Chuyên gia kiến nghị ngành sữa Việt Nam cần hướng đến sự minh bạch, hoàn thiện quy chuẩn kỹ thuật là rất cấp thiết

Sáng 5/8, Hội thảo “Phát triển ngành sữa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” được tổ chức dưới sự chủ trì của Thứ trưởng Bộ Công Thương Trương Thanh Hoài.

Tham dự còn có các chuyên gia, nhà khoa học và các doanh nghiệp sản xuất sữa hàng đầu của Việt Nam.

Tỷ lệ sử dụng sữa của người Việt còn thấp so với thế giới

Theo Thứ trưởng Trương Thanh Hoài, những ý kiến tham góp của các tại biểu tại hội thảo sẽ được tiếp thu, chỉnh lý để Bộ Công Thương hoàn thiện Đề án phát triển ngành sữa đến năm 2030 và tầm nhìn đến 2045, trình Chính phủ thông qua trong thời gian tới đây.

Thứ trưởng Trương Thanh Hoài nhấn mạnh, sữa được coi là "thực phẩm lành mạnh" phù hợp cho mọi lứa tuổi. Tất cả các hoạt chất dinh dưỡng như vitamin, khoáng chất, protein, carbohydrate và chất béo thiết yếu đều được tìm thấy trong sữa.

Theo thống kê, mức tiêu thụ sữa bình quân đầu người tại Việt Nam là khoảng 27 lít/người/năm. Dự báo mức tiêu thụ sữa bình quân đầu người hàng năm sẽ tiếp tục tăng 7 - 8%. So với các nước trong khu vực, nhu cầu sử dụng sữa bình quân đầu người của Việt Nam hiện vẫn thấp so với thế giới, chỉ 27 lít/người/năm, trong khi Thái Lan là 35 lít/người/năm, Singapore là 45 lít/người/năm và các nước châu Âu từ 80 - 100 lít/người/năm.

"Chiến lược phát triển ngành sữa giai đoạn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 có ý nghĩa quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước", ông khẳng định.

Sau hơn 10 năm triển khai thực hiện Quyết định số 3399/QĐ-BCT ngày 28/6/2010 phê duyệt Quy hoạch phát triển ngành công nghiệp chế biến sữa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2025 đã đạt những mục tiêu đề ra. Năm 2023, sản lượng sữa tươi của cả nước đạt khoảng 1,86 tỷ lít, sữa bột đạt khoảng 154,8 nghìn tấn. Tuy nhiên, nguồn sữa tươi khai thác từ đàn bò sữa trong nước mới chỉ đáp ứng khoảng 38% nhu cầu sữa chế biến.

Theo Thứ trưởng Trương Thanh Hoài, trước xu thế phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế, cùng với việc Việt Nam tham gia các Hiệp định thương mại tự do, trong đó có một số Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA… sẽ tạo nhiều cơ hội mới cho doanh nghiệp ngành sữa của chúng ta phát triển mạnh mẽ; các sản phẩm của ngành sữa có cơ hội lớn xuất khẩu và mở rộng ra các thị trường quốc tế.

"Song bên cạnh những cơ hội là những thách thức mới cho sự phát triển của các doanh nghiệp ngành sữa Việt Nam như sức ép cạnh tranh từ các doanh nghiệp nước ngoài, sự thay đổi về thị hiếu và thói quen tiêu dùng với sản phẩm sạch, sản phẩm hữu cơ, sản phẩm sữa có công thức mới…", Thứ trưởng Trương Thanh Hoài nói và khẳng định, trước các cơ hội cũng như những vấn đề thách thức trên thì Chiến lược phát triển ngành sữa được xây dựng đóng vai trò quan trọng giúp định hướng cho doanh nghiệp ngành có hướng đi mới, sáng tạo, bền vững trong phát triển.

Theo báo cáo từ Bộ Công Thương, ngành sữa được xác định là một lĩnh vực kinh tế giữ vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Nền kinh tế tăng trưởng ổn định, quy mô thị trường không ngừng mở rộng cùng môi trường đầu tư ngày càng minh bạch và hấp dẫn đang tạo nền tảng thuận lợi cho sự phát triển của ngành sữa trong nước. Trong hơn một thập kỷ qua, ngành sữa Việt Nam đã có nhiều bước tiến đáng kể.

Doanh thu toàn ngành tăng từ khoảng 4,4 tỷ USD năm 2017 lên 5 tỷ USD vào năm 2022 và đạt hơn 5,03 tỷ USD năm 2023. Đáng chú ý, nhờ đẩy mạnh đầu tư vào lĩnh vực chăn nuôi bò sữa, tổng đàn bò sữa của cả nước có sự tăng trưởng với tốc độ trung bình khoảng 4,6%/năm, từ 228.000 con năm 2014 lên khoảng 335.000 con vào năm 2024.

Hướng đến minh bạch nguồn gốc sản phẩm sữa

Tại hội thảo, đa số các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng, minh bạch nguồn gốc sản phẩm sữa là vấn đề cần phải được coi trọng, ưu tiên hàng đầu.

TS Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam cho hay, sản lượng sữa tươi nội địa hiện chỉ đáp ứng khoảng 38 - 40% nhu cầu tiêu dùng, phần còn lại phải nhập khẩu, chủ yếu dưới dạng sữa bột để hoàn nguyên. Việc này vừa ảnh hưởng tới giá trị dinh dưỡng của sản phẩm, vừa làm suy yếu chuỗi giá trị chăn nuôi bò sữa trong nước.

Trong khi đó, nhiều quy định về tiêu chuẩn chất lượng và quy chuẩn kỹ thuật đối với sữa và sản phẩm từ sữa không minh bạch, rõ ràng, thiếu đồng bộ và thống nhất giữa các bộ, ngành gây khó khăn cho người sản xuất và lựa chọn của người tiêu dùng.

Theo ông Dương, đến năm 2030, nếu không có chính sách kịp thời và mạnh mẽ, ngành sữa khó đạt được mục tiêu tự túc 60% nguyên liệu sữa tươi. “Chúng ta mới có 3,3 con bò sữa/1.000 dân, thấp hơn nhiều so với Thái Lan, Nhật Bản, Hàn Quốc và chưa tương xứng với tiềm năng tự nhiên và lao động”, ông Dương nêu.

Ông cũng đề xuất phát triển song song hai mô hình chăn nuôi thâm canh công nghệ cao của các tập đoàn lớn và chăn nuôi hộ gia đình chuyên nghiệp quy mô 30 - 50 con. Mô hình này tận dụng tốt lao động nông thôn, phụ phẩm nông nghiệp, đồng thời lan tỏa giá trị chuỗi sản xuất đến cộng đồng.

Còn theo PGS.TS Vũ Nguyên Thành, Viện trưởng Viện Công nghiệp Thực phẩm - Bộ Công Thương, hiện nay, quy chuẩn sữa chưa phân biệt rõ "sữa tươi" và "sữa hoàn nguyên" và thiếu ràng buộc về dinh dưỡng.

Theo PGS- TS. Vũ Nguyên Thành, sữa hoàn nguyên từng là giải pháp phù hợp trong bối cảnh Việt Nam còn nhiều khó khăn về kinh tế, góp phần bổ sung dinh dưỡng cho trẻ em trong giai đoạn phát triển. Tuy nhiên, khi điều kiện kinh tế xã hội đã thay đổi, việc tiếp tục sử dụng sữa hoàn nguyên (dạng lỏng - pha lại từ sữa bột - khác với các dòng sản phẩm dinh dưỡng công thức) cần được cân nhắc kỹ lưỡng do tiềm ẩn nhiều rủi ro với sức khỏe, đặc biệt là sự phát triển xương và thể lực của trẻ nhỏ.

Còn đối với sữa tươi - tuy vượt trội về giá trị dinh dưỡng nhưng đang gặp bất lợi trong cạnh tranh do chênh lệch giá thành so với sữa hoàn nguyên. Điều này dẫn tới một nghịch lý trên thị trường, sản phẩm dinh dưỡng tốt hơn lại ít cơ hội hơn.

Vấn đề nằm ở chỗ, phần lớn người tiêu dùng hiện vẫn nhầm lẫn giữa "sữa tươi tiệt trùng" và "sữa hoàn nguyên tiệt trùng", do chưa có sự phân biệt rõ ràng trong quy định ghi nhãn mác cũng như các quy chuẩn kỹ thuật hiện hành. Việc sữa bột pha với nước rồi tiệt trùng cũng được gọi là "sữa tiệt trùng", khiến người dân khó nhận diện bản chất sản phẩm.

Ông dẫn chứng, ở các nước châu Âu, nơi có tiêu chuẩn nghiêm ngặt về thực phẩm, người dân chủ yếu sử dụng sữa tươi thanh trùng hoặc tiệt trùng chứ không phổ biến việc dùng sữa hoàn nguyên tiệt trùng như tại một số nước đang phát triển.

"Chúng ta phải nhìn nhận rõ, sữa là thực phẩm duy nhất trong tự nhiên được sinh ra với mục đích nuôi con. Không một loại thực phẩm nào khác mang đặc điểm này", ông Thành nói và cho rằng, bất kỳ sản phẩm thay thế nào kể cả sữa công thức, dù có bổ sung nhiều dưỡng chất đến đâu, cũng không thể tái tạo hoàn toàn cấu trúc sinh học nguyên bản của sữa tươi, nhất là các yếu tố miễn dịch tự nhiên có trong sữa mẹ hoặc sữa tươi.

"Hoàn thiện quy chuẩn kỹ thuật về sữa là rất cấp thiết"

PGS- TS Vũ Nguyên Thành cho hay, qua quá trình rà soát, xây dựng lại quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với các sản phẩm sữa còn nhiều bất cập.

Thứ nhất, quy định hiện nay chưa phân định rõ ràng giữa sữa được làm từ nguyên liệu tươi và sữa được pha từ sữa bột hoàn nguyên, dẫn đến tình trạng cùng một nhãn "sữa tiệt trùng" nhưng bản chất sản phẩm khác nhau hoàn toàn.

Thứ hai, nhiều chỉ số dinh dưỡng quan trọng như protein, chất béo, vitamin D, canxi… chưa được quy định rõ về hàm lượng tối thiểu hoặc mức bắt buộc phải có. "Ở nhiều nước, các vi chất thiết yếu này được quy định cụ thể để đảm bảo dinh dưỡng, đặc biệt với trẻ nhỏ. Nhưng tại Việt Nam, chưa có quy định chi tiết tương đương", ông Đạt nhận định.

Do đó, việc cập nhật, hoàn thiện quy chuẩn kỹ thuật về sữa là rất cấp thiết. "Không phải vì có sai sót mà là do thực tiễn đã thay đổi, đòi hỏi phải có điều chỉnh phù hợp để bảo vệ người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em và đảm bảo sự minh bạch trên thị trường sữa hiện nay", ông Đạt cho hay.

Bên cạnh đó, việc xây dựng quy chuẩn cũng cần dựa trên tiêu chí khoa học, khách quan và trung thực. "Điều quan trọng là phải làm rõ về nhận thức xã hội thế nào là sữa hoàn nguyên? Và người tiêu dùng có quyền được biết rõ mình đang sử dụng loại sữa nào", vị chuyên gia nhấn mạnh.

Ông cũng cho rằng, cần tập trung vào những sản phẩm mà Việt Nam có lợi thế cạnh tranh, vừa đảm bảo chất lượng dinh dưỡng cho người tiêu dùng, vừa phát triển ngành sữa theo hướng hợp lý, bền vững.

TS Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương cho rằng, dù ngành sữa nội địa đã có nhiều bước tiến rõ rệt, nhưng để phát triển bền vững và hội nhập quốc tế, vẫn còn không ít trở ngại cần được tháo gỡ. Một trong những thách thức nổi bật hiện nay là sự thiếu đồng bộ và lạc hậu trong hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật – đặc biệt đối với các sản phẩm sữa dạng lỏng.

Trong khi đó, tại các nước phát triển, sản phẩm sữa nước hầu hết đều chế biến từ sữa tươi nguyên liệu; ở nhiều quốc gia khác đã có bước đi quyết liệt nhằm chuẩn hóa định nghĩa và chất lượng sữa. Đơn cử, Trung Quốc đã chính thức cấm sử dụng sữa bột hoàn nguyên trong sản xuất sữa tiệt trùng (Phụ lục sửa đổi số 1 của tiêu chuẩn GB 25190-2010, có hiệu lực từ 16/9/2025), nhằm thúc đẩy ngành sữa nội địa và bảo vệ người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, các khó khăn, thách thức đến từ những vấn đề sau: Phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu: đặc biệt là sữa bột – gây rủi ro giá và tỷ giá; Chi phí sản xuất cao: do quy mô chăn nuôi nhỏ lẻ, công nghệ chưa đồng bộ; Khó kiểm soát chất lượng đầu vào: đặc biệt ở các hộ chăn nuôi nhỏ; Sức ép cạnh tranh từ sản phẩm ngoại nhập (đặc biệt là sữa bột trẻ em từ Úc, New Zealand, châu Âu…); Khó khăn trong phát triển chuỗi liên kết vùng nguyên liệu – nhà máy – thị trường; Rào cản xuất khẩu: do tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận Halal, Organic…

Sáng 5/8, trước khi diễn ra hội thảo, Bộ Công Thương chủ trì, Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương phối hợp với Tập đoàn TH tổ chức sự kiện "Ngày hội Gia đình - Tuần lễ sữa tươi sạch 2025".

Phát biểu tại lễ khai mạc, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trương Thanh Hoài nhấn mạnh sữa là nguồn dinh dưỡng tự nhiên quý giá, đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao thể trạng, tăng cường miễn dịch và phát triển trí tuệ cho con người, đặc biệt là với trẻ em, những mầm non tương lai của đất nước.

"Trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện Chiến lược quốc gia về dinh dưỡng, chiến lược phát triển con người và mục tiêu nâng tầm vóc Việt, việc phổ biến, nâng cao nhận thức về sử dụng sữa tươi và các sản phẩm từ sữa là một nhiệm vụ không chỉ mang tính y tế, giáo dục mà còn là chiến lược phát triển bền vững quốc gia", Thứ trưởng Trương Thanh Hoài cho biết.

Đồng thời, Thứ trưởng nhận định Tuần lễ sữa tươi do Công ty cổ phần Tập đoàn TH tổ chức, được kỳ vọng sẽ là một hoạt động có ý nghĩa thiết thực, tăng cường công tác phối hợp giữa cơ quan quản lý nhà nước và các doanh nghiệp. Tuần lễ này không chỉ là nơi để giới thiệu các thành tựu công nghệ sản xuất sữa tươi tiên tiến, kiểm soát chất lượng sản phẩm khắt khe, mà còn là dịp để chúng ta truyền tải thông điệp: Sử dụng sữa tươi mỗi ngày chính là đầu tư cho tương lai con em và sự phát triển giống nòi Việt Nam.

×