Lắng nghe nông dân nói: Cần động lực nào để mở rộng mô hình sản xuất chuẩn sạch, an toàn?

Thiệt thòi nhất vẫn là người tiêu dùng

“Rau không chuẩn quy trình nhưng được gắn mác an toàn, rau sạch hay thậm chí tự xưng VietGap.. chúng tôi biết điều đó vẫn diễn ra thường xuyên trên thị trường”, nông dân Đặng Thị Cuối, Hợp tác xã sản xuất và tiêu thụ rau Cuối Quý, xã Đan Phượng, Thành phố Hà Nội thẳng thắn chia sẻ.

Gặp gỡ phóng viên Dân Việt đúng vào ngày đơn vị công nhận VietGap đang lấy mẫu đất, mẫu nước và mẫu sản phẩm tại trang trại để xét nghiệm an toàn, bà Cuối cho biết đây là quy trình khắt khe được thực hiện theo định kỳ.

Với 5ha rau củ trồng trong nhà màng và 5 mẫu chanh leo đã được công nhận VietGap, không những phải đảm bảo chặt chẽ ở khâu sản xuất mà chi phí bỏ ra cũng không hề nhỏ. Bởi vậy, bà Cuối cho rằng việc các loại sản phẩm kém chất lượng hơn trà trộn, mạo danh tràn lan ngoài thị trường là hết sức bất công với những người nông dân đang nỗ lực làm ra rau an toàn.

Tương tự, bà con nông dân ở vùng trồng rau Hợp tác xã Đông Cao cũng không lạ với việc việc rau trôi nổi bị mượn danh, khiến rau an toàn phải chịu cảnh cạnh tranh không lành mạnh. Ngoài chi phí, thương hiệu rau Đông Cao còn bị mạo danh “trắng trợn” bằng sản phẩm trái mùa – rau củ tràn lan dù vùng sản xuất không hề trồng.

Đơn cử, vừa qua báo Dân Việt đăng tải loạt bài vạch rõ chiêu trò trà trộn rau không rõ nguồn gốc vào các bữa ăn trường học. Theo đó, chỉ cần qua một vài thao tác đơn giản, những bó rau đã "hóa thân" thành sản phẩm VietGap.

Xét trên thực tế, diện tích sản xuất theo tiêu chuẩn hiện nay còn rất khiêm tốn. Theo kết quả điều tra 5 năm một lần, công bố năm 2024, tổng diện tích được chứng nhận VietGAP mới đạt khoảng 150.000 ha cho 6 nhóm cây trồng, trong đó riêng rau chỉ đạt hơn 8.000 ha trên tổng số 1,15 triệu ha – tức chưa đến 1%.

"Nếu tính cả các chứng nhận khác, bao gồm GlobalGAP, tổng diện tích đạt khoảng 440.000 ha. Trong đó, rau cũng chỉ có hơn 8.400 ha, còn cây ăn quả đạt khoảng 78.000 ha. Đây là con số rất khiêm tốn so với quy mô sản xuất và nhu cầu tiêu thụ hiện nay. Rau – mặt hàng được người dân sử dụng hằng ngày, chủ yếu tiêu thụ nội địa – lại có tỷ lệ sản xuất theo chuẩn an toàn cực thấp. Với trái cây, diện tích có chứng nhận nhiều hơn nhưng chủ yếu phục vụ xuất khẩu”, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật - Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quý Dương cho hay.

Chính vì vậy, đa số hộ nông dân khi được hỏi đều cho rằng việc rau không rõ nguồn gốc trà trộn, mạo danh không gây ảnh hưởng nhiều tới sản lượng bán ra, vì rau chuẩn VietGap thường không đủ bán. Điều đáng lo ngại nhất là sức khỏe hàng triệu hộ gia đình Việt bị đe dọa. Ngoài ra, tâm lý thờ ơ, coi tình trạng nêu trên như một lẽ tất nhiên càng khiến hành vi bất minh được dung túng.

Kiểm soát toàn diện song song tạo thêm động lực hỗ trợ

Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) Bùi Nguyễn Anh Tuấn cho biết, đến cuối năm 2024 cả nước có 8.274 chợ, 276 trung tâm thương mại và 1.293 siêu thị. Trong đó, siêu thị và trung tâm thương mại thường thuộc doanh nghiệp, tập đoàn lớn nên công tác bảo đảm an toàn thực phẩm được thực hiện nghiêm túc nhằm bảo vệ thương hiệu.

Ngược lại, tại chợ truyền thống, phần lớn cơ sở kinh doanh là hộ nhỏ lẻ, nhiều nơi chưa đáp ứng đầy đủ điều kiện an toàn thực phẩm. Các mặt hàng chủ yếu là thực phẩm tươi sống, việc truy xuất nguồn gốc còn hạn chế, trong khi kiến thức về an toàn thực phẩm của tiểu thương chưa đồng đều.

Đối với quy trình sản xuất, qua kinh nghiệm tư vấn mô hình, nông dân Đặng Thị Cuối cho biết còn nhiều nông hộ vẫn giữ tư duy sản xuất cũ. Tức họ sẵn sàng phun, khử hoặc bón kích thích rau và làm sai lệch quy trình chỉ vì cảm thấy sản phẩm tăng trưởng không như mong muốn. Do đó, cơ quan quản lý nhà nước cần đẩy mạnh hơn công tác kiểm soát chất lượng đầu ra, khi rau bắt đầu được đưa vào thị trường.

Một điểm khác khá quan trọng chính là nguồn vốn hỗ trợ người nông dân khi đầu tư mô hình rau sạch, rau an toàn. Theo đó, chi phí ban đầu không hề nhỏ, khiến nhiều nông hộ nản lòng và không thực sự nhiệt tình tham gia mô hình tiêu chuẩn. Do đó, cần có thêm sự hỗ trợ tài chính dễ tiếp cận, phù hợp với thời gian tạo dòng tiền của vườn rau.

Thực tế, Bộ Công thương đã ban hành Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 11856:2017-chợ kinh doanh thực phẩm. Tuy nhiên, đây mới là tiêu chuẩn khuyến nghị, chưa phải quy chuẩn bắt buộc, nên việc áp dụng còn hạn chế.

Trước thực trạng trên, ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn cho biết Bộ Công thương sẽ triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp trọng tâm, bao gồm hoàn thiện thể chế pháp luật, hệ thống quản lý an toàn thực phẩm, thể chế hóa Chỉ thị số 17 của Ban Bí thư.

Cùng đó là quảng bá, cung cấp thông tin minh bạch về cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm an toàn. Song song, xây dựng cơ sở dữ liệu công khai, tạo cơ chế giám sát, để người tiêu dùng kết nối trực tiếp với cơ quan chức năng khi phát hiện vi phạm.

Các giải pháp trọng tâm cũng không thể thiếu việc kiểm soát chặt chẽ nguồn thực phẩm đầu vào. Tổ chức lại sản xuất nông nghiệp theo chuỗi quản lý an toàn thực phẩm, đẩy mạnh tập huấn và tuyên truyền thực chất.

Đặc biệt là nâng cao nhận thức, quyết tâm của chính quyền, đầu tư nâng cấp chợ, kiểm soát nguồn hàng, đào tạo hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Cùng đó là bố trí ngân sách trung ương, địa phương và khuyến khích xã hội hóa đầu tư cải tạo chợ.

Ngoài ra, Bộ Công thương đang xây dựng thông tư hướng dẫn Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (có hiệu lực từ 1/1/2026), trong đó áp dụng “hộ chiếu số” cho từng sản phẩm để tăng cường truy xuất nguồn gốc.

×