệ được hưởng lợi gì từ đó? Nguồn lợi mang lại cho họ rất ít, nhưng nếu trồng rừng ở diện tích đó, có thể mang lại hiệu quả gấp hàng chục lần”.

Tiến sĩ Trần Lâm Đồng phân tích, chính sự chênh lệch lợi ích khổng lồ này đã dẫn đến một hành vi “phá rừng thầm lặng”, người ta âm thầm biến rừng tự nhiên thành rừng nghèo rồi trồng rừng kinh tế, bất chấp pháp luật. Bởi từ lâu đã “đóng cửa” rừng tự nhiên không được khai thác, không được phép chặt để chuyển đổi, để trồng rừng.

Để bảo vệ tốt rừng tự nhiên, ngoài những giải pháp đang áp dụng hiện hành. Các cấp, nghành liên quan cần xem có những nguồn lực gì khác để hỗ trợ người dân. Việc giữ rừng phải đem lại những nguồn thu, người dân được hưởng lợi để người dân có được động lực bảo vệ rừng tự nhiên, nếu không một số bộ phận người dân sẽ âm thầm phá rừng, chuyển đổi mục đích sử dụng.

Đồng quan điểm với Tiến sĩ Trần Lâm Đồng, Phó Giám đốc Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam. Giáo sư Tiến sĩ Phạm Văn Điển, Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp, đưa ra tầm nhìn chiến lược và nhân văn nhất đó là “Mở khóa giá trị rừng tự nhiên”.

Theo Giáo sư Tiến sĩ Phạm Văn Điển, sau nhiều thập kỷ “đóng cửa rừng” để phục hồi hệ sinh thái (giúp độ che phủ ổn định ở mức 42% hiện nay), đã đến lúc phải nhìn nhận rừng tự nhiên không chỉ là gỗ cấm. Giá trị của nó nằm ở những điều vô hình.

Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp nêu một số nguồn sinh kế từ từ rừng tự nhiên, đó là lâm sản ngoài gỗ, khai thác các sản vật tự nhiên mà không cần chặt cây. Phát triển du lịch sinh thái, khám phá, mạo hiểm gắn liền với cảnh quan thiên nhiên (suối, thác, hang động). Thúc đẩy đa dạng hóa chi trả dịch vụ môi trường rừng, đặc biệt là tín chỉ carbon.

Giáo sư Điển khẳng định: “Quan trọng là khi có nguồn tài chính được tạo ra từ rừng tự nhiên trong tình trạng vẫn đóng cửa không khai thác gỗ, nhưng có những giá trị khác ngoài gỗ và giá trị môi trường... thì chính cái giá trị ấy sẽ là nền tảng để người ta quý rừng tự nhiên hơn và bảo vệ tốt rừng tự nhiên”.

Khi rừng tự nhiên tạo ra nguồn thu lợi bền vững, ổn định và hợp pháp, thông qua du lịch, carbon, hay các lâm sản quý, người dân sẽ trở thành những người bảo vệ rừng thiết tha nhất thay vì là những người xâm phạm bất đắc dĩ.

Giáo sư Tiến sĩ Phạm Văn Điển đã chỉ ra kinh nghiệm quốc tế, đó là tại các quốc gia phát triển như Hàn Quốc, Nhật Bản, và các nước Châu Âu, rừng tự nhiên có suối thác, đến hang động kỳ bí và núi đá hùng vĩ, chúng không chỉ là cảnh quan mà còn là nguồn lực tài chính vô tận. Rừng được lồng ghép một cách tinh tế vào các trải nghiệm du lịch mạo hiểm, từ đó khơi nguồn một dòng chảy tài chính dồi dào, đảm bảo sự thịnh vượng cho chính người dân và cộng đồng địa phương.

Giáo sư Tiến sĩ Phạm Văn Điển nhận định, ngành lâm nghiệp Việt Nam đang sở hữu một hành lang pháp lý tương đối hoàn chỉnh. Những chủ trương, chính sách đã được cụ thể hóa rõ ràng, minh bạch. Vừa qua, ngành lâm nghiệp đã kịp thời ban hành sổ tay hướng dẫn quản lý, sử dụng và bảo vệ rừng, chi tiết hóa cho cả cấp xã sau khi chuyển đổi mô hình chính quyền.

Tóm lại, con đường bền vững nhất để bảo vệ tài sản rừng tự nhiên là phải dựa vào chính những giá trị nội tại của nó để quản lý, nhân lên và thu lợi. Đó là việc chuyển nhượng hay bán những giá trị không làm suy giảm tài sản rừng, như giá trị dịch vụ môi trường rừng hay tín chỉ carbon.

Cách làm này tạo ra nguồn tài chính kép, vừa có được nguồn thu nhập ổn định, vừa biến rừng thành người bạn đồng hành phát triển kinh tế, đảm bảo người dân có thể sống sung túc nhờ vào rừng. Từ đây, cần một sự dịch chuyển tư duy khai thác gỗ là chính sang tư duy đa giá trị rừng.

Nhiều vụ án hủy hoại rừng đã bị xử lý gần đây ở tỉnh Lạng Sơn

Ngày 17/12/2021, Hoàng Văn Chiến (SN 1976, trú xã Quý Hòa, huyện Bình Gia cũ, Lạng Sơn) thuê người chặt phá 69.720m2 diện tích rừng tự nhiên, tại lô rừng do Hạt Kiểm lâm huyện quản lý. Bên trong hiện trường cây gỗ bị hạ ngã toàn bộ, khối lượng gỗ khoảng 96m3, trong đó nhiều cây có đường kính 10cm – 20cm, chiều cao 7m – 10m.

Do cần lấy đất để trồng rừng phát triển kinh tế, tháng 11/2022, Bàn Tiến Quý đã thuê người chặt phá rừng tại khu rừng Mì Lọ Đố, thôn Khuổi Nà, xã Tân Hoà, huyện Bình Gia với mục đích cải tạo để trồng quế, nhưng không xin phép cơ quan chức năng có thẩm quyền. Tổng diện tích chặt phá là 3.558,13 m2. Bàn Tiến Quý bị tòa tuyên án 8 tháng tù giam.

Đầu tháng 1/2023, Ngô Văn Thành, do muốn phát rừng lấy đất để trồng hồi, quế trên thửa đất rừng mà gia đình được UBND huyện Bình Gia giao quyền quản lý và bảo vệ, Thành thuê người đến chặt phá diện tích rừng 15.056,46 m2 tại thôn Nà Lù, xã Thiện Long. Ngô Văn Thành bị tuyên 3 năm tù treo, thời gian thử thách 5 năm.

Khoảng cuối tháng 6/2023, Lành Văn Trọng, sinh năm 1984, tự ý đến khu vực rừng Mạy Tàn ở thôn Pò Đồn, xã Xuân Dương chặt phá có diện tích 21.549m², với tổng số 370 cây thuộc loài thực vật thông thường bị chặt phá, trữ lượng gỗ là trên 36,5m³bị cáo Lành Văn Trọng 2 năm 8 tháng tù về tội hủy hoại rừng.

Thậm chí có trường hợp hai anh em ruột nhận án tù vì hủy hoại rừng. Ngày 21/7/2022, Tòa án Nhân dân tỉnh Lạng Sơn mở phiên tòa phúc thẩm xét xử hai bị cáo gồm: Đặng Văn Linh (SN 1995) và Đặng Văn Sinh (SN 2000), là hai anh em ruột, dân tộc Dao, cùng trú tại thôn Bản Tùm, xã Kiên Mộc, huyện Đình Lập với tội danh hủy hoại rừng. Hội đồng xét xử tuyên hai bị cáo phạm tội hủy hoại rừng, xử phạt bị cáo Linh 3 năm 6 tháng tù, bị cáo Sinh 3 năm tù.

×