Căng thẳng Nga-Ukraine: Toàn cảnh và sự thật

Căng thẳng giữa Ukraine và Nga đang ở mức cao nhất trong nhiều năm, với các báo cáo về việc một quân đội Nga tăng cường gần biên giới của Nga với Ukraine làm dấy lên lo ngại về ý định của Moscow.

Ukraine cảnh báo Nga đang cố gắng gây bất ổn cho đất nước trước bất kỳ cuộc xâm lược quân sự nào được lên kế hoạch. Các cường quốc phương Tây trong những tuần gần đây đã liên tục cảnh báo Nga về các động thái gây hấn hơn nữa đối với Ukraine.

Điện Kremlin phủ nhận họ đang lên kế hoạch tấn công và cho rằng sự hỗ trợ của NATO đối với Ukraine - bao gồm cả việc tăng cường cung cấp vũ khí và huấn luyện quân sự - tạo thành mối đe dọa ngày càng tăng ở biên giới phía Tây của Nga.

Bức tranh toàn cảnh thật phức tạp – đâu là sự thật?

Tình hình biên giới hiện nay như thế nào?

Trong những tuần gần đây, Mỹ và NATO đã mô tả việc di chuyển và tập trung binh lính trong và xung quanh Ukraine là "bất thường".

Tháng trước, các bức ảnh vệ tinh cho thấy các khí tài quân sự của Nga - bao gồm pháo tự hành, xe tăng chiến đấu và xe chiến đấu bộ binh - đang di chuyển tại một bãi tập cách biên giới khoảng 300 km. Tuy nhiên, rất ít thông tin khác đã được công bố để hỗ trợ cho cáo buộc của các cường quốc phương Tây về một mối đe dọa gia tăng.

Nhiều căn cứ quân sự của Nga nằm ở phía tây của đất nước rộng lớn. Bộ Quốc phòng Nga ngày 1/12 cho biết nước này đã bắt đầu các cuộc tập trận quân sự mùa đông "thường xuyên" ở khu vực phía nam của nước này, nơi giáp biên giới với Ukraine. Bộ này cho biết các cuộc tập trận có sự tham gia của hơn 10.000 quân.

Trong khi đó, các khu vực Donetsk và Luhansk phía đông Ukraine giáp với Nga, một khu vực được gọi là Donbas, đã nằm dưới sự kiểm soát của lực lượng ly khai do Nga hậu thuẫn kể từ năm 2014. Các lực lượng Nga cũng hiện diện trong khu vực, được Ukraine gọi là "vùng lãnh thổ tạm thời bị chiếm đóng", mặc dù Nga phủ nhận điều đó.

Tiền tuyến của cuộc xung đột hầu như chưa di chuyển trong 5 năm, nhưng thường xuyên xảy ra các cuộc đụng độ quy mô nhỏ và các cuộc tấn công bắn tỉa. Nga đã tức giận khi các lực lượng Ukraine triển khai một máy bay không người lái chiến đấu do Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất lần đầu tiên vào tháng 10 để tấn công một vị trí do phe ly khai thân Nga nắm giữ.

Nga cũng có lực lượng lên tới hàng chục nghìn người tại căn cứ hải quân khổng lồ của họ ở Crimea, phần lãnh thổ mà Nga sáp nhập từ Ukraine vào năm 2014. Bán đảo Crimea hiện được kết nối bằng một cây cầu đường bộ với đất liền.

Lịch sử của cuộc xung đột giữa Ukraine và Nga là gì?

Căng thẳng giữa Ukraine và Nga, cả hai quốc gia thuộc Liên Xô cũ, đã leo thang vào cuối năm 2013 do một thỏa thuận chính trị và thương mại mang tính bước ngoặt với Liên minh châu Âu. Sau khi Tổng thống thân Nga lúc bấy giờ, Viktor Yanukovych, đã đình chỉ các cuộc đàm phán - được cho là dưới áp lực từ Moscow - nhiều tuần các cuộc biểu tình ở Kiev bùng phát thành bạo lực.

Sau đó, vào tháng 3 năm 2014, Nga sáp nhập Crimea, một bán đảo tự trị ở miền nam Ukraine với sự trung thành mạnh mẽ của Nga, với lý do nước này đang bảo vệ lợi ích của mình và của các công dân nói tiếng Nga. Đầu tiên, hàng nghìn binh lính nói tiếng Nga, được mệnh danh là "những người đàn ông màu xanh lá cây nhỏ" và sau đó được Moscow thừa nhận là lính Nga, đã đổ vào bán đảo Crimea. Trong vòng vài ngày, Nga đã hoàn thành việc sáp nhập trong một cuộc trưng cầu dân ý.

Ngay sau đó, phe ly khai thân Nga ở các vùng Donetsk và Luhansk của Ukraine tuyên bố độc lập khỏi Kiev, gây ra nhiều tháng giao tranh ác liệt. Mặc dù Kiev và Moscow đã ký một thỏa thuận hòa bình ở Minsk vào năm 2015, do Pháp và Đức làm trung gian, nhưng đã có nhiều lần vi phạm lệnh ngừng bắn.

Theo số liệu mới nhất của Liên hợp quốc, đã có hơn 3.000 thường dân thiệt mạng liên quan đến xung đột ở miền đông Ukraine kể từ tháng 3/2014.

Liên minh châu Âu và Mỹ đã áp đặt một loạt biện pháp để đáp trả các hành động của Nga ở Crimea và miền đông Ukraine, bao gồm các biện pháp trừng phạt kinh tế nhắm vào các cá nhân, thực thể và các lĩnh vực cụ thể của nền kinh tế Nga.

Điện Kremlin cáo buộc Ukraine khuấy động căng thẳng ở miền đông nước này và vi phạm thỏa thuận ngừng bắn Minsk.

Quan điểm của Nga là gì?

Điện Kremlin đã nhiều lần phủ nhận việc Nga có kế hoạch xâm lược Ukraine, khẳng định Nga không gây ra mối đe dọa cho bất kỳ ai và việc nước này di chuyển quân trên lãnh thổ của mình không phải là lý do để báo động.

Moscow coi sự hỗ trợ ngày càng tăng cho Ukraine từ NATO - về vũ khí, đào tạo và nhân sự - là một mối đe dọa đối với an ninh của chính họ. Ukraine cũng cáo buộc Nga tăng cường quân số để chuẩn bị cho nỗ lực chiếm lại khu vực Donbas, một cáo buộc mà Ukraine bác bỏ.

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã kêu gọi các thỏa thuận pháp lý cụ thể sẽ loại trừ bất kỳ sự mở rộng nào của NATO về phía đông đối với biên giới của Nga, nói rằng phương Tây đã không tuân theo những thỏa thuận trước đó.

Putin cũng đã nói rằng NATO triển khai vũ khí tinh vi ở Ukraine,chẳng hạn như hệ thống tên lửa, sẽ vượt qua "lằn ranh đỏ" đối với Nga, trong bối cảnh Moscow lo ngại rằng Ukraine đang ngày càng được các cường quốc NATO trang bị vũ khí.

Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov hồi tháng trước cho biết vũ khí và cố vấn quân sự đã được Mỹ và các nước thành viên NATO khác cung cấp cho Ukraine. "Và tất cả những điều này, tất nhiên, dẫn đến tình hình trên tuyến biên giới thêm trầm trọng", ông nói.

Nếu Mỹ và các đồng minh NATO không thay đổi hướng đi ở Ukraine, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov đã cảnh báo rằng Moscow có "quyền lựa chọn cách thức để đảm bảo lợi ích an ninh hợp pháp của mình".

Quan điểm của Ukraine là gì?

Chính phủ Ukraine khẳng định rằng Moscow không thể ngăn cản Kiev xây dựng quan hệ chặt chẽ hơn với NATO nếu họ lựa chọn.

"Nga không thể ngăn Ukraine xích lại gần NATO và không có quyền có bất kỳ tiếng nói nào trong các cuộc thảo luận liên quan", Bộ Ngoại giao Ukraine cho biết trong một tuyên bố với CNN, đáp lại lời kêu gọi của Nga yêu cầu NATO ngừng mở rộng về phía đông.

"Bất kỳ đề xuất nào của Nga để thảo luận với NATO hoặc Mỹ về bất kỳ cái gọi là đảm bảo rằng Liên minh sẽ không mở rộng sang phía Đông đều là bất hợp pháp", Bộ này cho biết thêm.

Ukraine khẳng định Nga đang tìm cách gây bất ổn trong nước với việc Tổng thống nước này, Volodymyr Zelensky, gần đây nói rằng một âm mưu đảo chính, liên quan đến người Ukraine và Nga, đã bị phanh phui.

Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine, Dmytro Kuleba, cảnh báo rằng một cuộc đảo chính được lên kế hoạch có thể là một phần trong kế hoạch của Nga trước một cuộc xâm lược quân sự. Ông nói: "Áp lực quân sự từ bên ngoài đi đôi với sự bất ổn trong nước".

Căng thẳng giữa hai nước càng trở nên trầm trọng hơn do cuộc khủng hoảng năng lượng ở Ukraine ngày càng sâu sắc mà Kiev cho rằng Moscow đã cố tình khiêu khích.

Đồng thời, chính phủ của Tổng thống Zelensky phải đối mặt với thách thức trên nhiều mặt trong bối cảnh làn sóng lây nhiễm Covid-19 đang gia tăng trong những tuần gần đây khiến nền kinh tế đang gặp khó khăn.

Nhiều người cũng không hài lòng rằng chính phủ Kiev đã không thực hiện những lợi ích mà họ đã hứa và chấm dứt xung đột ở miền đông đất nước. Các cuộc biểu tình chống chính phủ đã diễn ra ở Kiev.

NATO nói gì?

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg đã nói rằng "sẽ có một cái giá đắt mà Nga phải trả" nếu nước này một lần nữa xâm lược Ukraine- một đối tác của NATO.

"Chúng tôi có nhiều lựa chọn: trừng phạt kinh tế, trừng phạt tài chính, hạn chế chính trị", Stoltenberg nói trong một cuộc phỏng vấn ngày 1/12 với CNN.

Sau khi Nga tấn công Ukraine vào năm 2014, NATO đã tăng cường phòng thủ "với các nhóm tác chiến sẵn sàng chiến đấu ở phía đông của liên minh, ở các nước Baltic, ở Latvia ... và cả ở khu vực Biển Đen", ông Stoltenberg nói.

Ukraine không phải là thành viên NATO, và do đó không được đảm bảo an ninh như các thành viên NATO.

Nhưng Stoltenberg để ngỏ khả năng Ukraine trở thành thành viên NATO, nói rằng Nga không có quyền nói với Ukraine rằng họ không thể theo đuổi tư cách thành viên NATO.

Mỹ nói gì?

Mỹ và các đồng minh NATO có "quan ngại sâu sắc" liên quan đến động thái mà Nga thực hiện gần đây đối với Ukraine, đồng minh chiến lược của Mỹ, Ngoại trưởng Antony Blinken cho biết tại hội nghị thượng đỉnh OSCE ở Thụy Điển.

Trước đó, ông từng cho biết Nga đang tập trung quân đội chiến đấu dọc theo biên giới Ukraine và có khả năng tấn công trong thời gian ngắn.

Blinken cảnh báo Nga rằng "bất kỳ hành động gây hấn nào mới có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng."

Chính quyền Biden cũng đang cân nhắc việc cử các cố vấn quân sự và thiết bị mới bao gồm vũ khí đến Ukraine để chuẩn bị cho các đồng minh đối phó với một cuộc xâm lược có thể xảy ra của Nga, nhiều nguồn tin quen thuộc với các cuộc thảo luận nói với CNN vào tháng 11.

Chính quyền Obama đã bị bất ngờ khi Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014 và hậu thuẫn một cuộc nổi dậy ở vùng Donbas, miền đông Ukraine. Các quan chức Mỹ cho biết họ quyết tâm không để bị phát hiện bởi một hoạt động quân sự khác của Nga.

"Mối quan tâm của chúng tôi là Nga có thể mắc một sai lầm nghiêm trọng khi cố gắng khôi phục lại những gì họ đã thực hiện hồi năm 2014, khi họ tập trung lực lượng dọc biên giới, tiến vào lãnh thổ Ukraine có chủ quyền và tuyên bố sai rằng họ đã bị khiêu khích", ngoại trưởng Blinken nói vào tháng 11.

Những yếu tố nào khác đang diễn ra?

Một vấn đề lớn khác khiến quan hệ Nga-Ukraine căng thẳng là việc cung cấp năng lượng. Ukraine coi đường ống Nord Stream 2 gây tranh cãi - kết nối nguồn cung cấp khí đốt của Nga trực tiếp với Đức - là một mối đe dọa đối với an ninh của chính nước này.

Nord Stream 2 là một trong hai đường ống mà Nga đã đặt dưới Biển Baltic bên cạnh mạng lưới đường ống truyền thống trên đất liền chạy qua Đông Âu, bao gồm cả Ukraine.

Kiev coi các đường ống trên khắp Ukraine là một yếu tố bảo vệ chống lại sự xâm lược của Nga, vì bất kỳ hành động quân sự nào cũng có thể làm gián đoạn dòng chảy quan trọng của khí đốt đến châu Âu.

Các nhà phân tích và các nhà lập pháp Mỹ đã đưa ra lo ngại rằng Nord Stream 2 sẽ làm gia tăng sự phụ thuộc của châu Âu vào khí đốt của Nga và có thể cho phép Moscow nhắm mục tiêu có chọn lọc đến các quốc gia bị cắt giảm năng lượng như Ukraine, mà không làm gián đoạn nguồn cung châu Âu. Việc bỏ qua các quốc gia Đông Âu cũng có nghĩa là các quốc gia đó sẽ bị tước đi khoản phí vận chuyển béo bở mà Nga sẽ phải trả.

Vào tháng 5 năm 2021, chính quyền Biden đã từ bỏ các biện pháp trừng phạt đối với công ty đứng sau Nord Stream 2, bật đèn xanh cho công ty này một cách hiệu quả. Các quan chức Mỹ nói rằng động thái này là vì lợi ích của an ninh quốc gia Mỹ khi nước này tìm cách xây dựng lại mối quan hệ đã rạn nứt với Đức.

Tháng trước, Mỹ đã áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với một thực thể có liên kết với Nga và một tàu liên kết với Nord Stream 2. Một số thượng nghị sĩ Mỹ đã kêu gọi áp đặt thêm các biện pháp trừng phạt để ngăn chặn Nga sử dụng đường ống này như một vũ khí; Ukraine cũng đã kêu gọi các biện pháp cứng rắn hơn.

Kuleba, Ngoại trưởng Ukraine, nói với CNN rằng: "Chúng tôi thấy có những cách khác nhau để ngăn chặn dự án này bị Nga vũ khí hóa. Chúng tôi khác nhau về khối lượng và số lượng các biện pháp trừng phạt cần thiết để bảo vệ châu Âu khỏi Nord Stream 2".