Sơn Tây - vùng đất cổ "địa linh nhân kiệt"

Ôn lại lịch sử thị xã, Bí thư Thị ủy Sơn Tây Trân Anh Tuấn cho biết, Sơn Tây là vùng đất cổ, xa xưa thuộc bộ Giao Chỉ - một trong 15 bộ của nước Văn Lang - Âu Lạc thời Hùng Vương - An Dương Vương.

Sau này là một trong "tứ trấn", "phên dậu" bảo vệ xung quanh kinh thành Thăng Long xưa, còn gọi là trấn Đoài (hay xứ Đoài), là vùng đất "địa linh, nhân kiệt", nơi duy nhất trên cả nước có "một ấp sinh hai vua": Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng, Tiền Ngô Vương Ngô Quyền và nhiều bậc danh nhân hiền tài khác.

Theo sách "Đại Việt sử ký toàn thư" và "Đại Nam nhất thống chí": Tháng 4 năm Kỷ Sửu (1469), triều đình Đại Việt có những điều chỉnh tổ chức hành chính, định lại bản đồ toàn quốc. Cả nước chia thành phủ Phụng Thiên và 12 thừa tuyên, bên dưới có các cấp châu, huyện, xã, trang, sách. Trong đó, thừa tuyên Quốc Oai đổi tên thành thừa tuyên Sơn Tây. Từ đây, địa danh "Sơn Tây" chính thức ra đời với tư cách là một đơn vị hành chính trực thuộc chính quyền trung ương của quốc gia Đại Việt.

Ngày 4/4 năm Canh Tuất (1490), vương triều Lê Sơ xác định bản đồ toàn quốc, Quốc gia Đại Việt được phân chia thành 13 "xứ thừa tuyên" là đơn vị hành chính trực thuộc triều đình trung ương, trong đó có xứ thừa tuyên Sơn Tây. 

Trong khoảng niên hiệu Hồng Thuận (1509 - 1516), vua Lê Tương Dực đổi thừa tuyên Sơn Tây thành trấn Sơn Tây. Đến năm Tân Mão (1831), vua Minh Mệnh tiến hành cải cách hành chính, lập các tỉnh ở phía Bắc, trong đó trấn Sơn Tây đổi thành tỉnh Sơn Tây. 

Ngày 30/12/1924, Thống sứ Bắc kỳ ký văn bản gồm 3 điều, trong đó quyết định thành lập một đơn vị hành chính mới làm thủ phủ của tỉnh Sơn Tây gọi là thị xã Sơn Tây gồm 17 đơn vị hành chính bản địa, có giới hạn gồm: Phía Bắc giáp sông Hồng; phía Tây và Tây Nam giáp địa phận các xã Phú Nhi và Sông Côn; phía Nam giáp bến quân sự cũ và địa phận xã Đạm Chai (tức Đạm Trai); phía Đông Nam và phía Đông giáp đê quân sự cũ và địa phận các xã Thuần Nghệ, Phù Sa. 

Năm 1942, thực dân Pháp đổi tỉnh lỵ thành thị xã Sơn Tây. Thị xã Sơn Tây là thủ phủ của tỉnh Sơn Tây (bao gồm 6 huyện: Quốc Oai, Quảng Oai, Tùng Thiện, Phúc Thọ, Thạch Thất, Bất Bạt) với diện tích 150 mẫu Bắc Bộ và số dân là 6.116 người.

Tháng 6/1965, thực hiện Quyết định của Chính phủ, thị xã Sơn Tây cùng với các huyện của tỉnh Sơn Tây sát nhập với tỉnh Hà Đông thành tỉnh Hà Tây. 

Năm 1979, thực hiện Quyết định của Hội đồng Bộ trưởng, thị xã Sơn Tây cùng một số huyện của tỉnh Hà Sơn Bình chuyển về TP.Hà Nội. 

Tháng 10/1991, thị xã Sơn Tây được tách và chuyển về trực thuộc tỉnh Hà Tây.

Ngày 13/4/2006, Bộ trưởng Bộ Xây dựng đã có Quyết định số 655/QĐ-BXD công nhận thị xã Sơn Tây là đô thị loại III. Đặc biệt, ngày 2/8/2007, Chính phủ đã có Nghị định số 130/NĐ-CP về việc thành lập TP.Sơn Tây trực thuộc tỉnh Hà Tây.

Ngày 1/8/2008, thực hiện Nghị quyết số 15/2008/QH12 của Quốc hội nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, TP.Sơn Tây trở về với Thủ đô Hà Nội. Ngày 8/5/2009, Chính phủ đã ban hành nghị quyết chuyển TP.Sơn Tây thành thị xã Sơn Tây thuộc TP.Hà Nội.

Như vậy, địa danh Sơn Tây tồn tại với tư cách là một địa danh hành chính đã ghi những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Việt Nam từ thời trung đại đến hiện đại. Cho đến nay, địa danh hành chính Sơn Tây đã tồn tại 556 năm (1469 - 2025), địa danh hành chính thị xã Sơn Tây đã tồn tại 101 năm (1924 - 2025).

Sắp xếp lại đơn vị hành chính tại thị xã Sơn Tây kỳ vọng mở rộng không gian phát triển

UBND Thị xã Sơn Tây cho biết, thị xã này là cửa ngõ phía Tây của Thủ đô, cách trung tâm Hà Nội 42km về phía Tây Bắc. Phía Đông giáp huyện Phúc Thọ, phía Tây giáp huyện Ba Vì, phía Nam giáp huyện Thạch Thất, phía Bắc giáp huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc với sông Hồng là ranh giới tự nhiên.

Thị xã Sơn Tây có nhiều đường giao thông thuỷ, bộ nối với trung tâm thủ đô Hà Nội, các vùng đồng bằng Bắc Bộ, với vùng Tây Bắc rộng lớn của Tổ quốc như: Sông Hồng - sông Tích, đường quốc lộ 32, quốc lộ 21A, đường tỉnh lộ 414, 413…

Địa phương có tổng diện tích tự nhiên là 117,19km2, dân số khoảng 150.000 người (không bao gồm lực lượng quân đội đứng chân trên địa bàn). Dự báo đến năm 2050, dân số của Sơn Tây sẽ đạt 260.000 người.

Căn cứ tiêu chuẩn của đơn vị hành chính cấp xã sau sắp xếp được quy định tại Nghị quyết số 35/2023/UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và căn cứ tình hình thực tế tại địa phương, ngày 1/1/2025, Thị xã Sơn Tây đã sáp nhập phường Lê Lợi và phường Quang Trung vào phường Ngô Quyền. Sau khi sáp nhập đơn vị hành chính 3 phường thì sẽ có 2,08 km2 và dân số 25.749 người, đạt tiêu chuẩn đề ra.

Chính quyền Thị xã cho biết, điểm thuận lợi khi sáp nhập 3 phường này là cả 3 đều là phường nội thị có diện tích liền kề và tiếp giáp quanh Thành cổ Sơn Tây. Đời sống người dân về cơ bản đồng nhất và cả 3 phường đều đang thực hiện thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị, không có HĐND phường…

Bên cạnh đó, việc sắp xếp lại đơn vị hành chính tại thị xã Sơn Tây được kỳ vọng mở rộng không gian phát triển cho các phường được sắp xếp, đồng thời, tạo chuyển biến về nhận thức, hành động của cán bộ, công chức, viên chức và nhân dân về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị các cấp tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Đây cũng là tiền đề quan trọng để tăng lương công chức.

Ngoài ra, việc sắp xếp lại 3 phường cũng tạo sự giao thoa, đa dạng về văn hóa, phục vụ ngày càng tốt hơn đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân.

Tính đến thời điểm này, Thị xã Sơn Tây có 13 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, bao gồm 7 phường: Ngô Quyền, Phú Thịnh, Sơn Lộc, Trung Hưng, Trung Sơn Trầm, Viên Sơn, Xuân Khanh và 6 xã: Cổ Đông, Đường Lâm, Kim Sơn, Sơn Đông, Thanh Mỹ, Xuân Sơn.

 Văn hóa xứ Đoài "đột phá" sau gần 20 năm về với Hà Nội

Từ năm Kỷ Sửu 1469 đến nay, trải qua nhiều lần thay đổi, mở rộng, chia tách địa giới hành chính, với biết bao thăng trầm và biến cố thời đại, cùng với dòng chảy của thời gian, đến nay Thị xã Sơn Tây tự hào là trung tâm của xứ Đoài, là trung tâm kinh tế - văn hóa, xã hội của khu vực phía Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội.

Sau gần 17 năm triển khai thực hiện Nghị quyết số 23-NQ/TW, thị xã Sơn Tây đã đạt được những kết quả nổi bật, toàn diện về văn học nghệ thuật, tạo được bước chuyển mới trong nhận thức và hành động của các cấp ủy đảng, chính quyền, Nhân dân thị xã trong việc xây dựng, phát triển nền văn hóa, văn học, nghệ thuật.

Hiện nay Sơn Tây là địa phương lưu giữ nhiều giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể. Cụ thể, thị xã Sơn Tây hiện có hơn 400 di tích và các cơ sở thờ tự, tín ngưỡng, trong đó 80 di tích được Nhà nước xếp hạng di tích, nhiều di tích cấp Quốc gia. Thị xã Sơn Tây cũng có 99 đạo sắc phong đã được UBND TP công nhận là thư tịch quý, có 65 lễ hội truyền thống trong đó có 1 di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia lễ hội đền Và…

Chủ tịch UBND Thị xã Sơn Tây Ngô Đình Ngũ cho biết, Sơn Tây là trung tâm hội tụ của văn hóa xứ Đoài có nhiều di tích lịch sử nổi tiếng vượt trội, đứng đầu trong cả nước mà chỉ riêng Sơn Tây mới có, đó là quần thể khu di tích văn hóa lịch sử thành cổ Sơn Tây, Đền Và, đền Măng Sơn, Văn Miếu, công viên Sông Tích, chùa Mía, làng cổ Đường Lâm, lăng vua Ngô Quyền, đền vua Phùng Hưng (một ấp 2 vua) cộng với một địa hình độc đáo kết hợp với vẻ đẹp, cảnh quan thiên nhiên, rừng núi, đồi gò, sông hồ (sông Hồng, sông Tích, sông Hang, hồ Đồng Mô cùng với 21 hòn đảo nằm rải rác xung quanh, làng văn hóa các dân tộc Việt Nam, với 34 đồi núi xung quanh; hồ Xuân Khanh nằm dưới chân núi Ba Vì hùng vĩ có nhiều đồi gò bao quanh và 508,34 héc-ta rừng, 3 sân gôn 54 lỗ đẳng cấp quốc tế...

Trong năm 2024, tổng thu ngân sách thị xã Sơn Tây (Hà Nội) là hơn 2.260 tỷ đồng (146,2%); thu nhập bình quân toàn thị xã đạt 73,5 triệu đồng/người/năm, tăng 5% so với cùng kỳ năm 2023. 

Đến nay 6/6 xã đạt chuẩn nông thôn mới, Thị xã hoàn thành xây dựng nông thôn mới năm 2019, 3 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, 1 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, tạo nên một diện mạo nông thôn với hệ thống cơ sở hạ tầng ngày càng phát triển.

Nhiều sản phẩm du lịch của Thị xã được du khách biết đến và đánh giá cao như: Du lịch trải nghiệm Ẩm thực truyền thống Bắc Bộ - Làng cổ Đường Lâm, thị xã Sơn Tây được trao giải thưởng Sản phẩm Du lịch bền vững ASEAN; Chương trình Tết làng Việt; Giải Vật dân tộc tranh cúp Phùng Hưng; Năm Du lịch Sơn Tây - xứ Đoài; khai trương và đưa vào hoạt động tuyến phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây; Đêm hội trăng rằm "Trung thu Thành cổ - Sơn Tây xứ Đoài"… thu hút đông đảo du khách và Nhân dân tham gia.

Thị xã có hai điểm du lịch đã được UBND TP.Hà Nội công nhận là: Điểm du lịch Làng cổ Đường Lâm và điểm du lịch thôn Lòng Hồ, xã Kim Sơn. Năm 2024, Thị xã hướng dẫn, đón hơn 1,155 triệu lượt khách tham quan tại các di tích, điểm du lịch, chơi golf trên địa bàn thị xã, khẳng định du lịch Sơn Tây đã được lan tỏa cả trong và ngoài nước; đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của Thị xã.

Những kết quả đạt được trong những năm qua là tiền đề để Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thị xã Sơn Tây tiếp tục vươn lên, phát triển toàn diện hơn trong thời gian tới với các giải pháp đồng bộ: Khai thác hiệu quả mọi nguồn lực, tăng cường thu hút đầu tư xã hội nhằm tạo chuyển biến rõ rệt về cơ cấu kinh tế, trong đó ưu tiên phát triển các ngành du lịch, dịch vụ gắn với bảo vệ môi trường và nguồn tài nguyên du lịch quý giá.

×