Độc đáo kho thóc của người Dao Tiền Suối Lìn

Trao đổi với PV Dân Việt, ông Triệu Văn Cai, bản Suối Lìn (xã Vân Hồ, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La), chia sẻ: Bản chúng tôi có 156 hộ, trong đó trên 50% gia đình còn gìn giữ được nhà kho thóc kiểu ngày xưa. Nhà kho chứa thóc này có từ thời xa xưa, được ông bà tổ tiên truyền lại cho con cháu dân tộc Dao Tiền chúng tôi.

 Nhà kho thóc của đồng bào dân tộc Dao Tiền giống như nhà sàn thu nhỏ của dân tộc Thái.

Theo ông Cai, nhà nào có nương có ruộng đều dựng 1 nhà kho dự trữ thóc, tùy theo diện tích trồng lúa của mỗi gia đình nhiều hay ít để làm nhà kho chứa đựng lương thực cho phù hợp. Thóc chứa trong kho quanh năm suốt tháng không lo bị ẩm mốc, khi nào hết gạo thì chúng tôi dùng sọt, chậu nhôm múc thóc từ kho ra để xay xát lấy gạo phục vụ cuộc sống.

Thoạt nhìn, nhà kho của dân tộc Dao Tiền bản Suối Lìn có hình dáng như ngôi nhà sàn thu nhỏ của dân tộc Thái. Tùy nhà kho lớn hay nhỏ, sàn cao từ 1,5 – 2 m; rộng từ 1,5 – 2,2 m; dài khoảng 2,5 m, cao khoảng 1,6 m. Mái nhà kho dốc xuôi được thiết kết khác mái nhà ở với mục đích chống ẩm, côn trùng và chống cháy. Kho thường được dựng trên 4 cột gỗ chịu lực, được làm bằng gỗ Duối, Muồng đen, Xoan, Dâu, là những loại gỗ hạn chế được mối, mọt.

Ông Cai dùng thang là một thân cây được xẻ dọc làm thang bắc lên nhà kho, để tiện lợi cho việc lấy thóc.

Nhà kho thóc được đồng bào dân tộc Dao Tiền dùng nguyên liệu chính là gỗ, tre, nứa, gianh... khai thác từ núi rừng là chủ yếu. Sàn được lót bởi nhiều lớp tre đan hoặc bương đan, vách vây kín thành vòng tròn bằng những tấm đan lớn. Nhà kho thường chỉ có một cửa nhỏ vừa đủ thân người được cài bằng cửa sập kín. Khi muốn đưa thóc vào hay lấy ra, đồng bào dùng một cái thang nhỏ để leo lên. Sau khi làm xong việc, họ gỡ thang ra và gác lên giàn bên cạnh.

Theo ông Triệu Văn Cai, để dựng hoàn thiện 1 nhà kho thóc, phải mất nhiều thời gian nhất là vào rừng khai thác vật liệu. Nếu có vật liệu sẵn thì dựng rất nhanh chỉ mất hơn 1 ngày là có thể hoàn thiện nhà kho. Hiện giờ đất nước phát triển, người dân chúng tôi đổ cột nhà kho bằng bê tông, mái gianh nhà kho được thay bằng mái lợp tôn hay tấm lợp Fibro xi măng để cho chắc chắn, không phải vất vả vào rừng tìm kiếm gỗ, cỏ gianh như trước nữa.

Đối với đồng bào dân tộc Dao chúng tôi, kho thóc truyền thống này là một niềm tự hào, là bản sắc văn hóa riêng của dân tộc mình. Do đó, chúng tôi nghĩ cần được bảo tồn và phát huy trong tương lai...

Nhà kho của dân tộc Dao thường chỉ có một cửa nhỏ dạng cửa sổ, vừa đủ thân người ra, vào và được cài bằng cửa sập kín.

Để tránh thiệt hại do hỏa hoạn, bảo đảm nguồn lương thực đến mùa giáp hạt và giống má cho mùa sau, các nhà kho của đồng bào Dao Tiền bao giờ cũng được dựng cách xa bản. Để đề phòng loài gặm nhấm, đồng bào Dao Tiền còn đặt những tấm ván hoặc tre đan hình vuông chừng 80cmx80cm được ngăn cách giữa đầu cột với những thanh gỗ tròn nằm ngang các đầu cột để đỡ sàn nhà. Do đó, nếu chuột có leo lên theo các cột thì cũng không vượt qua được tấm ván hình vuông này để vào nhà kho từ phía dưới sàn.

Để đề phòng loài gặm nhấm, đồng bào Dao Tiền còn đặt những tấm ván hoặc tre đan hình vuông chừng 80cmx80cm được ngăn cách giữa đầu cột với những thanh gỗ tròn nằm ngang các đầu cột để đỡ sàn nhà.

 Kho thóc của đồng bào dân tộc Dao dựng lên nhằm mục đích chống chuột.

Kho thóc từ lâu là hình ảnh đã ăn sâu vào tiềm thức đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc Dao Tiền, đó là hình ảnh tượng trưng cho sự no ấm. Vì vậy, bà con dân tộc Dao luôn xem kho thóc là tài sản rất quan trọng. Đồng bào dân tộc Dao thường có những nghi lễ như thờ hồn lúa,  ăn cơm mới, ăn lúa rẫy. Khi cho lúa vào kho hay ăn mừng cơm mới, đồng bào không quên cúng tạ ơn Mẹ lúa, hồn lúa đang trú ngụ nơi nhà kho để cầu mong no đủ, bình an cho con cháu.

Xưa kia, nhà kho được đồng bào Dao Tiền  dựng bằng gỗ, tre, nứa, gianh. Nay nguyên vật liệu được thay thế bằng cột bê tông, mái lợp tôn, ngói, fibro xi măng để bảo đảm chắc chắn.

Kho thóc của bản Suối Lìn tồn tại từ bao đời nay, được hình thành nhằm bảo đảm cuộc sống ấm no của đồng bào dân tộc miền núi trong điều kiện nền kinh tế tự túc tự cấp. Đây cũng là một loại hình hậu cần truyền thống dựa vào cộng đồng, để khi cần thiết sẽ như là một phương án tại chỗ ứng phó linh hoạt, hiệu quả đối với thiên tai, hỏa hoạn.