Giải Oscar từ lâu đã là biểu tượng danh giá của nền điện ảnh thế giới, nhưng đối với nhiều đạo diễn, đặc biệt là những người hoạt động trong môi trường chính trị khắc nghiệt thì cơ hội để góp mặt trong giải thưởng này gần như không tồn tại. Trường hợp của đạo diễn Mohammad Rasoulof là một ví dụ điển hình. Do những tác phẩm của ông thường xuyên thử thách giới hạn kiểm duyệt ở Iran, ông không có hy vọng được nước này lựa chọn để đại diện tham gia tranh giải Oscar.

Điều bất thường tại Oscar

Việc đề cử phim ở hạng mục "Phim quốc tế xuất sắc nhất" hoàn toàn phụ thuộc vào chính phủ các nước. Iran giống như Nga và một số quốc gia khác, có một cơ quan chính phủ chịu trách nhiệm chọn phim dự thi. Điều này dẫn đến việc những đạo diễn độc lập như Mohammad Rasoulof hay Jafar Panahi - người từng bị cầm tù vì các tác phẩm của mình, gần như không có cơ hội. 

Phim "The Seed of the Sacred Fig" của Mohammad Rasoulof đã được quay bí mật tại Iran trước khi ông cùng ê-kíp bỏ trốn khỏi đất nước. Kết quả, bộ phim được đề cử tại Oscar nhưng dưới danh nghĩa của Đức, nơi đạo diễn này đang tị nạn chính trị.

Không chỉ Iran, nhiều quốc gia khác cũng bị chỉ trích vì cách thức lựa chọn phim thiếu minh bạch và chịu ảnh hưởng nặng nề từ chính trị. Ở Ấn Độ, thay vì chọn bộ phim "All We Imagine As Light" của đạo diễn Payal Kapadia - tác phẩm được nhiều nhà phê bình đánh giá cao, Liên đoàn phim Ấn Độ lại chọn "Laapataa Ladies" - một bộ phim hài thương mại do Jio Studios sản xuất. Điều này gây ra tranh cãi khi một số thành viên hội đồng tuyển chọn cho rằng, "All We Imagine As Light" giống như một bộ phim châu Âu hơn là một bộ phim Ấn Độ. Quyết định này càng làm dấy lên lo ngại về sự thiếu khách quan và đa dạng trong quy trình lựa chọn phim.

Không chỉ Ấn Độ, tại Hy Lạp, 20 đạo diễn đã quyết định rút phim của họ khỏi danh sách tranh giải Oscar để phản đối việc Bộ Văn hóa thay đổi các thành viên trong hội đồng tuyển chọn một cách bất ngờ. Đạo diễn Renos Haralambidis cho rằng, quá trình lựa chọn cần được thực hiện một cách độc lập, không bị tác động bởi chính phủ, vì "càng ít sự can thiệp của nhà nước vào nghệ thuật thì càng tốt". Những trường hợp này cho thấy chính trị tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc xác định bộ phim nào sẽ đại diện cho một quốc gia tại Oscar, thay vì chỉ dựa vào chất lượng nghệ thuật thuần túy.

Hướng đi nào cho hạng mục phim quốc tế của Oscar?

Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Hoa Kỳ trong những năm gần đây đã cố gắng cải cách hạng mục "Phim quốc tế xuất sắc nhất" nhằm đảm bảo tính công bằng và đa dạng hơn. Năm 2023, Viện Hàn lâm quy định rằng, hội đồng tuyển chọn phim của mỗi quốc gia phải có ít nhất 50% thành viên là nhà làm phim, nghệ sĩ và chuyên gia trong ngành. Tuy nhiên, danh sách những người này không được công khai, khiến tính minh bạch vẫn còn là dấu hỏi lớn.

Một trong những thay đổi quan trọng là việc mở rộng phạm vi ngôn ngữ. Trước năm 2006, phim được chọn phải có ngôn ngữ chính là tiếng mẹ đẻ của quốc gia đề cử. Tuy nhiên, điều này đã thay đổi, dẫn đến những trường hợp đặc biệt như "The Zone of Interest" - một bộ phim nói tiếng Đức nhưng đại diện cho Vương quốc Anh tại Oscar và giành chiến thắng vào năm ngoái.

Dẫu vậy, nhiều chuyên gia vẫn cho rằng, hạng mục này cần một cuộc cải tổ toàn diện. Nhà phê bình Alissa Wilkinson từng viết trên Vox rằng: "Hạng mục phim quốc tế của Oscar đang gặp vấn đề nghiêm trọng". Một số ý kiến đề xuất việc Viện Hàn lâm tự thành lập hội đồng tuyển chọn riêng, thay vì để chính phủ các nước quyết định. Phương án khác là mở rộng danh sách đề cử từ 5 phim lên 10 phim, giống như hạng mục "Phim xuất sắc nhất", đồng thời bãi bỏ quy tắc "mỗi quốc gia chỉ được gửi một phim". Điều này sẽ giúp các tác phẩm xuất sắc không bị gạt bỏ chỉ vì sự kiểm soát từ chính quyền quốc gia.

Thực tế cho thấy, nếu có những điều chỉnh phù hợp thì các bộ phim xuất sắc sẽ có cơ hội cạnh tranh công bằng hơn. Năm ngoái, nhiều người tiếc nuối khi "Anatomy of a Fall" không được Pháp gửi đi tranh giải dù sau đó phim vẫn được đề cử trong hạng mục "Phim xuất sắc nhất". Tương tự, bộ phim "RRR" của Ấn Độ cũng bị bỏ qua, dù sau đó giành chiến thắng ở hạng mục "Bài hát gốc hay nhất" với "Naatu Naatu".

Không thể phủ nhận rằng, Oscar ngày càng trở nên toàn cầu hơn. Sự kiện năm nay đánh dấu lần đầu tiên có hai bộ phim không sử dụng tiếng Anh được đề cử ở hạng mục "Phim xuất sắc nhất", đó là "Emilia Pérez" của Pháp và "I’m Still Here" của Brazil. Điều này cho thấy sự thay đổi trong cách đánh giá phim của Viện Hàn lâm, khi ngày càng có nhiều cử tri quốc tế tham gia bỏ phiếu. Tuy nhiên, để hạng mục "Phim quốc tế xuất sắc nhất" thực sự phản ánh sự phong phú và đa dạng của điện ảnh toàn cầu thì những thay đổi mang tính căn bản vẫn là điều cần thiết.

Tranh cãi xung quanh hạng mục này vẫn chưa có hồi kết. Để tìm được một giải pháp hài hòa, có lẽ Viện Hàn lâm cần phải học hỏi từ trường hợp của "Flow" - bộ phim hoạt hình đến từ Latvia. Đây là một tác phẩm đặc biệt khi không có ngôn ngữ nào được sử dụng, chỉ có tiếng kêu của động vật. Điều này có thể xem như một phép ẩn dụ về cách mà điện ảnh có thể vượt qua mọi rào cản, kể cả chính trị, để chạm đến khán giả toàn cầu một cách thuần khiết nhất.

×